چالش‌های تولید گندم در ایران؛ خودکفایی از دست می‌رود؟ نیاز به واردات گندم در سال جاری
بررسی چالش‌های تولید گندم در ایران: از قیمت‌گذاری ناعادلانه و قطعی برق تا افزایش هزینه‌ها چرا پیش‌بینی می‌شود کشور پس ازخودکفایی نیازمند واردات شود؟
گندم، ستون اصلی خیمه غذایی کشور است و خودکفایی در تولید این محصول استراتژیک همواره یکی از اهداف مهم بوده است. اما امروز، کارشناسان کشاورزی و اقتصادی با نگرانی هشدار می‌دهند که تولید گندم در ایران با کاهش چشمگیری مواجه شده و مجموعه‌ای از چالش‌های پیچیده تولید گندم در ایران، کشاورزان زحمتکش را با مشکلات متعددی روبرو کرده است.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ این وضعیت، آینده خودکفایی را در هاله‌ای از ابهام فرو برده و زنگ خطر نیاز به واردات گندم را به صدا درآورده است.
مشکلات گندمکاران از کجا شروع شد؟ سال زراعی جاری که از مهرماه ۱۴۰۳ آغاز شد، گندمکاران بلافاصله با مشکلات عدیده‌ای روبرو شدند. ابتدای فصل کشت، همزمان با قطعی برق و ناترازی در شبکه انرژی بود. این ناترازی تا جایی پیش رفت که کشاورزان حتی نتوانستند دو نوبت آبیاری حیاتی ابتدای کشت را که دانه‌های طلایی گندم به آن وابسته است، به درستی انجام دهند.
قیمت‌گذاری ناعادلانه؛ اولین ضربه به انگیزه گندمکاران
اما چالش‌های تولید گندم در ایران حتی قبل از آغاز کشت نیز وجود داشت. در شهریورماه، دولت قیمت پیشنهادی کشاورزان برای خرید تضمینی گندم را نپذیرفت و بر قیمت ۲۰ هزار و ۵۰۰ تومان پافشاری کرد. به عقیده کشاورزان، این قیمت‌گذاری ناعادلانه، اولین ضربه جدی و دلیل اصلی کاهش انگیزه تولید در میان گندمکاران در سال جاری بوده است.
فعالان صنفی و تشکل‌های کشاورزی در سراسر کشور بارها نسبت به این موضوع هشدار دادند، اما متأسفانه دولت توجهی به این نگرانی‌ها نکرد. این بی‌توجهی تا جایی پیش رفت که حتی بنیاد گندمکاران صراحتاً نسبت به کاهش تولید و ضرورت واردات گندم پس از تنها یک سال خودکفایی هشدار دادند.
از خودکفایی طلایی تا پیش‌بینی کاهش تولید
سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ یک سال طلایی برای تولید گندم در ایران محسوب می‌شد. تولید ۱۶.۵ میلیون تن گندم در آن سال، کشور را از واردات گندم بی‌نیاز کرد و این موفقیت، نتیجه تلاش و انگیزه گندمکاران بود.
عطاءالله هاشمی، رئیس بنیاد گندمکاران، با اشاره به این خودکفایی در سال گذشته، می‌گوید: «امسال به راحتی متأسفانه باید واردکننده گندم باشیم. این در حالی است که به همت گندمکاران در سال گذشته به خودکفایی رسیده بودیم و نیازی به واردات نداشتیم.»
او تأکید می‌کند که قطعی برق چاه‌های آب از جمله اقداماتی است که به راحتی کشور را واردکننده گندم می‌کند.
اما پیش‌بینی‌ها برای سال زراعی جاری امیدوارکننده نیست. انتظار می‌رود میزان تولید گندم به طرز فاحشی کاهش پیدا کند و در نتیجه دولت مجبور به واردات خواهد شد تا مشکلی که خود با ناترازی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها پدید آورده، با هزینه‌های هنگفتی حل کند.
متأسفانه صدای اعتراض کشاورزان نسبت به قطعی برق چاه‌ها، عدم تأمین آب مورد نیاز و قیمت‌گذاری گندم آن‌طور که باید شنیده نشد و امروز بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند کشاورزان در کشت گندم با ضرر روبرو شده‌اند.
هزینه‌های سرسام‌آور در برابر قیمت ثابت؛ کشت گندم دیگر صرفه ندارد؟
یکی دیگر از چالش‌های تولید گندم در ایران، عدم تناسب قیمت خرید تضمینی با هزینه‌های فزاینده تولید است. محمدحسین خنکال، دبیر خانه کشاورز استان سمنان، با اشاره به افزایش ۱۷ درصدی قیمت خرید تضمینی گندم در سال جاری، آن را در مقایسه با تورم افسارگسیخته‌ای که از شهریورماه سال گذشته (زمان قیمت‌گذاری) تا امروز رخ داده، ناچیز می‌داند.
او می‌گوید: «قیمت‌گذاری مناسب بین سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ کشاورزان را دلگرم می‌کرد، اما وقتی قیمت کم گذاشته می‌شود و بر اصلاح آن اصرار نمی‌کنند، طبیعتاً تأثیر منفی می‌گذارد و دولت به این موضوع بی‌توجه است.»
یک کارشناس کشاورزی نیز در این باره می‌گوید: «امروز در حالی گندم ۲۰ هزار و ۵۰۰ تومان خرید تضمینی می‌شود که بنا به محاسباتی که انجام می‌شود شامل پول کود و کشت و کارگر، بذر و ادوات و سمپاشی و ... مبلغ خرید تضمینی گندم باید ۲۷ هزار تومان باشد تا کشاورز هزینه فایده سر به سر شود که با قیمت کنونی بسیار فاصله دارد.»
او تأکید می‌کند که هزینه‌ها و نهاده‌ها از سال ۱۴۰۲ تا کنون بعضاً بیش از ۵۰ تا ۱۰۰ درصد رشد کرده‌اند (مثلاً قیمت یک پاکت سم از ۳۵۰ هزار تومان به یک میلیون تومان رسیده)، اما قیمت گندم تنها ۱۵ تا ۱۷ درصد افزایش داشته است. این شکاف عظیم، نشان‌دهنده عدم درک سیاست‌گذاران نسبت به شرایط کشاورزان است.
پیامد ناگوار: نیاز به واردات ۴.۵ میلیون تن گندم
نتیجه مجموعه چالش‌های تولید گندم در ایران، افت شدید تولید و نیاز کشور به واردات است. رئیس بنیاد گندمکاران پیش‌بینی می‌کند در سال زراعی جاری، حداکثر تولید کل کشور به ۱۲ میلیون تن هم نرسد و میزان خرید تضمینی دولت نیز بین ۸ تا ۸.۵ میلیون تن خواهد بود.
این ارقام به معنی نیاز به واردات ۴ تا ۴.۵ میلیون تن گندم برای تأمین نیازهای کشور است. این در حالی است که سال گذشته ۱۶.۵ میلیون تن گندم تولید و ۱۲.۵ میلیون تن توسط دولت خرید تضمینی شده بود.
محمدحسین خنکال تأکید می‌کند که با وجود شعار سال مبنی بر سرمایه‌گذاری برای تولید، این شعار در حوزه گندم محقق نشده و ناترازی‌های انرژی و مشکلاتی مانند بستن چاه‌های آب، جریمه‌ها، افزایش قیمت نهاده‌ها و خشکسالی، کشاورزان را به شدت تحت فشار قرار داده است. به عبارت دیگر، هم طبیعت و هم مسئولان، گندمکاران را در تنگنا قرار داده‌اند.
جمع‌بندی؛ لزوم حل چالش‌ها برای نجات خودکفایی
کارشناسان و کشاورزان معتقدند که با قیمت‌های فعلی و مشکلات موجود، کشت گندم دیگر برای بسیاری از کشاورزان به‌صرفه نیست. این شرایط، آن‌ها را دلسرد کرده و ادامه تولید را دشوار ساخته است.
همانطور که محسن دربانیان، کارشناس کشاورزی، اشاره می‌کند، قیمت‌گذاری مناسب در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ منجر به رضایت کشاورزان و در نتیجه افزایش چشمگیر تولید (مانند رکورد ۹۵ هزار تنی گندم در استان سمنان) شده بود. اما برخورد فعلی، شرایط را به نفع کشور نمی‌بیند.
برای جلوگیری از تکرار سناریوی واردات و حفظ امنیت غذایی، حل ریشه‌ای چالش‌های تولید گندم در ایران امری حیاتی و فوری است. این امر نیازمند سیاست‌گذاری واقع‌بینانه در قیمت‌گذاری، تأمین مطمئن نهاده‌ها و انرژی، و حمایت واقعی از کشاورزان است تا انگیزه تولید به این بخش حیاتی بازگردد. بی‌توجهی به این چالش‌ها می‌تواند کشور را برای سال‌های طولانی به واردکننده گندم تبدیل کند.
