چگونه در کشاورزی مصرف آب را کاهش دهیم؟
آب نقش‌هایی بسیار کلیدی را در حیات و رشد گیاهان به‌عهده دارد؛ که به موارد مهم آن اشاره می‌کنیم:
اخبار سبز کشاورزی؛ آب نقش‌هایی بسیار کلیدی را در حیات و رشد گیاهان به‌عهده دارد؛ که به موارد مهم آن اشاره می‌کنیم:
• نقش حیاتی در سلول‌ها؛
• تنها محیطی که در آن فعالیت‌های بیوشیمیایی برای جذب مواد غذایی انجام می‌شود؛
• منتقل‌کننده مواد غذایی برای گیاهان.
هدف از انجام کشت در کشاورزی تولید محصول است؛ با توجه به این واقعیت مشخص می‌شود که بیشترین میزان مصرف آب در کشت، صَرف جذب عناصر از ریشه می‌شود. اگر بتوانیم عوامل موثر در جذب مواد از ریشه را شناسایی و درجه اهمیت هریک را مشخص کنیم؛ به هدف نهایی خود(کاهش میزان مصرف آب) خواهیم رسید.
نقش ریشه در کاهش مصرف آب
نقش ریشه به‌عنوان اندام تخصصی در جذب مواد برای گیاهان، به‌طور کامل آشکار است. هر چقدر توان جذب این اندام بیشتر باشد؛ راندمان عملکرد گیاه بالا خواهد رفت.
نقش مواد ارگانیک در جذب مواد از ریشه
یکی از مهم‌ترین فاکتورهای خاک‌های زراعی میزان وجود مواد ارگانیک است. وجود مواد ارگانیک در خاک‌های زراعی امکان جذب مواد برای ریشه را فراهم می‌سازند. مواد ارگانیک موجود در اطراف ریشه با ایجاد تغییرات در ساختار عناصر، آن‌ها را به شکل قابل جذب برای ریشه درمی‌آورند. واضح است هر چقدر میزان این مواد افزایش یابد به‌دنبال آن، میزان جذب نیز افزایش خواهد یافت.
راهکارهای افزایش میزان مواد ارگانیک در خاک
از گذشته‌های دور استفاده از کودهای حیوانی و مرغی، راهی مناسب برای افزایش این میزان بود؛ ولی در حال‌حاضر با توجه به افزایش چشم‌گیر سطح زمین‌های زراعی از یک طرف و کاهش کیفیت کودهای دامی و مرغی از طرف دیگر، این نوع کودها دیگر جوابگوی میزان نیاز موجود نیست. علاوه‌بر اینکه در حال‌حاضر استفاده از کودهای دامی و مرغی، دارای مشکلات خاص خود است.
با پیشرفت علوم، علم تولید کودهای کشاورزی هم پیشرفت کرده که یکی از شاهکارهای این پیشرفت، استحصال مواد ارگانیک از منابع گیاهی است.
در حال‌حاضر کودهایی با عنوان کودهای ارگانیک به روش مستقیم می‌توانند میزان مواد ارگانیک خاک را افزایش داده و در کم‌ترین زمان ممکن تاثیر خود را بر میزان جذب مواد از ریشه نشان دهند. با استفاده از این نوع کودها می‌توان با حداقل آب مورد نیاز، بیشترین بازدهی را در جذب مواد شاهد بود. اگر ریشه برای جذب یک کیلوگرم مواد مغذی با وجود ۱۰ واحد مواد ارگانیک به ۱۰ لیتر آب نیاز داشته‌باشد؛ به نسبت افزایش میزان مواد ارگانیک در خاک، میزان نیاز به آب هم کاهش خواهد یافت.
متناسب‌کردن pH و EC برای جذب
مهم‌ترین عامل جذب ریشه این دو عامل هستند. هر چقدر میزان EC(هدایت الکتریکی) خاک در اطراف ریشه کم باشد؛ میزان جذب ریشه بیشتر خواهد بود. یکی از مهم‌ترین معضلات در جذب، امکان ایجاد شرایط برای کاهش عامل EC است.
آب‌های زراعی در ایران در کل جزو آب‌های متوسط و بد هستند؛ یعنی میزان EC معمولاً بالای ۲۰۰۰ پی‌پی‌ام است.
با توجه به مخلوط‌شدن سایر مواد ازقبیل: سموم و کودهای کشاورزی با این آب‌ها، میزان سختی آب(EC) مقداری در حدود بالای ۵۰۰۰ پی‌پی‌ام خواهد شد. این میزان سختی برای ریشه گیاه خیلی زیاد بوده و بیشتر به همین دلیل است که فقط ۱۰درصد از این محلول، توسط گیاه جذب می‌شود. اگر به این مطلب دقت کنیم به راحتی رعایت نشدن مقدار مصرف سموم و کودها را از طرف کشاورزان درک خواهیم کرد. یعنی اگر کشاورز بخواهد ۱۰۰ واحد از یک نوع سم را به گیاه بدهد؛ مجبور خواهد بود ۱۰ برابر این میزان یعنی ۱۰۰۰ واحد سم در اطراف ریشه گیاه قرار دهد؛ تا شاید ۱۰۰ واحد از این سم بتواند جذب گیاه شود.
ماندگاری کود در خاک و اندازه مولکولی کودها
در حال‌حاضر یکی از عمده‌ترین مشکلات زمین‌های زراعی که رابطه مستقیم با افزایش میزان مصرف آب دارد؛ افزایش شوری خاک است. بنابر تحقیق‌های انجام شده و مشاهدات میدانی، عمده‌ترین دلیل افزایش روزافزون این شوری، وجود سدهایی است که در نزدیکی معادن نمک احداث شدند(مانند سد گتوند) و همچنین کودهای شیمیایی است.
دو عامل زمانِ ماندگاری و اندازه مولکولی کودها، بیشترین نقش را در افزایش شوری خاک‌های زراعی دارند. تمامی کودی که در اختیار گیاه قرار می‌گیرد به یک‌باره از طرف گیاه جذب نمی‌شود. در مرحله اول: گیاه برحسب نیاز و در مرحله دوم: براساس توان جذب از این کودها استفاده می‌کند. کودهای شیمیایی به دلیل ناپایدار بودن ساختمان شیمیایی خود کاملاً محدود می‌توانند در خاک برای قابل جذب شدن، برای ریشه باقی بمانند. بعد از گذشت این زمان محدود، با عوامل فعال موجود در خاک، واکنش نشان داده و به شکل غیرقابل جذب برای ریشه (شور شدن) درمی‌آیند.
ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۹۰-شهریور ۱۴۰۳
