زیتون به روایت اسناد

دارای ریشه عربی و معرف گیاهی با میوه بیضی شکل سفت و گوشتی است که اندازه های مختلف و متنوعی دارد. زیتون در مراحل مختلف رشد از سبز تا بنفش تیره و سیاه تغییر رنگ می دهد. آب حاصل از میوه زیتون به شکل روغن است که خواص غذایی، بهداشتی و دارویی زیادی دارد. درخت زیتون همیشه سبز بوده و از تمام اجزای آن شامل چوب و برگ نیز استفاده های فراوانی می شود.

به استناد اسناد تاریخی و شواهد جمع آوری شده کشور پهناور ایران می تواند یکی از خاستگاههای زیتون در جهان باشد که با پیدایش انسان در این منطقه از جهان به انسان هدیه داده شده است.

شناسایی درختان کهنسال زیتون در نقاط مختلف ایران، مسیر غرب به شرق رشته کوه زاگرس از سرپل ذهاب و گیلانغرب در استان کرمانشاه تا جیرفت در استان کرمان و تک درختان موجود در شهرستانهای مراوه تپه استان گلستان، در همسایگی کشور ترکمنستان، بیانگر پراکنش زیتون در میکرو کلیمای (خرد اقلیم) مناطق مستعد اسکان جمعیت در ایران قدیم بوده است.

در آثار هخامنشی و نقش برجسته های دیواره کاخ آپادانا، در صف مراسم بارعام ( مربوط به ولایات مختلف که هریک بهترین تولیدات خود را بعنوان هدیه برای پادشاه به همراه دارند ) نمایندگان غرب ایران شاخه و گل زیتون به دست دارند که احتمالا بیانگر تولید زیتون در آن منطقه بوده است.

در کتاب شاهنامه فردوسی اشعار فصل پادشاهی خسرو انوشیروان، بیانگر تصمیم حاکم وقت مبنی برانجام استعداد برای توسعه باغ زیتون و همچنین دلیلی بر تولید انبوه میوه زیتون در آن زمان می باشد به طوری که وقتی تولید محصول کشاورزان بیش از حد متوسط بوه معافیت مالیاتی بعنوان جایزه شامل حال کشاورزان می شده است:

گزیت رز بارور شش درم

به خرما ستان برهمین بد رقم

ز زیتون و جوز و ز هر میوه دار

که در مهرگان شاخ بودی به بار

زده بن در می رسیدی به گنج

نبوید جز این تا سر سال رنج

در سفرنامه ناصرخسرو در توصیف شهر ارجان که هم اکنون منطقه شمالی بهبهان است آمده است ارجان شهری بزرگ است و در او بیست هزار مرد بود و بر جانب مشرقی آن رودی آب است که از کوه درآید و به جانب شمال آن رود، چهار جوی عظیم بریده اند و آب میان شهر به در برده که خرج بسیار کرده اند و از شهر بگذرانیده و آخر شهر بر آن باغ ها و بستان ها ساخته و نخل و نارنج و ترنج و زیتون بسیار باشد.

براساس اسناد وزارت مالیه دوره قاجار، وقتی پادشاه قاجار قصد استقراض از دولت روسیه برای تامین هزینه سفر به روسیه و اروپا را داشته است، در قبال 4000 تومان قرض، محصول 4 سال باغ زیتون منطقه رودبار استان گیلان به عنوان سند وثیقه مبادله می شود و در طی 4 سال سربازان محصول باغ ها را جمع آوری و تحویل نمایندگان کشور روسیه می دادند و به جای آن دولت هر سال وجه محصول سالیانه را به کشاورزان پرداخت می کرده است.

اما چه اتفاقی افتاد که زیتون به ناگاه در ایران از یادها رفت و از رونق افتاد. چه شد که علی رغم قدمت دیرینه کشت و تجارت زیتون و روغن زیتون سالها بعد این محصول ارزشمند فقط در منطقه رودبار طارم گیلان باقی ماند و برند ثبت نشده منطقه شد. این بخش از تاریخ محصول زیتون در هاله ای از ابهام باقی مانده و مستندات چندانی ندارد. دلایل و شواهد ظاهری نشان می دهد که در اثر جنگ و بلایای طبیعی کشت زراعی از بین رفته ولی درختان وحشی هم چنان باقی مانده اند.

مهندس نغمه عزیزی
کارشناس باغبانی