چای دومین نوشابه جهانی

به مناسبت روز جهانی چای

اگر چه روز بین‌المللی چای در تاریخ 15 دسامبر(مصادف با 25 آذرماه) سال 2005 نامگذاری گردید، اما به پیشنهاد دولت هند، 21 ماه می برابر با 31 اردی‌بهشت نیز به نام روز جهانی چای نامیده شده است.

چای بعد از آب، دومین نوشیدنی جهانی است و میلیاردها انسان بدون جایگاه آن‌ها از نظر فقیر یا غنی بودن در تمام اوقات شبانه روز از آن استفاده می‌کنند. ایرانی‌ها نیز از این قاعده مستثنا نبوده و روزانه صدها تن از این ماده خوش رنگ و بو و خوشمزه را مصرف می‌نمایند و با ورود بذر چای و کشت آن در شمال ایران، دسترسی به چای و مصرف آن رشد قابل توجهی یافت.

تاریخچه چای

شناخت گیاه چای، سابقه‌ای پنج هزار ساله دارد که برای اولین بار از چین آغاز و از آنجایی که دارای خواص دارویی بود، مصرف آن همگانی شد. طبیعی است که برای گیاهی این چنین جهانی افسانه‌هایی نیز گفته شده باشد. در اولین افسانه آورده‌اند که فردی سالک و اهل مراقبه در کوهی به اعمال زاهدانه خود مشغول بود، اما چشمهایش بسته می‌شد. اوپلک‌های خود را می‌برید و پرتاب می‌کرد که از آن پلک‌ها بوته‌های چای روئید. در افسانه دیگری گفته شده که یکی از امپراطوران چین به نام «شن نونگ» که اعتقاد داشت باید آب را قبل از نوشیدن جوشانید به ناگاه باد چند برگ چای در ظرف آب در حال جوشیدن او انداخت. آن امپراطور زمانی که از آن نوشید، از طعم و مزه جوشانده خوشش آمد و اینگونه مصرف چای در سرتاسر چین رونق گرفت.

در تاریخچه کشف و کشت و مصرف چای داستان‌های بسیار گفته شده، اما هر چه باشد کشور چین را می‌توان خاستگاه آن دانست. هم اکنون در بسیاری از کشورها که دارای آب و هوای مساعد برای رشد بوته‌ها و یا در واقع درخت‌های چای هستند از آسیا تا آفریقا، این گیاه پرورش داده می‌شود. مهمترین کشورهای تولیدکننده چای در شرق آسیا بوده و شامل چین، هند، سریلانکا، نپال… وکنیا در آفریقا هستند.

صنعت چای

چای به دلیل گستردگی در مصارف جهانی آن به تدریج از آن حالت و شرایط سنتی خارج و به صورت یک صنعت پایه‌ای با نقش اقتصادی درآمده است.

تنوع در تولید چای به اشکال و طعم و رنگ‌های متفاوت، موجب اشتغال‌زایی به ویژه در کشورهای پرورش دهنده بوته‌های چای است و به همین دلیل هر ساله در کشورهای تولیدکننده و مصرف کننده چای مراسمی بر پا می‌شود. متاسفانه علی رغم حدود سه قرن سابقه مصرف چای در ایران، اندک زمانی است که «روز چای» وارد تقویم شده است. نقل است که محمد میرزا کاشف السلطنه در سفری که به هندوستان داشت به کشت و تولید چای در ایران، علاقمند شد، اما اسرار تولید چای مانع از انتقال آن به سایر نقاط جهان می‌شد. بنابراین او تعدادی بذر چای را در عصای خود پنهان کرد و سپس آنها را در منطقه لاهیجان که از نظر جغرافیایی مشابه مناطق چایکاری هندوستان بود کاشت و اینگونه به نام «پدر چای ایران» نامیده شد.

انواع چای

برگ‌های چای را براساس روش‌های تهیه آنها به نام های چای سبز، چای سیاه و حتی چای سفید می‌نامند، که هر یک دارای خواص ویژه خود است. چای سبز به طور کلی به عنوان یک دارو برای کاهش فشار خون، معالجه دیابت، کم کردن وزن و … مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما چای‌های سیاه به دلیل تنوع در برداشت، تهیه و فرآوری طعم و بو، بسیار متفاوت هستند. انواع مختلف چای شامل: چای سرگل که معمولا از برگ‌های بهاری چای به دست می‌آید، چای قلم که از برگ‌های بالایی به دست می‌آید، چای ممتاز که ترکیبی از برگ‌های چای است، چای شکسته و چای باروتی، است.

درجه‌بندی چای بر مبنای اندازه برگ چای و کیفیت آن طبقه‌بندی می‌شود.

مهندس مهدی رجل دزفولی