پیچیدگی‌هایی که همه را کلافه کرده است
راه‌حل مشکلات اقتصادی ایران کجاست؟
مشکلات اقتصادی جمهوری اسلامی ایران آن قدر پیچیده شده که تصمیم‌گیران و سیاستمداران را کلافه کرده است.
اخبار سبز کشاورزی؛ این کلافگی به‌ویژه در اظهارات رییس‌جمهور که به طور مداوم از اقشار مختلف ایرانی تقاضای کمک و ارائه راه‌حل می‌کند، مشاهده می‌شود.
این در حالی است که برخی اقتصاددانان با صراحت اعلام می‌کنند که دانشمندان اقتصادی در کشورمان تاکنون هر آنچه بلد بوده‌اند از راهکار، فرمول، شیوه و ایده، ارائه کرده‌اند، اما هیچ‌یک از این نظرات و اجرای آن، کارآمد، راهگشا و مفید نبوده است و تا امروز نتوانسته مشکلات ایران در حوزه‌های اقتصاد، اقتصاد اجتماعی و اجتماع را حل کند.
همین اقتصاددانان می‌گویند واقعا آنچه در علم اقتصاد برای حل مشکلات و معضلات اقتصادی گفته و توصیه شده، دست‌کم در مورد ایران و شرایط کنونی‌اش کارساز، مفید و راهگشا نبوده و نیست و به همین دلیل می‌توان اذعان کرد که دانشمندان اقتصادی ایران در میدان جنگ اقتصادی سپر انداخته و دست‌های‌شان را به نشانه تسلیم بالا برده‌اند.
دانشمندانی که به این تسلیم شدن اعتراف می‌کنند، در پاسخ به اقتصاددانان دیگر که کماکان نظریه‌پردازی و راه‌حل ارائه می‌کنند، می‌گویند همه آنچه با شکل‌های جدید و دادن شعارهای جذاب و پرحرارت بیان می‌شود، در گذشته و به وسیله دانشمندان و اقتصاددانان گذشته به اجرا گذاشته و آزموده شده ولی مطلقا راهگشا نبوده است.
چنانکه وضعیت اقتصاد ایران در چهار دهه گذشته به‌طور فزاینده و روزبه‌روز، بدتر و ضعیف‌تر شده که امروز به نقطه قعر کنونی رسیده است.
اقتصاددانان منتقد بر این باورند که اوضاع فعلی اقتصاد ایران دارای متغیرهای زیادی است که اتفاقا همه آنها اقتصادی نیست اما تاثیرهای زیادی بر کارکردها و مناسبات اقتصادی دارد. به همین دلیل به‌کارگیری و اجرای توصیه و شیوه‌نامه‌های علم اقتصاد بدون توجه به سایر متغیرها، تاثیر و کارکرد آنها و ملاحظاتی که در این‌باره وجود دارد حتما نتیجه مطلوب را حاصل نمی‌کند، تاثیرگذار نیست و مشکلات همچنان بر جای می‌ماند.
البته متغیرهای غیراقتصادی در تمام دنیا وجود دارد، کارکرد خود را دارد و به نسبت پررنگ یا کمرنگ بودن متغیر، بر فعالیت‌ها و نتایج فعالیت‌ها تاثیر می‌گذارد. به همین دلیل کاملا قابل درک است که ایران در جهان منحصربه‌فرد و تافته جدابافته نباشد و همان روال و ترتیباتی که در مورد همه کشورهای جهان وجود دارد و مشاهده می‌شود، در ایران نیز قابل اجرا و قابل مشاهده باشد. البته آنچه شرایط ایران را از شرایط کشورهای دیگر متفاوت می‌کند، متعدد و غیرقابل پیش‌بینی بودن متغیرهای غیراقتصادی است.
در تمام دنیا متغیرهای سیاسی- اجتماعی بر متغیرهای اقتصادی تاثیر دارند ولی به هنگام تصمیم‌گیری برای اقتصاد، سایر مولفه‌های غیراقتصادی یا ثابت هستند یا آنقدر قابل پیش‌بینی‌اند که می‌توان تاثیر آن متغیرها را کاملا ارزیابی و لحاظ کرد. از این بابت متغیرهای اقتصادی دارای تاثیر قابل سنجش و پیش‌بینی است.
این بدان معنی است که در اجرای توصیه‌ها و فرمول‌های اقتصادی در سایر کشورها و مخصوصا در کشورهای باثبات، پیشرفته و توسعه‌یافته، کارشناسان و کارگزاران می‌توانند سایر متغیرها را ثابت فرض کرده یا در محاسبات تاثیر آن را لحاظ کنند اما این متغیرها در ایران دارای تاثیرهای غیرقابل پیش‌بینی است و جدا از متعدد بودن که پیچیدگی‌ها را به‌شدت افزایش می‌دهد، دارای رفتار و کارکردهای غیرقابل پیش‌بینی است. در این صورت یک دانشمند اقتصادی چگونه می‌تواند براساس علم اقتصاد و فرمول‌های آن، اقتصاد بیمار ایران را درمان کند؟
البته اوضاع اقتصادی ایران همیشه اینطور آشفته نبوده و گاهی، مثلا در دوران ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی، متغیرها و رفتارهای غیراقتصادی در ایران ثبات بیشتری داشت و دانشمندان و تحلیلگران اقتصادی و اقتصاد اجتماعی می‌توانستند با در نظر گرفتن آن متغیرها، رفتارها و تاثیرهای آن، برای درمان بیماری‌های اقتصادی کشورمان دارو و نسخه تجویز کنند اما وقتی در دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد و سیدابراهیم رییسی رفتارهای سیاسی غلظت بیشتری پیدا کردند، آنگاه فرمول‌ها و توصیه‌های متفکران هم تاثیر خود را از دست داد و هرچه ناظران، تحلیلگران، کارشناسان و اقتصاددانان فریاد برآوردند که این رفتارها مخرب است و اوضاع را پیچیده‌تر می‌کند، توجه لازم مبذول نشد و همین شد که ناترازی‌ها و انحراف‌ها در اقتصاد ایران تشدید و نهادینه شد تا به اینجا رسید که همه از وجود این همه مشکل ریز و درشت در اقتصاد کشوری ثروتمند مانند ایران متعجب هستند.
اکنون مسعود پزشکیان به مناسبت‌های گوناگون و در زمان‌های مختلف، مشکلات اقتصادی کشور را با مردم در میان می‌گذارد و از ایشان یاری مطالبه می‌کند. در یک حالت انتزاعی تصور کنید اکثر قریب به اتفاق ایرانیان به میدان بیایند و اراده خود را برای کمک به پزشکیان و حل مشکلهای دولت معطوف کنند، در این صورت مسعود پزشکیان با آن درصد کمی که با تولید متغیرهای منفی سیاسی- اجتماعی، مخرب اقتصاد و ساختار اقتصادی ایران هستند، چه خواهد کرد؟
