اهمیت و روند تولید نهال گواهی شده

مزرعه سبز : نهال، مهم‌ترین نهاده باغبانی است! از این‌رو انتخاب نهال مناسب، قبل از احداث باغ از اهمیت بالایی برخوردار است. چه بسا انتخاب یک نهال نامناسب برای احداث باغ، تمام هزینه‌ها و زحماتی را که برای احداث یک باغ، هرچند با رعایت سایر نکات کارشناسی انجام شده باشد، از بین برده و برنامه احداث باغ را به‌طور کلی با شکست مواجه نماید.

در انتخاب یک نهال مناسب باید مواردی مانند گونه، رقم و واریته گیاه را براساس شناختی که از آن رقم و واریته به‌خصوص داریم و نیز بنابر شناخت شرایط اقلیمی هر منطقه، در نظر قرار داد. البته در این مورد نکات ریز و درشت دیگری نیز وجود دارد که موضوع را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. مانند هدف از انتخاب یک رقم و موضوع مهم چشم‌انداز بازار برای میوه تولیدی که بسیار حائز اهمیت است.

باغداران، با بهره‌گیری از تجربیات خود و با تکیه‌بر دانش باغبانی، قبل از احداث باغ با توجه به هدف از پیش تعیین شده و همچنین با شناختی که از محیط پرورش(اقلیم منطقه مورد نظر برای احداث باغ) دارند، گونه و رقم را انتخاب می‌کنند.

در این میان تولید نهال سالم و اصیل(گواهی شده) و عرضه آن به متقاضیان موضوع بسیار با اهمیتی است که می‌توان آن را زیرساخت اصلی باغبانی قلمداد کرد و چنانچه از نام آن بر می‌آید دو مقوله «اصالت» و «سلامت» در تولید نهال‌های گواهی‌شده اهمیت دارد، یعنی ضمن این‌که از نظر ژنتیکی، پتانسیل‎های لازم برای دستیابی به اهداف ترسیم شده را داشته باشد، باید از نظر بهداشتی نیز بنابر استانداردهای قابل قبولی تولید شده و بدون هر گونه عامل بیماری‌زا باشد.

نهال‌های با برچسب آبی و سبز

پس از این‌که باغدار گونه و رقم مورد نظر خود را مشخص کرد، نوبت به تهیه نهال، نشا یا بذر موردنظر برای کشت می‌رسد. برای اطمینان از این‌که آیا گونه و رقم مورد ادعای فروشنده نهال، باید نهال دارای شناسنامه و گواهی‌شده(شناسه آبی‌رنگ) باشد، نشان می‌دهد که نهال عرضه شده، از منشاء «باغ مادری» به‌دست آمده است. این نهال‌ها دارای یک برچسب آبی‌رنگ هستند و کد درج شده روی برچسب آنها قابل ردیابی و بیانگر نظارت دقیق طی مراحل تولید است.

در این میان برخی نهال‌ها با شناسه‌های سبز رنگ عرضه می‌شوند که اعتبار آنها از نهال‌های دارای شناسه آبی‌رنگ کمتر است و بر اساس اظهارات تولیدکننده نهال مبنی‌بر صحت گونه و رقم، شناسه روی این نهال‌ها نصب می‌شود. شناسه‌های سبزرنگ، لزوما نظارت کامل و دقیق مراجع ذی‌ربط را برای مراحل تولید بیان نمی‌کند و مبنای آن خوداظهاری تولیدکننده نهال است.

زنجیره و روند تولید نهال گواهی شده

برای آشنایی بیشتر با موضوع تولید نهال گواهی‌شده لازم است به زنجیره تولید آن شامل هسته‌های اولیه، باغ مادری و نهالستان‌های تولید نهال اشاره‌کنیم.

ابتدای زنجیره تولید نهال گواهی‌شده به تولید «هسته‌های اولیه» سالم و اصیل بر می‌گردد که پژوهشگر یا به‌نژادگر برای به‌دست آوردن این هسته اولیه، اقدام به انتخاب گونه و رقم مورد نظر از بین ارقام متداول و تجاری موجود در باغات و سپس سالم‌سازی و عاری‌سازی آنها از ویروس می‌کند. ارقام اصلاح‌شده توسط به‌نژادگران نیز پس از سالم‌سازی می‌توانند هسته‌های اولیه تولید نهال سالم و اصیل را تشکیل دهند. همچنین هسته‌های اولیه را می‌توان از شرکت‌های معتبر در داخل یا خارج از کشور خریداری نمود.

پس از تامین هسته‌های اولیه سالم و اصیل باید برای جلوگیری از آلوده شدن و جلوگیری از مخلوط شدن آنها با سایر ارقام، در محیط‌های کاملا کنترل شده(اسکرین هوس)، تحت‌نظارت متخصصان امر نگهداری شوند و آزمایشات ادواری برای اطمینان از حفظ سلامت و اصالت آنها به‌طور مکرر صورت پذیرد. «اسکرین هوس» محیطی کنترل شده و کاملا ایزوله است که هسته‌های اولیه در آن نگهداری می‌شوند.
«باغات مادری» که زنجیره بعدی تولید نهال سالم و اصیل هستند، اندام‌های تکثیری خود را از زنجیره اول یعنی هسته‌های اولیه، تهیه و معمولا در محیط‌های باز و مورد تایید مراجع ذی‌صلاح که به دور از کانون‌های آلودگی هستند، کشت می‌شوند.

در حلقه ‌بعدی، «نهالستان‌های تولید نهال گواهی‌شده» قرار می‌گیرند که اندام‌های تکثیری خود را از باغات مادری تهیه می‌کنند و نهال‌های تولیدی آنها درنهایت به باغداران عرضه خواهد شد.

در این میان، مهم‌ترین مراجع ذی‌صلاح برای نظارت بر مراحل تولید نهال گواهی‌شده، سازمان حفظ‌نباتات برای وضعیت سلامت آن از نظر بیماری و موسسه تحقیقات و گواهی بذر و نهال برای اصالت ژنتیکی نهال تائید می‌کند.

مهندس مرتضی موسوی ـ رئیس گروه نهال و بهبود ارقام معاونت امور باغبانی

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۵۹ - دی ۱۴۰۰