خسارت ۶۷ هزار میلیارد تومانی خشکسالی به کشاورزی ایران

به گزارش اخبار سبز کشاورزی به نقل از تسنیم، در نتیجه وقوع خشکسالی های متناوب، هر ساله آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی بسیار زیادی بر پیکره اقتصادی کشور و خصوصا بخش کشاورزی و منابع طبیعی وارد می‌آید.

بر اساس ارزیابی های سال 1398 توسط کارگروه هیدرولوژی و منابع آب هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها، ایران در حد فاصل سال‌های آبی 1387-1386 تا1397-1396 در معرض یکی از طولانی ترین دوره های خشکسالی قرارگرفت.

در دوره 30 ساله مورد بررسی در گزارش این کارگروه، شدیدترین خشکسالی در کل پهنه کشور در سال آبی 1387-1386 مشاهده شد و طی دوره 11 ساله بعد از آن میانگین بارش کشور به طور متوسط کمتر از نرمال یا در حد نر مال بود؛ تا اینکه در شدیدترین شرایط انتقال خشکسالی به ترسالی، سال آبی 1398-1397 زنجیره خشکسالی را با ثبت رکوردهای بارشی بی سابقه و رخداد شدیدترین ترسالی هواشناسی قطع کرد.

اما با بروز خشکسالی فراگیر ناشی از بارش های کمتر از میانگین درازمدت و دمای بالاتر از نرمال در سال زراعی 1400-1399 بار دیگر زنگ هشدار خشکسالی و بحران کم آبی شدید در اکثر نقاط کشور به صدا در آمد.

بر اساس آخرین گزارش مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی کشور، بارش های سال زراعی 1400-1399 نسبت به بلندمدت 39 درصد کاهش نشان می دهد. همچنین طبق گزارش وزارت نیرو در خصوص وضعیت سدهای کشوردر ابتدای خرداد1400 ورودی و موجودی آب در مخازن سدهای کشور نسبت به سال آبی گذشته به ترییب 47 و 27 درصد کاهش نشان می دهد.

بر اساس آخرین گزارش های دفتر مخاطرات و مدیریت بحران وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی 1400-1399 خسارت خشکسالی به بخش کشاورزی حدود 67 هزار میلیارد تومان برآورد شده است.

وضعیت خشکسالی ایران در سال آبی 1400-1399

در سال آبی 1400-1399 یک خشکسالی بسیار گسترده و شدید سرتاسر ایران را در بر گرفت و باعث خسارت‌های گسترده ای در کشور شد. برای بررسی میزان شدت و گستره این خشکسالی از داده های بارش ماهواره ای GPM و داده های بازکاوی شده ERA-5 در دوره آماری 2000 تا 2021 استفاده شد.

نتایج نشان داده های بارش ماهواره ای GPM و داده های بازکاوی شده ERA-5 در ایستگاه مشهد از هماهنگی بسیار خوبی با داده های مشاهده ای این ایستگاه برخوردار است و می توان از این داده های بجای داده های مشاهده ای برای پایش خشکسالی در ایران استفاده نمود.

بررسی نقشه های ناهنجاری بارش نشان داد که مقدار بارش تمامی ماه‌های سال آبی 1400-1399 بسیار کمتر از میانگین درازمدت خود می باشد. این کمبود در بسیاری از نقاط کشور به ویژه در جنوب و جنوب شرق ایران بین 80 تا 100 درصد برآورد گردید.

نتایج همچنین نشان داد که شدت این کمبود بارش در ماه‌های بهار و تابستان بسیار بیشتر از ماه‌های پائیز و زمستان این سال بوده است. نقشه های SPI در مقیاس های زمانی مختلف نیز نشان داد که بخش گسترده ای از کشور درگیر یک خشکسالی گسترده و بسیار شدید قرار گرفته است که با گذر از ماه‌های زمستان به ماه‌های بهار و تابستان بر میزان شدت و گستره این خشکسالی افزوده می شود.

تحلیل الگوهای بزرگ مقیاس

بررسی‌ های همدیدی نشان می‌دهد که شاخص نوسان جنوبی در فاز سرد یا لانینا قرار دارد . بر اساس سوابق آماری، بدترین خشکسالی‌ های کشور در هنگام وجود لانینا رخ داده است. بنابراین تنها بر اساس حاکم بودن فاز سرد نوسان انسو (لانینا)، انتظار سال آبی چندان مطلوبی را نمی‌توان داشت، یا بعبارتی رخداد کم بارشی نسبی در انتهای سال نسبی محتمل است.

خروجی مدلهای عددی برای دوره نوامبر 2021 تا اوریل 2022 بیشترین احتمال را به رخداد شرایط نرمال از نظر بارش و اندکی بیش از نرمال برای دمای سطحی در نظر گرفته اند. بنابراین می‌توان با اتدکی خوش بینی، مقطع زمستان امسال تا اواسط بهار سال آتی را یک سال نرمال تلقی نمود، اگر چه بارش‌های پاییزی با آنومالی منفی و کم بارشی به پایان خواهد رسید.

ضرورت توجه به مدیریت ریسک خشکسالی

در رابطه با مدیریت خشکسالی دو رویکرد عمده وجود دارد. یکی رویکرد مدیریت بحران و دیگری مدیریت ریسک یا مدیریت خطر خشکسالی. فرصت برای مدیریت بحران معمولا اندک است و معمولا بعد از وقوع خشکسالی صورت می گیرد.

همچنین به خاطر عدم وجود زمان کافی و در صورت عدم وجود زیرساخت ها، میزان خسارات خشکسالی افزایش می یابد. پرداخت غرامت و هزینه های بیمه خشکسالی از جمله اقدامات سریعی هستند که در رابطه با مدیریت بحران انجام می شوند. رویکرد دیگر مدیریت ریسک است.

در مدیریت ریسک، اقدامات به گونه ای انجام می شود که خسارات حداقل گردند. به نوعی با ایجاد زیرساخت های لازم و ایجاد آمادگی خصوصاً در رابطه با پایش و پیش بینی خشکسالی، می توان با انجام اقدامات حساب شده به مدیریت خشکسالی پرداخت.

در مجموع می توان گفت ایجاد مدیریت یکپارچه حوزه های آبخیز (آبخیزداری)، می تواند بسیاری از بلایا از جمله خشکسالی را به طور قابل توجهی و عمدتا در قالب و چهارچوب مدیریت ریسک، مدیریت نماید.

دکتر مهران زند؛ عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری