سایه تهدید بر سر ۱۰۰ چنار خیابان ولیعصر؛ ریشه مشکل در کف‌سازی نهرها و بی‌توجهی شهرداری
اکنون، نگرانی‌ها با دیدن علامت‌هایی بر تن ۱۰۰ چنار خیابان ولیعصر گرفته است؛ علامت‌هایی که به نظر می‌رسد نشانه‌ای از برنامه‌ریزی برای حذف آتی آن‌هاست.
خیابان ولیعصر، بلندترین خیابان خاورمیانه و شناسنامه تصویری شهر تهران، با چنارهای کهنسال و باشکوهش شناخته می‌شود.
چنارهای خیابان ولیعصر، صرفاً پوشش گیاهی نیستند؛ آن‌ها موزه‌ای زنده، نمادی از تاریخ و هویت پایتخت و ریه‌های تنفسی بخشی از شهر محسوب می‌شوند؛ اما این میراث سبز سال‌هاست حال خوشی ندارد.
گزارش‌های نگران‌کننده از خشک شدن تدریجی و قطع بی‌رویه این چنارها حکایت دارند و حالا خبر می‌رسد که ۱۰۰ چنار دیگر نیز برای حذف، علامت‌گذاری شده‌اند.
کارشناسان انگشت اتهام را به سمت اقدامات عمرانی نامناسب و بی‌توجهی نهادهای مسئول، به‌ویژه شهرداری تهران، نشانه رفته‌اند؛ مشکل اصلی کجاست و آینده این سرمایه‌های طبیعی چه خواهد شد؟
زمستان سال گذشته، شاهد موجی از قطع شبانه درختان کهنسال در خیابان ولیعصر بودیم. شهرداری تهران دلیل این اقدام را خشکیدگی درختان و لزوم رفع خطر اعلام کرد و وعده جایگزینی آن‌ها را داد. اما فعالان محیط زیست و شاهدان عینی معتقدند تعداد درختان قطع شده بسیار بیشتر از آمارهای اعلامی بود و روند قطع با شفافیت همراه نبود.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ اکنون، نگرانی‌ها با دیدن علامت‌هایی بر تن ۱۰۰ چنار خیبان ولیعصر گرفته است؛ علامت‌هایی که به نظر می‌رسد نشانه‌ای از برنامه‌ریزی برای حذف آتی آن‌هاست.
متأسفانه، سال‌هاست پروژه پلاک‌گذاری و شماره‌گذاری چنار خیابان ولیعصر به فراموشی سپرده شده و آمار دقیقی از تعداد چنارهای باقی‌مانده در دست نیست. این عدم شفافیت، پایش وضعیت درختان را دشوار کرده و نگرانی‌ها در مورد مدیریت این سرمایه طبیعی را افزایش می‌دهد.
فعالان محیط زیست معتقدند شهرداری با بی‌توجهی به پایش و شفاف‌سازی، زمینه را برای تداوم این روند آسیب‌زا فراهم کرده است.
خاک تشنه، ریشه بیمار: نقش ویرانگر کف‌سازی نهرها
چرا چنارهای خیابان ولیعصر خشک می‌شوند و در برابر آفات آسیب‌پذیرند؟ کارشناسان محیط زیست و متخصصان گیاه‌پزشکی بر یک عامل کلیدی تأکید دارند: «تشنگی مزمن ناشی از عدم دسترسی به آب و مواد غذایی».
در سال‌های گذشته، با اقداماتی نظیر کف‌سازی و پوشاندن بستر خاکی جوی‌های کنار خیابان با سیمان و بتن، عملاً مانع بزرگی بر سر راه نفوذ آب و هوا به ریشه‌های این درختان کهنسال ایجاد شده است.
سیدحسن ملکشی، عضو هیات علمی مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور، توضیح می‌دهد که گیاه برای جذب مواد غذایی موجود در خاک به آب نیاز دارد. وقتی بستر خاک نفوذناپذیر می‌شود و آبیاری مناسب صورت نمی‌گیرد، درختان دچار تنش آبی شدید می‌شوند. این تنش، درخت را ضعیف کرده و آن را مستعد جذب آفات چوب‌خوار و پوست‌خوار می‌کند؛ همان بلایی که بر سر کاج‌های مناطق مختلف تهران آمد. علاوه بر این، کاهش بارندگی در سال‌های اخیر و پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی نیز مزید بر علت شده و تأمین آب مورد نیاز چنارها را با چالش جدی روبرو کرده است.
قطع درختان؛ آیا راهکار شهرداری برای نجات چنارهاست؟
در مواجهه با درختان ضعیف و آسیب‌دیده، به نظر می‌رسد رویکرد غالب، حذف و قطع آن‌هاست. شهرداری تهران ادعا می‌کند که درختان خشک شده یا آفت‌زده را برای رفع خطر قطع می‌کند و حتی بحث‌هایی نظیر شیوع "سرطان رنگی" برای توجیه این قطع‌ها مطرح شده است. اما کارشناسان این ادعاها را به عنوان ریشه اصلی مشکل رد می‌کنند.
میترا ابراهیمی، کارشناس محیط زیست، تأکید دارد که حتی در صورت وجود آفت، راهکار اصلی قطع درخت نیست، بلکه تقویت درخت بیمار از طریق آبیاری منظم و بهبود شرایط خاک است تا بتواند در برابر آفت مقاومت کند. او همچنین به روند غیراصولی قطع‌ها اشاره می‌کند؛ از تعداد بیشتر از مجوز تا تلاش اولیه برای کنده‌کنی ریشه‌ها که به درختان سالم مجاور آسیب زد. تمرکز بر قطع به جای حل مشکل ریشه‌ای کمبود آب، نه تنها به حفظ چنارهای ولیعصر کمکی نمی‌کند، بلکه روند تخریب این میراث را تسریع می‌بخشد.
از ۲۴ هزار چنار خیابان ولیعصر تا چند هزار؟ آمارهای نگران‌کننده
سیر نزولی تعداد چنارهای خیابان ولیعصر طی دهه‌های اخیر، گواهی بر وضعیت بحرانی آن‌هاست. آمارهای رسمی نشان می‌دهند که تعداد چنارهای این خیابان از ۲۴ هزار اصله در سال ۱۳۲۴ به ۱۲ هزار در سال ۱۳۷۴ و سپس به ۸۲۸۸ اصله در سال ۱۳۹۰ کاهش یافته است.
آمار جدیدی از سوی نهادهای مسئول منتشر نشده، اما برخی تخمین‌های غیررسمی توسط فعالان محیط زیست، تعداد چنارهای سرسبز در بخشی از این خیابان (پارک‌وی تا تجریش) را حدود دو هزار اصله عنوان می‌کنند؛ کاهشی فاجعه‌بار که نشان‌دهنده روند تخریب این اکوسیستم شهری است.
در کنار مشکل کمبود آب، عوامل دیگری نظیر استفاده بی‌رویه از نمک و شن برای یخ‌زدایی در زمستان (که به ریشه‌ها آسیب می‌زند)، حفاری‌های بدون ملاحظه برای خطوط مترو و تأسیسات شهری، و حتی گزارش‌هایی مبنی بر خشکاندن عمدی برخی درختان توسط صاحبان مشاغل برای بهتر دیده شدن ویترین‌هایشان، به این وضعیت دامن زده‌اند.
چاره‌جویی کارشناسان: بازگشت آب به ریشه و اصلاح بستر خاک
با وجود تمام این مشکلات، هنوز هم برای نجات باقی‌مانده چنارهای خیابان ولیعصر امید هست، اما نیازمند اقدامی فوری و اصولی است. کارشناسان راه‌حل را در بازگشت به اصول اولیه و تأمین نیازهای زیستی درخت می‌دانند:
1. حذف کف‌سازی نهرها: اولین و حیاتی‌ترین گام، برداشتن لایه‌های سیمانی و بتنی از بستر جوی‌ها برای فراهم کردن امکان نفوذ آب به عمق خاک و رسیدن آن به ریشه‌هاست.
2. آبیاری منظم و کافی: افزایش مدار آبیاری و اطمینان از رسیدن آب به تمام درختان، به‌ویژه در فصول گرم و خشک، ضروری است.
3. اصلاح بستر خاک: افزودن مواد آلی نظیر برگ‌های خرد شده (مالچ) به پای درختان می‌تواند به حفظ رطوبت خاک، بهبود تهویه و تغذیه ریشه‌ها کمک کند.
4. هرس اصولی: به جای قطع کامل درختان ضعیف، می‌توان با هرس شاخه‌های خشک و بیمار، به ریشه کمک کرد تا توان خود را برای تغذیه بخش‌های سالم متمرکز کند.
5. پایش و شفافیت: شماره‌گذاری دقیق درختان و پایش منظم وضعیت آن‌ها برای مدیریت علمی و شفافیت در اقدامات آتی الزامی است.
نجات هویت تهران؛ مسئولیت همگانی برای چنارهای خیابان ولیعصر
چنارهای خیابان ولیعصر فراتر از یک پوشش گیاهی صرف، بخشی از هویت ملی و حافظه تاریخی ما هستند. ادامه روند فعلی، یعنی بی‌توجهی به ریشه مشکلات (مانند کف‌سازی نهرها) و اصرار بر راهکارهای موقت و آسیب‌زا (مانند قطع)، می‌تواند به حذف کامل این سرمایه ارزشمند در آینده‌ای نزدیک منجر شود.
نجات این درختان نیازمند تغییری جدی در رویکرد شهرداری و سایر نهادهای مسئول، پذیرش توصیه‌های کارشناسان دلسوز محیط زیست و عمل به آن‌ها، و مهم‌تر از همه، شفافیت در تمام مراحل است.
تابستان پیش رو برای هزاران چنار تشنه، فصلی حیاتی است. آیا صدای آن‌ها شنیده می‌شود؟ آینده خیابان ولیعصر، در گرو پاسخ ما به این چالش است.
