فاجعه محیط زیستی پرورش تیلاپیای نیل در ایران

یک کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری و محقق ماهیان غیربومی با اشاره به تجربه پرورش ماهی تیلاپیا در کشور چین و چالش‌های وجود این گونه مهاجم، از خطر تکرار این تجربه در ایران می‌گوید.

به گزارش مزرعه سبز به نقل از ایسنا، از سال ۱۳۸۷ گونه جدیدی از ماهیان به نام تیلاپیای نیل وارد کشور شد و با این استدلال که این گونه مقاوم است و پرورش آن صرفه اقتصادی دارد وارد ایران شد. این اتفاق در سال‌های گذشته واکنش‌های مثبت و منفی زیادی در می داشت. در واکنش به این بازخوردها، نبی‌الله خون‌میرزایی - معاون وزیر جهاد کشاورزی و رییس سازمان شیلات- در یک برنامه تلویزیونی اظهار کرده بود: ما تیلاپیا را در اکوسیستم بسته پرورش می‌دهیم و به این دلیل این گونه توانایی انتقال به نقاط دیگر و آب‌های جاری را ندارد.

وی افزوده بود: گونه دیگری که در آب‌های جاری ما به عنوان مهاجم شناخته شده، گونه «زیلی» است و تیلاپیای مد نظر ما تیلاپیای پرورشی است همچنین تیلاپیای نیل در دسته گونه‌های مهاجم قرار ندارد.

یک کارشناس بیوسیستماتیک جانوری با اشاره به چالش‌های پرورش این گونه نظرات دیگری در مقایسه با مسئولان شیلات کشور دارد و به تبعات پرورش ماهی تیلاپیا در ایران می‌پردازد.

میلاد خسروی در گفت‌وگو با ایسنا با تشریح گونه مهاجم خاطرنشان کرد: ماهی مهاجم گونه‌ای غیربومی است که از جایی که در آن زندگی می‌کند عمدا یا سهوا به محل دیگری منتقل می‌شود. در ایران ۳۲ گونه ماهی غیر بومی وجود دارد که البته برخی از آن‌ها تایید نشده‌اند. گونه‌هایی مانند تیلاپیای زیلی و آبی یا اورئوس در خوزستان از نمونه‌های گونه‌های مهاجم هستتند.

وی با اشاره به ویژگی‌های گونه مهاجم گفت: همه گونه‌های غیر بومی مهاجم نیستند. برخی پتانسیل مهاجم بودن را دارند. گونه‌هایی که طیف تغذیه‌ای آن‌ها گسترده است و شروع دوره تخم‌ریزی و بلوغ کوتاهی دارند و در کنار این موارد حجم تخم‌ریزی آن‌ها نیز بالاست و ویژگی مهاجم بودن را دارند. این ماهی‌ها در مقابل دما، اسیدیته آب و شوری آن مقاوم هستند و تیلاپیای نیل نیز این ویژگی‌ها را دارد. این ماهی‌ها به‌سرعت بالغ می‌شود همچنین والدین آن‌ها تخم‌های متولد نشده و لاروها را در دهان خود حفظ می‌کنند.

این کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری با اشاره به علت ورود این گونه به ایران گفت: این گونه به علت مقاومت بالا و مقرون به‌صرفه بودن در کشورهای زیادی مانند چین پرورش داده می‌شود و مسئولان شیلات ما نیز این کشور را الگو قرار داده‌اند. از سال ۱۳۸۷ مجوز پایلوت پرورش این گونه در کشور داده شد. طی سالهای اخیر اصرار ویژه ای برای توسعه پرورش این ماهی در کشور وجود دارد و مسئولان شیلاتی اصرار دارند که پرورش این ماهی را با آمار و ارقام چین مقایسه کنند اما به مشکلاتی که گریبانگیر این کشور شده، اشاره نمی‌کنند.موافقان طرح پرورش تیلاپیای نیل اصرار به اجرای این طرح به‌خصوص در استان های مرکزی کشور دارند.

وی ادامه داد: مخالفان اجرای این طرح در مقابل هشدار می دهند که با توجه به خصوصیات زیستی تیلاپیای نیل و تجربه کشورهای دیگر و با توجه به سابقه پرورش سایر گونه های غیر بومی دیگر در کشور، این گونه می تواند مانند گونه‌های غیر بومی و مهاجم دیگر به هر جای کشور منتقل شود و ضمن استقرار در تالاب‌ها، رودخانه ها و مخازن سدها و سایر زیستگاه های طبیعی، به عنوان یک گونه شدیداً مهاجم، پیامدهای محیط زیستی فراوانی را در پی داشته باشد.همچنین استان‌های مرکزی به علت محدودیت منابع آبی و تبدیل شدن به کانون های مرکزی ریزگرد نمی‌توانند بستر مناسبی برای اجرای این طرح باشند.

وی اضافه کرد: مسئولان شیلاتی کشور غالباً در پاسخ به ادعاهای مخالفان اشاره می کنند که تیلاپیای نیل مهاجم نیست و یک گونه پرورشی مناسب است که کشور ما تا کنون از موهبت توسعه آن غافل بوده است همچنین آنان در گفته‌های خود دائماً به کشور چین، به عنوان بزرگ ترین پرورش دهنده تیلاپیای نیل در دنیا اشاره می‌کنند که سهم بزرگی از پرورش و بازار فروش این ماهی را در اختیار دارد.

خسروی ضمن اشاره به مشکلات پرورش تیلاپیای نیل در کشوری مانند چین گفت: اگرچه تیلاپیای نیل سهم مهمی در آبزی پروری در کشور چین دارد اما برخلاف ادعاهای مطرح شده از سوی موافقان اجرای طرح پرورش تیلاپیای نیل در ایران، مطالعات و بررسی های انجام شده در این کشور به پیامدهای فاجعه بار این مسئله برای ماهیان بومی این کشور نیز اشاره کرده اند.

به عنوان مثال، نتایج پژوهشی که در سال ۲۰۱۵ توسط پژوهشگرانی از آکادمی علوم شیلاتی چین با حمایت مالی وزارت کشاورزی چین انجام گرفته، نشان داده است که ماهی تیلاپیای نیل گونه ای مهاجم با پراکندگی گسترده است که با موفقیت در رودخانه های اصلی استان گوانگدونگ (Guangdong) چین استقرار پیدا کرده و با گذشت زمان جمعیت های بزرگی را تشکیل داده است. «گوانگ دونگ» استانی واقع در جنوب این کشور است که سهم قابل توجهی را در تولید تیلاپیا (بیش از ۴۵ درصد) دارد.

وی افزود: ارزیابی ها مشخص کرده است که این ماهی سهم عمده ای را در صید صیادان به خود اختصاص داده و با توجه به ارزش اقتصادی پایین تیلاپیا و بهای ارزان آن (ارزانترین ماهی در این منطقه به خصوص نسبت به ماهیان بومی) درآمد ماهیگیران را نیز کاهش داده است و با توجه به عدم استقبال مناسب در بین مردم منطقه در استفاده از ماهی مهاجم تیلاپیا، صیادان محلی نسبت به صید ماهیان بومی رغبت بیشتری نشان می‌دهد و حتی اقدام به رهاسازی مجدد تیلاپیای نیل صید شده خود در آب می¬‌کنند که این امر به افزایش فشار صیادی به گونه های بومی و کاهش هر چه بیشتر آنها و افزایش فراوانی هر چه بیشتر ماهی مهاجم تیلاپیای نیل می انجامد.

این محقق ماهیان غیربومی ادامه داد: مشخص شده است که افزایش میزان تیلاپیای نیل به‌طور مستقیم نیز باعث کاهش سایر گونه-‌های بومی می‌شود. محققان برای بررسی چگونگی این رابطه با توجه به انجام آزمایش ها نشان داده اند که تیلاپیای نیل با توجه به خصوصیات زیستی خود مثل رفتار پرخاشگرانه با ماهیان دیگر به ویژه گونه های دارای نیازهای مشترک، بر سر کسب مواد غذایی و زیستگاه رقابت می‌کند و با توجه به محدود بودن منابع، بر میزان رشد آنها تأثیر منفی دارد. در این آزمایش ها مشخص شد که رشد ماهی کپور بومی منطقه چین در حضور تیلاپیای نیل کاهش معنی‌داری می‌یابد. این پژوهشگران توصیه کرده‌اند که هر چه سریع تر می بایست اقداماتی برای کنترل گونه مهاجم تیلاپیای نیل در چین صورت گیرد.

خسروی در پایان ضمن تاکید بر لزوم توجه به تجارب کشورهای دیگر در مقابل گونه‌های مهاجمی مانند تیلاپیای نیل در چین اظهار کرد: موافقان اجرای طرح تیلاپیای نیل در کشور، بدون ارائه مطالعات ارزیابی ریسک پرورش این گونه، در پاسخ به اثرات منفی اشاره شده توسط مخالفان، مهاجم بودن تیلاپیای نیل را تکذیب می‌کنند و اصرار ویژه ای به تسریع فرآیندهای اجرای این طرح در کشور دارند. به مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان شیلات و تحقیقات شیلات توصیه می‌شود از نتایج علمی مطالعات انجام گرفته استفاده کنند تا زیستگاه های طبیعی کشور و مخازن آب شرب با تهدیدی جدی مواجه نشود.