ساماندهی بازار مصرف ماهی قزل آلا

وضعیت بازار آبزیان و فرآورده‌های شیلاتی در ایران از نظر نوع آبزیان و فرآورده‌ها، شامل: بازار ماهیان دریایی، بازار ماهیان پرورشی (ماهی قزل آلا)، بازار میگو دریایی، بازار میگو پرورشی و بازار ماهی خاویاری است. با توجه به اینکه تعداد تولیدکنندگان اعم از صیادان و پرورش‌دهندگان بسیار زیاد بوده و به طور کلی با تولیدکنندگان خرد رو‌به‌رو هستیم، مانند سایر کالاهای بخش کشاورزی، تولیدکنندگان و تشکل‌های صنفی آن‌ها، دارای کمترین نقش در بازارسازی و مدیریت بازار می‌باشند و نقش واسطه‌ها بسیار پررنگ است. البته برخلاف سایر کالاهای کشاورزی، در مورد ماهیان پرورشی حاشیه‌های سود واسطه‌ها بسیار بالا نیست.

به جز میگو که تمرکز اصلی آن بر بازار خارجی است برای سایر گونه‌ها تمرکز اصلی بر بازار داخلی است. البته باید توجه داشت که به دلیل ذائقه مصرف‌کنندگان خرد و خانوارها، نقش و سهم زنده فروشی و تازه فروشی در آّبزیان پرورشی بالا می‌باشد و علیرغم ورود واحدهای فرآوری به عرضه آبزیان پرورشی فرآوری شده، سهم آن‌ها بالا نیست و عمده تمرکز آن‌ها بر بسته‌بندی و عرضه انواع آبزیان دریایی و پرورشی برای مصرف‌کنندگان بزرگ می‌باشد.

در آبزیان پرورشی و به‌طور اعم ماهی قزل آلا، نقش کارخانجات خوراک در توزیع آن‌ها، چه به‌صورت تازه و چه به‌صورت فرآوری شده، در حال افزایش است و هر کدام بسته به سهمی که در بازار خوراک دارند در بازار عرضه ماهی فعال هستند. قیمت آبزیان پرورشی نوسانات بسیار زیادی را در طول یکسال نشان می‌دهد که عمدتا ناشی از تغییرات شدید در عرضه و حتی در تقاضا طی ماه‌ها و فصول مختلف سال است و همچنین به دلیل مقیاس‌های کوچک تولید و نبود صرفه‌جویی به مقیاس و نیز راندمان پایین، قیمت تمام شده آبزیان پرورشی بالا می‌باشد و کیفیت بعضا پایین نهاده‌ها و نوسان کیفیت آن‌ها این مشکل را تشدید کرده است.

تشکل‌های صنفی تولیدکنندگان نیز عموما درگیر اختلافات داخلی و حل و فصل موارد روزمره تولیدکنندگان، اعم از صیادان و آبزی‌پروران هستند و نتوانسته‌اند به‌نحو شایسته‌ای نمایندگی اعضا خود را داشته و از سیاست‌ها و برنامه‌های روشنی تبعیت کنند.

گفته می‌شود که سازمان شیلات ایران به‌عنوان متولی زیربخش شیلات برنامه مشخصی را برای مدیریت بازار آبزیان نداشته و حمایت‌های موردی و خصوصا در بازار جهانی را دنبال می‌نماید و همه چیز را به سازوکار بازار سپرده است. دسته‌بندی و رتبه‌بندی تولیدکنندگان و تولیدات شیلاتی صورت نگرفته و مصرف‌کنندگان برای انتخاب محصولات برتر حمایت نمی‌شوند و بنابراین تشویقات لازم برای حمایت از تولیدکنندگانی که کیفیت تولیدات خود را ارتقاء می‌دهند وجود ندارد.

سازمان اجرایی

بهترین مکان برای مدیریت این موضوع، تشکل‌های صنفی موجود است که در بین آن‌ها، اتحادیه تولید و تجارت آبزیان‌داری بیشترین مناسبت چه از نظر موضوع و چه از نظر انعطاف تشکیلاتی است. فعالیت میز تجارت داخلی آبزیان حول دو محور کلی سازماندهی خواهد شد:

اقدامات فراگونه‌ای

• شناسنامه‌دار کردن همه عوامل و دست‌اندرکاران خرید و فروش آبزیان و فرآورده‌های شیلاتی.

• اجرای سیستم رهگیری آبزیان و فرآورده‌های شیلاتی با مساعدت کامل سازمان شیلات ایران در تمام مسیر آب -دریا و مزرعه- تا سفر با اولویت ابتدایی تولیدات آبزی‌پروری.

• ممیزی کلیه عوامل و دست‌اندرکاران مسیر آب تا سفره، اجرای سیستم تطبیق و واحدهای حلقه‌های مختلف با استانداردها و نشان‌های بین‌المللی و درجه‌بندی آن‌ها و اطلاع‌رسانی متناسب برای آگاهی خریداران و مصرف‌کنندگان.

• راه‌اندازی سامانه خرید و فروش آبزیان و فرآورده‌های شیلاتی با هدف کوتاه مدت نزدیک‌تر نمودن خریداران و فروشندگان و کاهش نقش بعضی عوامل واسطه و هدف میان مدت ثبت خرید و فروش و قانونمندتر شدن این فرآیند.

• توسعه سهم و نقش بازارهای منطقه‌ای و استانی.

• فعال کردن فروشگاه‌های زنجیره‌ای به‌عنوان یکی از مراکز مهم عرضه ماهی و تشویق و حمایت از توسعه فروشگاه‌های استاندارد در سطح استان‌ها و شهرها.

• ایجاد تنوع قابل توجه در شکل و کیفیت عرضه با تشویق و حمایت از توسعه فرآورده‌های شیلات.

• استاندارد شدن سیستم و امکانات حمل و نقل آبزیان و فرآورده‌ها

برنامه‌های موردی با هدف تمرکزگونه‌ای

با توجه به جمیع جوانب و درجه اهمیت گونه‌های مختلف و نیز امکان‌پذیری دستیابی سریعتر به تغییرات محسوس، پیشنهاد می‌شود تمرکز بر قزل آلا و میگو صورت گیرد.

نویسنده: حمیدرضا مجتبوی