توسعه کارآفرینی کشاورزی؛ موانع و راه‌کارها

اخبار سبز کشاورزی؛ در واقع با وجود تلاش‌های گسترده در راستای توسعه روستاها به دلیل شرایط نامساعد مالی به همراه کاهش تولید که در پی تغییرات آب و هوایی ایجاد شده باعث گردیده تا مهاجرت بی‌رویه روستاییان به شهرها و بروز معضل حاشیه‌نشینی را شاهد باشیم.

موضوعی که کارشناسان تنها راهکار آن را توسعه کارآفرینی با تکیه بر برنامه‌ریزی مدون به همراه حمایت‌های دولتی عنوان می‌کنند. اما متاسفانه آنگونه که باید مورد توجه مسئولان و دولتمردان قرار نگرفته است.

کارآفرینی کشاورزی

امروزه به لحاظ اهمیت امنیت غذایی و تأمین کافی غذا در جهان، علاقه به کارآفرینی کشاورزی روزبه‌روز افزایش می‌یابد. حتی جامعه شناسانی که مهاجرت را یک پدیده ناخوشایند قلمداد و کارآفرینی را به عنوان یک راه اصلی نجات و راه رشد اقتصادی می‌دانند.

اگر بخواهیم تعریفی از کارآفرینی کشاورزی داشته باشیم می‌توانیم بگوییم همه فعالیت‌هایی که به نوعی در کشاورزی کمک می‌کنند تا با اقتصاد بازار آزاد انطباق یابد، کارآفرینی کشاورزی گویند. به کسی که در حرفه کشاورزی واحد کسب و کار خود را ساماندهی و مدیریت کند و ریسک‌های آن را بپذیرد کشاورز کارآفرین گویند.

بنابراین، کشاورز کارآفرین کسی است که با یک شیوه آینده‌نگری خاص، در نظر گرفتن منابع و محدودیت‌های محیطی، عبرت آموزی از گذشته خود و دیگران، موقعیت‌های اقتصادی و بازار مبادرت ورزیده، بر اساس نبوغ خود و با راهنمایی‌های بیرونی و فرصت‌های بالقوه و بالفعل کشاورزی می‌پردازد. از ویژگی کارآفرینان کشاورزی، روشی است که برای حل مسئله در پیش می‌گیرند؛ و به باور آن‌ها، برای رسیدن به راه حلی خلاقانه، ابتدا لازم است مشکل اصلی یا مسئله واقعی شناخته و تعریف شود.

نکته‌ای که نباید از آن غافل شد این است که کارآفرینی موفق در بخش کشاورزی زمانی روی می‌دهد که بین بخش کشاورزی و بخش صنعتی پیوند ایجاد شود. صنعتی شدن کشاورزی همواره مایه رشد و قوام و دوام آن است.

کشاورزی سنتی امروزه به هیچ وجه پاسخگوی نیاز جامعه نخواهد بود؛ اما نکته مهم و قابل ذکر این که توسعه باید از بخش کشاورزی آغاز شود و از آن به بخش صنعت کشیده شود و برای تکامل، به بخش توسعه یافته خدمات برسد. در کشورهای توسعه یافته تخصص‌های فردی و اجتماعی همواره در بخش کشاورزی تمرکز یافته است.

موانع توسعه کارآفرینی کشاورزی

از آنجایی که مناطق روستایی از لحاظ دسترسی به امکانات رفاهی و خدماتی و زیر ساخت‌ها نسبت به مناطق شهری از محدودیت‌های بیشتری برخوردارند کارآفرینی در این مناطق، رشد کمتری یافته است.

نباید نقش کمبودها‌ و محدودیت‌هایی‌که‌ مناطق روستایی با‌ آن‌ مواجه‌ هستند را‌ در دستیابی به توسعه پایدار نادیده بگیریم، زیرا‌‌‌‌‌ نادیده‌ گرفتن سهم‌ روستا‌ و روستانشینان در‌ امر‌ توسعه منجر به‌ پدید‌ آمدن‌ مشکلات و‌ چالش‌‌های اجتماعی - اقتصادی، بروز بی‌نظمی‌ها و‌ اضطراب‌های اجتماعی‌ در اشکال مختلف به ویژه ناامنی، ناهنجاریهای‌ رفتاری، کج خلقی‌ها، بداخلاقی‌ها و بروز پدیده‌های شومی‌ همچون‌ رشد بی‌رویه‌ مهاجرت،‌ افزایش میزان‌ حاشیه‌نشینی در‌ اطراف‌ کلان شهرها‌ و بسیاری مشکلات‌ دیگر می‌شود.

موانع موجود در راه کارآفرینی باعث اصطکاک در توسعه فعالیت‌های کارآفرینانه و مانع رونق بخش کشاورزی می‌شود.

مهمترین موانع توسعه کارآفرینی کشاورزی

• موانع برنامه‌ریزی و سیاستگذاری

• موانع پشتیبانی کننده

• موانع بنیادی

• موانع اقتصادی

• موانع آموزشی

• موانع فرهنگی است که به عنوان مهمترین موانع پیش‌روی کارآفرینی کشاورزی نام برده می‌شود، موانعی که شناخت آن‌ها اولین گام در جهت رفع موانع توسعه کشاورزی و گسترش رفاه کشاورزان است.

الف - موانع برنامه‌ریزی و سیاستگذاری:

دولت‌ها با فراهم‌ کردن شرایط و تسهیلات لازم برای‌ شروع‌ فعالیت‌های کارآفرینان‌ می‌توانند نقش‌ مؤثری‌ در‌ توسعه کارآفرینی‌ ایفا کنند. علی‌‌رغم‌ اهمیت‌ کارآفرینی در‌ توسعه اقتصادی و اشتغال در‌ کشور، تاکنون ساختار و مدیریت منسجم برای سیاستگذاری شکل نگرفته و مجموعه اقدامات انجام شده، به صورت‌ پراکنده در حوزه‌های مختلف از جمله کشاورزی پیگیری می‌شود.

اگر سیاستگذاری نامناسب باشد در مسیر کارآفرینی کشاورزی موانعی مانند مقررات دست و پاگیر در جهت اخذ وام و صادرات محصولات کشاورزی، نبودن امنیت برای سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، نامناسب بودن سیاست‌های ارزی، ضعف بیمه محصولات کشاورزی و عدم توجه به پرورش خلاقیت در دانشجویان رشته کشاورزی را بدنبال خواهد داشت.

ب - موانع پشتیبانی کننده:

امروزه نقش نهاده‌ها در اقتصاد کشاورزی بسیار بارز است. نهاده‌های کشاورزی به عواملی گفته می‌شود که در تقویت آب و خاک و نگهداشت محصول مفید واقع می‌شوند. بر این اساس عواملی مانند کود، سم، بذر، ماشین‌آلات، هواشناسی و هر آنچه در این مقوله می‌تواند به تولید محصولات کشاورزی کمک نماید نهاده کشاورزی است.

علاوه بر این، عدم اعتماد کافی بخش کشاورزی و صنعت به دانشگاه‌ها و دانش آموختگان، عدم حمایت از ایده‌های کارآفرینی و انجام ندادن پژوهش‌های مناسب در زمینه کارآفرینی کشاورزی، توسعه کارآفرینی را در هاله‌ای از چالش قرار می‌دهد. این موانع در نوع نهاده‌ها و بکارگیری آن تاثیر دارد و به عنوان موانع پشتیبانی نامیده می‌شود.

د - موانع اقتصادی:

نکته اساسی‌ که به هیچ وجه نمی‌توان آن را نادیده گرفت توانایی مالی کشاورزان است. این قشر از افراد جامعه غالباَ دارای پس‌انداز و یا توانایی مالی کافی نیستند، بدین جهت در مسیر توسعه کارآفرینی فقدان سرمایه کافی و کمبود وجه نقد، عدم امکان بهره‌مندی از وام‌های کم بهره، نوسان بی‌رویه قیمت محصولات، افزایش هزینه‌های تأمین مواد و تجهیزات کشاورزی همواره به عنوان یک مشکل اقتصادی مطرح می‌شود.

راهکارهای توسعه کارآفرینی در کشاورزی

مهمترین راهکارهای موثر در توسعه کارآفرینی کشاورزی عبارتند از:

رفع موانع قانونی، آموزش کارآفرینی، رفع مشکلات مالی کارآفرینان بخش کشاورزی و ایجاد حمایت‌های معنوی.

الف - رفع موانع قانونی:

به اعتقاد متخصصان کارآفرینی، علاوه بر خانواده و نظام آموزشی، مسئولان کشور و نظام نیز نقش بسیار مهمی در توسعه کارآفرینی در جامعه دارند. در واقع اولین وظیفه مسئولان نظام این است که سیاست‌های خود را برای توسعه کارآفرینی روشن کنند.

بنابراین دولت باید با اتخاذ سیاست‌هایی چون اولویت بخشی به کشاورزی در برنامه‌ریزی‌های توسعه، حرکت به سوی رقابتی کردن بازار محصولات کشاورزی، حذف، کاهش و یا بازنگری در قوانین صادرات و واردات محصولات و نهاده‌های کشاورزی، تقویت بخش‌های تولید، ارزش افزوده و خدمات کشاورزی و متنوع‌سازی فعالیت‌های کشاورزی و کشاورزی جایگزین، بسترهای توسعه کارآفرینی را فراهم کند.

ب - آموزش کارآفرینی:

آموزش کارآفرینی سیاستی است که به طور مستقیم بر کمیت و کیفیت عرضه کارآفرین در یک جامعه اثر می‌گذارد، به همین دلیل است که در بسیاری از کشورها به ویژه در کشورهای پیشرفته که تا حد امکان موانع و مشکلات برطرف شده‌اند، دولت‌ها بعد از آموزش کارآفرینی و ایجاد توان بالقوه کارآفرینی در بین مردم به شکوفا کردن این توانایی یعنی بالفعل کردن توان کارآفرینی پرداخته‌اند. از سوی دیگر ترویج کشاورزی می‌تواند نقش بسیار ارزنده‌ای در توسعه کارآفرینی در مناطق روستایی ایفا کند، اما مروجان باید خود دید کارآفرینانه داشته باشند.

ج - رفع مشکلات مالی کارآفرینان بخش کشاورزی

پشتیبانی مادی برای فعالیت‌های کارآفرینانه یکی از معمولی‌ترین رویکردها برای ارتقای کارآفرینی در سراسر جهان است.

این حمایت مادی ممکن است به طور خاص برای کارآفرینان که از فقدان منابع مادی که از آن به عنوان مانع اصلی راه‌اندازی یک کسب و کار نام برده می‌شود مهم باشد، حمایت‌های مادی می‌تواند در راستای اجرای برنامه‌های مشاوره‌ای، اعطای مشوق‌های مالیاتی، اعطای مشوق‌های اقتصادی و وام‌های مناسب و کم بهره با دوره تنفس زیاد، بیمه محصولات کشاورزی، خرید محصولات و تولیدات داخلی و غیره انجام شود.

د - ایجاد حمایت‌های معنوی:

به غیر از مساعدت‌های مادی، کارآفرینان نیازمند مساعدت‌های غیرمادی نیز هستند. بخشی از این حمایت‌ها شامل زیرساخت‌های فیزیکی - توسعه سخت افزارها و نرم افزارهای مورد نیاز جهت اجرای مکانیزم‌های مورد نظر، نهاده‌ها و مواد اولیه مورد نیاز، جاده، مخابرات، حمل و نقل و غیره هستند.

بخش دیگر حمایت‌های غیرمادی کارآفرینان می‌تواند از طریق مراکز رشد کارآفرینی باشد. مراکز رشد محیط‌های ثابتی را برای مرحله آغازین سرمایه‌گذاری‌ها از طریق ارائه فضای اداری به شکل اجاره، خدمات اداری مشترک، حمایت مشاوره‌ای کسب و کار با هزینه‌های پایین تدارک می‌بینند.