نگاه چینی به پدیده امنیت غذایی

در طول تاریخ هزارساله اخیر، قحطی ها و بحران‌های غذایی، گورستان سلسله‌های امپراتوری چین بوده و مسئله گرسنگی بارها جرقه شورش‌های دهقانی و قیام‌های سیاسی را برانگیختند که مآلا منجر به فروپاشی رژیم ها می گردید. با توجه به این رخدادها بود که از سال 1949، رهبران و سیاستگذاران حزب کمونیست چین به طور مداوم امنیت غذایی را به عنوان یک پیش نیاز ضروری برای حفظ قدرت در اولویت قرار داده‌اند.

اخبار سبز کشاورزی؛ حسین شیرزاد، تحلیلگر و دکترای توسعه کشاورزی | آخرین بحران غذایی در سراسر چین، قحطی بزرگ در سال‌های 1959-1961 بود که بزرگترین قحطی در تاریخ بشریت به شمار می رود.در آن سال ها جرقه‌های کور "مائویسم" موسوم به " جهش بزرگ به جلو " و مجموعه ای از سیاست‌های رادیکال صنعتی‌سازی ، منجر به مرگ سی میلیون نفر از گرسنگی و تقریباً همین تعداد نوزاد از دست رفته گردید. قحطی بزرگ بذر آشفتگی اجتماعی سیاسی یک دهه انقلاب فرهنگی در سال‌های 1966-1976 را کاشت.

بیشتر بخوانید: رویای ارگانیک، یک درام تراژیک سریلانکایی

اگرچه رهبران فعلی چین به طور علنی درباره چنین فجایع ناشی از سیاست‌های غلط گذشته صحبت نمی‌کنند، اما آنها در بستر تاریخی این رویدادها زندگی کردندو اولویت بندی مستمر آنها در مورد خودکفایی غذایی نشان می دهد که آنها نمی خواهند چنین اشتباهاتی را تکرار کنند.

چین تقریباً 20 درصد از جمعیت جهان را با کمتر از 9 درصد از زمین‌های قابل کشت جهان تغذیه می کند و سهم خود را در امنیت غذایی جهان قابل توجه می داند. چین با حمایت از یک سری سیاست‌ها و اقدامات، از جمله رعایت خطوط قرمز حفاظت از زمین‌های کشاورزی، ایجاد زمین‌های کشاورزی با تسهیلات کم بهره بانکی، ایجاد مناطق(زون) عملکردی تولید غلات، و ساخت پروژه‌های زیربنایی حفاظت از آب کشاورزی و استقرار لجستیک ذخایر عمده تولید محصولات کشاورزی، ظرفیت تولید غلات خود را به طور پیوسته افزایش داده است.

با این حال، از سال 2012 دگرگونی سریع اجتماعی-اقتصادی با تغییر رژیم غذایی به سمت سهم بالاتری از غذاهای غیر نشاسته ای همراه شده است که منجر به تقاضای فزاینده برای غلات خوراکی گردیده است. از سوی دیگر، چین یک چهارم غلات جهان را نیز تولید و یک پنجم جمعیت جهان را تغذیه می کند. داده‌های اداره ملی آمار این کشور نشان داده که در سال 2022، تولید غلات چین با وجود تاخیر در کاشت، آب و هوای شدید و اختلالات ناشی از کووید-19 به رکورد 686.53 میلیون تن رسیده است.

بیشتر بخوانید: آموزه‌های لجستیک عربستان در تجارت محصولات کشاورزی

چین در تولید غلات (مانند ذرت، گندم و برنج)، میوه، سبزیجات، گوشت، مرغ، تخم مرغ و محصولات شیلات رتبه اول جهانی را دارد. به کمک آمایش منطقه ای تولید؛ مناطق تولید غلات اصلی چین مانند برنج در جنوب چین، گندم در غرب چین و دشت هوانگ هوآی های، ذرت در شمال و شمال غرب چین و سویا در شمال شرق چین به شکل مطلوبی توزیع شده است.

در دهه 1980 و اوایل دهه 1990، واردات گندم چین 90 درصد از کل واردات غلات را تشکیل می داد، اما این نسبت پس از سال 1993 شروع به کاهش کرد. چین علیرغم تولید داخلی خود، از سال 2004 در گروه واردکنندگان محصولات کشاورزی بوده است. امروزه، این کشور بیشتر از هر کشور دیگری از این محصولات - از جمله سویا، ذرت، گندم، برنج و محصولات لبنی- وارد می کند.

بین سال‌های 2000 تا 2020، نسبت خودکفایی غذایی کشور از 93.6 درصد به 65.8 درصد کاهش یافته است. تغییر الگوهای رژیم غذایی به واردات بیشتر روغن‌های خوراکی، شکر، گوشت و غذاهای فرآوری شده یاری داده است. در سال 2021، نسبت وابستگی به واردات روغن خوراکی این کشور به نزدیک به 70 درصد تقریباً به اندازه وابستگی واردات چین به نفت خام رسید.

اما چرا چین اکنون به مواد غذایی وارداتی وابسته است؟

چین به عنوان پرجمعیت ترین کشور جهان با جمعیت 1.45 میلیارد نفر تا سال 2022 کمی بیشتر از هند با 1.41 میلیارد نفر میباشد. بی تردید، یکی از عوامل اصلی این حجم از واردات، نیازهای غذایی پیچیده مردم چین بوده است، که ناشی از رشد طبقه متوسط ​​شهرنشین است که به دنبال غذاهای ایمن تر، متنوع تر و با کیفیت تر میباشند.

بنابراین نگرانی در مورد ایمنی مواد غذایی باعث افزایش تقاضا برای واردات شده است. در حالی که دولت چین استانداردهای ملی ایمنی مواد غذایی خود را در سال 2022 بهبود بخشیده، فقدان طولانی مدت مقررات ایمنی مواد غذایی در این کشور به تولیدکنندگان فرصت طلب داخلی اجازه داده است تا قریب به دو دهه مواد غذایی ناایمن یا سمی تولید کنند.

چندین رسوایی مرگبار ایمنی مواد غذایی در دو دهه گذشته به اعتماد مردم چین به برندهای محلی آسیب رسانده و آنها را به ترجیح برندهای خارجی سوق داده است. به عنوان مثال، شیر خشک کودک آلوده در سال 2008 شش نوزاد را کشت و سیصد هزار کودک را مسموم کرد. امروزه، والدین چینی همچنان از واردات شیر خشک خارجی برای نوزادان حمایت می کنند.

شهرنشینی و پیری جمعیت

چین همچنین دارای یکی از بزرگترین باشگاه‌های نیروی کار کشاورزی در جهان است. اگرچه نسبت کارگران در تولید مواد غذایی از 60 درصد در سال 1991 به طور پیوسته کاهش یافته است، اما کار مزرعه همچنان 25 درصد از اشتغال ملی را تا سال 2019 تشکیل می داد. در چین، تأثیر شهرنشینی و پیری جمعیت، از عوامل کلیدی بر امنیت غذایی و دارای جنبه‌های منفی و مثبت هستند،چون به دلیل گسترش شهرنشینی، جمعیت روستایی به شهرها نقل مکان می کنند.

این مسئله منجر به افزایش جمعیت شهری و کاهش در کمیت و کیفیت نیروی کار کشاورزی می شود. علاوه بر این، پیری نیروی کار کشاورزی ، قدرت فیزیکی نیروی کار را کاهش می‌دهد ، بازده تولید را محدود کرده و رها شدن زمین‌های زیر کشت را تشدید می‌کند. شهرنشینی نه تنها با تأثیر بر نیروی کار کشاورزی بلکه با استهلاک منابع طبیعی بر تولید غلات تأثیر می گذارد.

طی 5 دهه اخیر افزایش شهرنشینی منجر به افزایش مصرف آب صنعتی و خانگی و کاهش میزان آب موجود برای کشاورزی شده است . علاوه بر این، بیشتر شهرها تمایل دارند در مناطقی با خاک حاصلخیز واقع شوند، که منجر به اشغال و تغییر کاربری میزان زیادی از زمین‌های قابل کشت با کیفیت بالا می شود.

طرفه اینکه، جمعیت شهری پروتئین حیوانی بیشتری را به شکل گوشت خوک، مرغ، گوشت گاو و محصولات لبنی نسبت به جمعیت روستایی مصرف می‌کنند و تولید محصولات حیوانی به غلات بیشتری نیاز دارد که در نهایت تقاضای مصرف غلات را افزایش می‌دهد. با تمام این وجوه منفی ذکر شده باید عنوان نمود که شهرنشینی تولید ناخالص داخلی بالاتر و افزایش قابل توجه سرمایه گذاری در کشاورزی را ایجاد کرده است .

علاوه بر این، به دلیل هزینه‌های بالاتر و راندمان پایین‌تر برای رشد برخی محصولات غذایی در چین، واردات نسبت به گزینه‌های محلی ارزان‌تر است. به عنوان مثال، هزینه کشت سویا در چین 1.3 برابر نسبت به ایالات متحده گران تر و بازده آن 60 درصد کمتر است. از آنجایی که دستمزد کشاورزان نسبت به کارگران کارخانه ها و سایر مشاغل شهری کمتر است، کشاورزان احساس می کنند که انگیزه دارند که این حرفه را به کلی رها کنند. از سوی دیگردرآمد حاصل از تولید محصولات کشاورزی نیز عامل کلیدی موثر بر حجم تولید کشاورزی در چین است و تولید را بیشتر به سیگنال‌های بازاری وابسته می کند.

امروزه متاثر از افزایش قیمت مواد خام، سوخت، توان تولید و هزینه‌های نیروی کار و زمین، مخارج تولید غلات افزایش یافته است که باعث کاهش میانگین سود تولید غلات در واحد سطح شده است در این زمینه، بسیاری از کشاورزان تصمیم گرفته اند که تولید غلات را به کشت محصولات نقدی تغییر دهند یا حتی زمین را رها کنند که امنیت غذایی چین را به طور جدی تهدید کرده است.

در سال 2004، با نگرانی در مورد درآمد خانوارهای روستایی، چین تصمیم گرفت سیاست دیرینه خود را برای مالیات بر خانوارهای کشاورز معکوس کند و در عوض شروع به ارائه چهار نوع پرداخت یارانه به آنها تحت عنوان «یارانه غلات، یارانه بذر با کیفیت، یارانه هزینه‌های تولید ویارانه ماشین‌آلات کشاورزی» نمود.

برای کمک بیشتر به زارعین در چین، به دلیل توسعه سریع سیستم حمل و نقل جاده ای ملی و انگیزه قوی صنعت لجستیک، یک سیستم ملی گردش غلات ایجاد شده است و عرضه و بازاریابی ملی تحقق یافته است. اقتصاد بازار همچنین در تنظیم قیمت ها و سطح عرضه و حفظ تعادل کلی تولید و مصرف مواد غذایی در کنار استفاده از فناوری‌هایی مانند بلاک چین، هوش مصنوعی، اتوماسیون و اینترنت اشیا در تولید و پردازش کشاورزی نقش مهمی بر عهده دارد.

در حالی که بیشتر قلمرو چین برای کشاورزی بیش از حد کوهستانی یا بسیار خشک است، خاک‌های غنی مناطق شرقی و جنوبی آن بسیار پربار است. بررسی‌های آماری نشان می دهد که در آینده، وابستگی چین به واردات مواد غذایی احتمالاً با کاهش میزان زمین‌های قابل کشت افزایش خواهد یافت. طبق آمار دولت چین، بین سال‌های 2013 تا 2019، چین بیش از 5 درصد از زمین‌های قابل کشت خود را به دلیل عواملی مانند خشکی تالاب ها، استفاده بیش از حد کود و بی توجهی به فرسایش و فرونشست زمین از دست داده است. البته تغییرات آب و هوایی شدید، تخریب محیط زیست، کمبود آب و مسئله آلودگی ها، این مشکل را تشدید نموده است.

چین واردکننده عمده سویا از آمریکای شمالی و جنوبی است

محققان از ایالات متحده و چین تخمین می زنند که تغییرات آب و هوایی و آلودگی ازن با هم میانگین محصول ملی چین را 10 درصد (پنجاه و پنج میلیون تن در سال) از سال 1981 تا 2010 کاهش داده است. در حال حاضر، چین واردکننده عمده سویا از آمریکای شمالی و جنوبی است و مطالعات تأیید کرده است که زمین محدود و دسترسی محدود به آب، افزایش خودکفایی سویا را برای چین دشوار و از نظر اقتصادی مضر می‌سازد. علیرغم رشد تولیدات کشاورزی چین، گزارش شده است که چین از خودکفایی کامل در تولید مواد غذایی تا سال 2000 به تکیه بر واردات بیش از 23 درصد از نیازهای غذایی خود تا سال 2020 رسیده است. تا کنون کاهش تولید سویا، افزایش واردات غلات و تداوم زیان اراضی کشاورزی جهت توسعه صنعتی و شهری مقصر شناخته شده اند.

چین یکی از بزرگترین تولیدکنندگان شکر در جهان است

انتظار می رود تولید شکر چین با برداشت 2022-2023 با 400000 تن افزایش به 10.1 میلیون تن برسد. اگرچه چین یکی از بزرگترین تولیدکنندگان شکر در جهان است، اما واردکننده شکر خالص نیز میباشد. و تقاضای داخلی برای شکر در چند دهه گذشته رشد قابل توجهی داشته است. از لحاظ تاریخی، شکاف زیادی بین قیمت‌های داخلی، که توسط دولت چین برای حمایت از کشاورزانش بالا نگه داشته شده، و قیمت‌های بین‌المللی شکر که در حال کاهش است، وجود داشته است.

بخش شکر داخلی چین در رقابت بین المللی با مشکل روبرو بوده است. این کشور هزینه تولید شکر بالاتری نسبت به برخی از رقبای خارجی خود دارد. چین به دلیل توافق با سازمان تجارت جهانی اجازه واردات 1.95 میلیون تن شکر در سال را با تعرفه 15 درصدی می دهد. واردات بیش از این مقدار مشمول تعرفه‌های بالاتر از 50 درصدی است و نیاز به مجوزهای اضافی دارد.

تولید ذرت فصل 2023 چین 260.8 میلیون تن برآورد شده است و تقریباً به طور انحصاری در داخل مصرف می شود. در حالی که این کشور یک تولید کننده عمده ذرت است، تعداد هکتارهایی که کشاورزان چینی به ذرت اختصاص می دهند احتمالا اکنون که دولت به حمایت از قیمت ذرت داخلی پایان داده است، کاهش خواهد یافت. می توان از کشاورزان انتظار داشت که به محصولات با ارزش بالاتر مانند سویا روی آورند.

اگر تقاضای ذرت همچنان بالا بماند و عرضه کاهش یابد، چین می‌تواند میزان ذرت وارداتی خود را افزایش دهد. چین بزرگترین تولیدکننده برنج در سراسر جهان است، همچنین تولیدکننده پیشرو گندم و دومین تولیدکننده ذرت و همچنین بزرگترین تولیدکننده بسیاری از سبزیجات از جمله پیاز و کلم است.

چین بزرگترین واردکننده محصولات کشاورزی در جهان

در سال 2019، چین با 133.1 میلیارد دلار واردات، از ایالات متحده و اتحادیه اروپا پیشی گرفت و به بزرگترین واردکننده محصولات کشاورزی در جهان تبدیل شد. رشد واردات به دلیل افزایش تقاضای مصرف‌کننده‌ها به دلیل افزایش تقاضای مصرف‌کننده، به‌خاطر محصولاتی مانند سویا، سورگوم و پنبه و همچنین گوشت، لبنیات، میوه‌ها و سبزیجات بوده است.

اکنون برزیل به عنوان تامین کننده اصلی محصولات کشاورزی چین تثبیت شده، بگونه ای که چین در سال 2020 بیش از 30 میلیارد دلار از صادرات محصولات کشاورزی برزیل را به خود اختصاص داد که 9 برابر بیشتر از دومین واردکننده بزرگ برزیل بود و در سال 2021، برزیل 41 میلیارد دلار آمریکا (34 درصد از فروش محصولات کشاورزی خود) را به چین صادر کرد و برزیل، بزرگترین تامین کننده محصولات کشاورزی چین، 20 درصد از واردات پکن را به خود اختصاص داد.

ایالات متحده در گذشته بزرگترین تامین کننده محصولات کشاورزی چین بود، اما موقعیت آن پس از جنگ تجاری ایالات متحده و چین در سال 2018 تضعیف شد.

در میانه پرغوغای همه‌گیری کووید-19، اختلالات عرضه مواد غذایی و کمبود مواد غذایی ناشی از قرنطینه نشان داد که نظام سیاسی چین همچنان در برابر ناامنی غذایی آسیب‌پذیر است. نارضایتی‌های دسته جمعی ناشی از کمبود مواد غذایی به موج اعتراضات در بیش از ده‌ها شهر منجر شد و تظاهرکنندگان شعار می‌دادند: «ما غذا می‌خواهیم، ​​نه آزمایش کووید»، در نمایش نادری از مخالفت ها پس از تظاهرات گسترده چین در سال 1989.

مقامات محلی برای این اعتراض عذرخواهی کردند. کمبود مواد غذایی در مناطقی از جمله "چانگچون، گوئیانگ و سین کیانگ"قابل توجه بود.در شانگهای، سه مقام به دلیل ناتوانی در حل و فصل شکایات کمبود مواد غذایی در طول قرنطینه اخراج شدند.

چین در دو دهه گذشته اتکای خود به واردات مواد غذایی را افزایش داده است و این نگرانی مقاماتی را برانگیخته است که نگران هستند اختلال در زنجیره تامین مواد غذایی ممکن است باعث ناآرامی داخلی شود. به ویژه، این اتکا حساسیت چین را نسبت به اختلالات عرضه مواد غذایی ناشی از تنش‌های ژئوپلیتیکی، مانند جنگ روسیه در اوکراین، افزایش داده است.

چین برای تضمین خودکفایی غذایی در آینده تلاش کرده است، اما همچنان به واردات بسیاری از انواع محصولات کشاورزی وابسته است.شکی نیست که با تغییر ساختار تقاضای داخلی به نفع محصولات غذایی با کیفیت با ارزش غذایی بالا در میان تخریب پیشرونده زمین‌های کشاورزی و کاهش امکانات برای تولید کشاورزی، واردات رشد می کند.

در حال حاضر اکثر این محصولات غذایی با ارزش افزوده از کارائیب و ایالات متحده آمریکا وارد می شود. لذا با افزایش تعرفه‌های وارداتی در واکنش به سیاست‌های حمایت‌گرایانه اخیر ایالات متحده، چین ممکن است در آینده با وضعیت ناامنی غذایی مواجه شود.

تلاش دولت چین برای تقویت امنیت غذایی

امروزه، رهبران چین امنیت غذایی را بخشی جدایی ناپذیر از امنیت ملی می دانند و ماده 22 قانون امنیت ملی چین در سال 2015 دولت را ملزم به اتخاذ تدابیر جامع برای تضمین امنیت، ایمنی و کیفیت غذایی می کند. در واقع، این اولین "سند سیاسی" است که هر سال توسط مقامات ارشد چین صادر می شود، از سال 2004 چین به طور مداوم بر روی "سه موضوع کشاورزی، روستا و کشاورزان" تمرکز کرده است. رویکرد "شی جین پینگ"، رئیس جمهور چین به امنیت غذایی با تأکید بر عرضه داخلی، با هدف دستیابی به خودکفایی است.

شی از زمانی که در سال 2013 به قدرت رسید، بارها گفته است که "کاسه‌های برنج مردم چین باید همیشه محکم در دست خودمان باشد و عمدتاً از غلات چینی پر شود."

او معتقد است که نیاز به مهندسی آمادگی آینده در زنجیره تامین با توجه به عملیات زنجیره تامین جهانی مکرر، حاد و پیچیده اجتناب ناپذیر است. باید قابلیت‌هایی برای افزایش درک پویایی جهانی فعلی و آینده ایجاد شود که زنجیره‌های تامین را شکل می‌دهد.

اقدامات گسترده ای برای بهبود تاب آوری و قابلیت اطمینان موقعیت کشور در زنجیره‌های تامین جهانی باید به طور فعال انجام شود. یک مثال خوب در این مورد COFCO است.

این هولدینگ تجاری پیشرو بین‌المللی و مستقر در چین، شرکت‌هایی را در خارج از کشور، مانند تأمین‌کنندگان بذر و شرکت‌های بازرگانی کشاورزی، خریداری کرده است تا کنترل خود را بر زنجیره تأمین جهانی گسترش دهد.

این شرکت بر تولید غلات، دانه‌های روغنی و شکر تمرکز دارد و در بازارهایی که پتانسیل رشد در این اقلام غذایی وجود دارد سرمایه‌گذاری زیادی می‌کند؛ مثلا COFCO یک تولید کننده دانه در آمریکای جنوبی (Nidera) و یک شرکت بزرگ پردازش و تجارت مواد غذایی در سنگاپور (Noble Agri) را خریداری کرد. در نتیجه، COFCO کنترل گسترده ای بر زنجیره تامین دارد، از تامین منابع و تولید گرفته تا حمل و نقل و توزیع دارد.

در سمت عرضه داخلی، دولت نظام انبارش ذخایر مدرن مواد غذایی مانند ذرت، برنج، گندم و گوشت خوک را ایجاد کرده است. در سال 2006، برای محافظت از کشاورزان از ضرر و زیان، قیمت حمایتی برای گندم معرفی کرد. همچنین سیاست "خط قرمز زمین‌های کشاورزی" را با هدف حفظ حداقل 120 میلیون هکتار (مساحت کمی بزرگتر از سوئد) از زمین‌های زراعی برای کشت محصولات زراعی تعیین کرد . چین تاکنون توانسته این هدف را حفظ کند.

دولت برای تقویت زمین‌های کشاورزی با کیفیت بالا تلاش کرده است و در سال 2020 به هدف توسعه 53.3 میلیون هکتار از چنین زمین‌های کشاورزی دست یافته است. در سال 2022، شی؛ هدف مد نظر خود را برای افزایش میزان زمین‌های کشاورزی با کیفیت بالا به 66.7 میلیون هکتار رونمایی نمود و خواستار حفاظت از خاک سیاه حاصلخیزدر تمامی زون‌های آگرواکولوژیک غلات در کشور گردید.

دولت همچنین برای تقویت زنجیره تامین مواد غذایی، تامین بودجه برای استارتاپهای غذایی، تثبیت تولیدات کشاورزی داخلی و سرمایه گذاری در صنعت دانش بنیان کشاورزی جهانی و کشت زمین‌های کشاورزی خارج از کشور تلاش کرده است.

بر اساس گزارش وزارت کشاورزی ایالات متحده، سرمایه گذاران چینی در سال 2021 دارای 383935 هکتار زمین کشاورزی در ایالات متحده بودند که اندکی کمتر از 1 درصد از اراضی تحت مالکیت خارجیان استچین در لجستیک زنجیره سرد سرمایه گذاری کرده است تا ماندگاری مواد غذایی را طولانی تر کند و ضایعات مواد غذایی را کاهش دهد.

در سال 2021، دولت یک برنامه پنج ساله برای استفاده از 5G، تجهیزات مرتب‌سازی هوشمند و ربات‌های لجستیکی برای بهبود مسیرهای تحویل و فعال کردن در دسترس بودن غذا در فصل‌های خارج از فصل اعلام کرد. در بخش تقاضا، به ویژه، دولت برای کاهش ضایعات مواد غذایی از طریق ابتکاراتی مانند "کمپین بشقاب پاک" تلاش کرده است. نظرسنجی آکادمی علوم چین نشان داده که مصرف کنندگان چینی در شهرهای بزرگ تا هجده میلیون تن غذا را در سال 2015 هدر می دهند که برای تغذیه سالانه 50 میلیون نفر کافی است.

علاوه بر این، دولت از اقدامات قانونی برای مبارزه با ضایعات مواد غذایی ، بهبود ایمنی مواد غذایی ، حفاظت از بذر و صنعت بذر و حفاظت از زمین‌های کشاورزی استفاده کرده است. دولت چین همچنین به دنبال تنوع بخشیدن به منابع واردات و پیشبرد همکاری‌های کشاورزی و تقویت کریدور لجستیک جهانی غلات از طریق طرح "کمربند و جاده" خود بصورت مستمر و رشد پیمان‌های منطقه ای و بازارهای مشترک کشاورزی بوده است .