اصلاح نژاد زنبورعسل با هدف اقتصادی کردن تولید

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ اصلاح نژاد در زنبور عسل، علاوه بر اینکه یک فرایند تخصصی و پیچیده است، در عین حال لازم و ضروری به نظر می‌رسد. در روند اصلاح نژاد زنبور عسل، صفات زیادی را انتخاب و در جهت ارتقای این صفات تلاش می‌شود؛ به شکلی که در نهایت بتوان زنبورهایی را برای پرورش و نگهداری به فعالان و پرورش دهندگان معرفی کرد که نگهداری و پرورش زنبور عسل از صرفه اقتصادی برخوردار باشد؛ چرا که در عمل برای هر کاری هدف اقتصادی بودن و استفاده بهتر از منابع و بالا بردن راندمان تولید است.

امروزه نژادهای معروفی از زنبورعسل وجود دارد که تمایل به نگهداری این نژادها به دلیل اقتصادی بودن آن بیشتر است؛ چرا که با افزایش هزینه‌های تولید و قیمت بالای نهاده‌هایی مانند شکر، دارو، هزینه حمل و نقل، کارگر و… عملا پرورش زنبورهای با بازدهی کمتر را دچار چالش جدی می‌نماید.

در اصلاح نژاد زنبور عسل، صفات متفاوتی مانند عسل آور بودن، آرام بودن زنبور و نیش نزدن، رشد بهاره بیشتر، سازگاری با شرایط آب و هوایی، مقاومت به بیماری‌ها و… مورد توجه قرار می‌گیرد. همچنین در بعضی موارد توانایی تولید یک محصول خاص توسط زنبور مورد اهمیت است. مثلاً برای تولید ژل رویال در فرایند سلکشن و انتخاب، زنبورهایی انتخاب می‌کنند که غدد ترشح کننده ژل رویال در آنها برای تولید این ماده توانایی بیشتری داشته باشند.

اصلاح نژاد در ایران

در ایران سخت‌گیری‌های قانونی در خصوص واردات ملکه‌های جدید زنبور صورت می‌گیرد و دلیل آن هم حمایت از نژاد زنبورعسل ایرانی و جلوگیری از زوال این نژاد است هر چند که بنا بر بعضی اقوال به نظر می‌رسد در حال حاضر و در سطح کشور عملا زنبور خالص ایرانی را دیگر نمی‌توان مشاهده کرد؛ چرا که با واردات مدیریت نشده ملکه در دهه 60 و ورود ملکه‌های بدون شناسنامه به زنبورستان‌ها، از خلوص نژاد ایرانی به شدت کاسته شده باشد و آنچه به نام زنبور ایرانی می‌شناسیم عملا زنبورهای دو رگه باشند.

از دیگر سو یک مسئله مهم که در اصلاح نژاد زنبور عسل در ایران باید مورد توجه باشد، تولید دیگر فرآورده‌های زنبور عسل است. محصولاتی که می‌توان فرایند اصلاح نژاد را با توجه به افزایش تولید آنها و توانایی زنبور در تولید بیشتر آنها، جهت دهی کرد.

به عنوان نمونه ژل رویال یکی از این محصولات است که بعضی از کشورهای دنیا توفیقات خوبی در اصلاح زنبور عسل با توان بالای تولید ژل رویال داشته‌اند و زنبورهایی پرورشی می‌دهند که توان غدد ترشحی ژل رویال در آنها بیشتر از سایر زنبورها است.

مقاومت به بیماری‌ها یکی دیگر از اهداف اصلاح نژادی در زنبور عسل است. چند نمونه بیماری مهم در زنبور عسل وجود دارد که خسارات فراوانی به زنبورداران تحمیل می‌کند و توانایی زنبور عسل در مقابله با این بیماری‌ها یک مزیت اساسی در نظر گرفته می‌شود.

مثلا کنه «واروآ» یکی از همین آفات خطرناک به حساب می‌آید و در بعضی از نژادهای زنبورعسل مانند کارنیکا، طبق بررسی رفتار بهداشتی در این زنبورها، را شناسایی کرده‌ و زنبور عسل وجود کنه واروآ در داخل سلول‌های نوزاد را شناسایی و تخم آلوده را از کندو خارج می‌کند تا جلوی گسترش آلودگی به کنه «واروآ» را بگیرد.

تولید گرده زنبور عسل، تولید بره موم و همچنین تولید زهر زنبور نیز از جمله مواردی است که در بحث‌های اصلاح نژادی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. از طرفی در کشوری مانند ایران که از تنوع آب و هوایی برخوردار است نیز انتخاب یک نژاد با توانایی تولید یک محصول مناسب، می‌تواند اهمیت داشته باشد.

مثلا در شمال ایران به دلیل پوشش گیاهی بهتر در طول سال، تولید ژل رویال می‌تواند در دستور کار قرار گیرد. اما در این مناطق تولید زهر زنبور نمی‌تواند ارجعیت داشته باشد؛ چون وجود رطوبت باعث کاهش کیفیت زهر تولیدی خواهد شد و شرایط برای تولید زهر در مناطق جنوبی و گرم و خشک فراهم‌تر است.

حسین کاظمی، کارشناس ارشد کشاورزی