انجیرستان استهبان؛ گنجینه‌ای از دانش بومی در مدیریت آب و خاک

اخبار سبز کشاورزی؛ نظام میراثی باغ‌های دیم انجیر شهرستان استهبان به وسعت ۲۶۰۰۰ هکتار و در فاصله‌ ۱۷۴ کیلومتری شرق شیراز از توابع استان فارس که در جیاس Globally Important Agricultural Heritage Systems (GIAHS) فائو به ثبت جهانی رسیده است از جاذبه‌های گردشگری کشاورزی و طبیعی این شهرستان به حساب می‌رود.

این بزرگ‌ترین انجیرستان دیم جهان دارای چشم‌انداز‌ بسیار زیبایی از درختان چند ۱۰۰ ساله انجیر است که از لب جاده تا ارتفاعات سنگی و شیب‌دار را پوشش داده است.

این درختان کهن که از منظر حفاظت از خاک طرحی بزرگ در آبخیزداری و حفاظت از خاک به‌شمار می‌روند میراث چند صد ساله‌ای هستند که دست کاشت بوده و تامین رطوبت آن نیز از آب سبز (نزولات جوی) و بدون نیاز به منابع آب زیرزمینی و آب‌های سطحی انجام می‌شود.

معیشت ۹۰درصد مردم استهبان به انجیر وابسته است

آقای مهندس مهدی اعیان‌منش، مدیر جهاد کشاورزی استهبان، در این باره می‌گوید: کارشناسان جهاد کشاورزی از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۱، مستندات لازم را برای ثبت جهانی شدن انجیرستان استهبان گردآوری و به فائو ارسال کرده بودند. از ویژگی‌هایی که باعث ثبت جهانی انجیرستان دیم استهبان به‌عنوان یک نظام میراث کشاورزی شده، موضوع گره خوردن این انجیرستان با معیشت و امنیت غذایی مردم محلی است.

وی می‌گوید: در واقع محصولی در جیاس یا فائو به ثبت جهانی می‌رسد که با معیشت و زندگی مردم منطقه آمیخته باشد، به‌گونه‌ای که زندگی اکثریت مردم محل به آن محصول وابسته باشد. معیشت ۹۰درصد از مردم استهبان به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به انجیر وابسته است و زندگی مردم بر پایه انجیر بنا شده است؛ به‌طوری‌که در استهبان هنگام ازدواج مهریه دختران را با درخت انجیر تعیین می‌کنند و حتی وقف کردن درخت انجیر در این شهرستان مرسوم است. تولید انجیر در استهبان از گرده‌افشانی تا برداشت از درختان، کاملاً سنتی و محلی انجام می‌شود؛ مسئله‌ای که در ثبت جهانی این انجیرستان مورد توجه فائو بوده است. از دیگر دلایل ثبت جهانی چشم‌انداز و جلوه زیبای دشت‌ها و کوهپایه‌های انجیرستان و وسعت پهناور آن است که نماد سخت‌کوشی مردمان این دیار است که بر پایه خرد و دانش بومی آنان نهاده شده و پایداری خود را به‌صورت طبیعی حفظ کرده است و به‌عنوان یک ظرفیت ویژه برای شهرستان استهبان، استان فارس، کشور و دنیا مطرح هستند. تولید محصول سالم هم عامل دیگری است که در ثبت جهانی انجیرستان مورد توجه قرار گرفته است.

مهندس اعیان‌منش با بیان اینکه متأسفانه تا پیش از این در مواردی انجیر استهبان با نام کشور‌های دیگری مثل چین به دنیا عرضه می‌شده، می‌گوید: ثبت میراث انجیر استهبان در سازمان جهانی فائو باعث شناخته شدن این محصول در جهان با نام ایران و استهبان می‌شود و خواه ناخواه این شناخته شدن فرایند فروش و بازاریابی را در بازار‌های هدف جدید تسهیل می‌کند.

بعد از سال ۲۰۲۳ و پس از تلاش‌های فراوان، فرآیند سخت، پیچیده، علمی و بین‌المللی ثبت باغ‌های انجیر دیم استهبان به‌عنوان یک نظام میراثی کشاورزی جهانی باید از مزیت‌هایی ثبت و معرفی این نظام‌ کشاورزی در حوزه‌های مختلف توسعه گردشگری کشاورزی، توسعه برند محصول انجیر، حفاظت از این نظام‌ میراث کشاورزی و دیگر مزیت‌ها بهره برد تا شاهد توسعه و رونق بیش از پیش در این حوزه باشیم.

لازم به یادآوری است که نظام‌های میراثی کشاورزی مهم جهانی ابتکاری است که در سال ۲۰۰۵ میلادی با هدف شناسایی، ثبت، محافظت و توسعه نظام‌های کشاورزی در دنیا توسط فائو ارائه شد که تلاش دارد منافع حاصل از این نظام‌ها به جامعه محلی و صاحبان این نظام‌ها برگردد.

تاکنون ۸۶ نظام در ۲۶ کشور دنیا در نظام جیاس فائو به ثبت رسیده است که‌ ایران با داشتن ۶ نظام ثبت شده، رتبه چهارم دنیا را در اختیار دارد.