گاوها، متان و تغییرات اقلیمی
گاوها به‌طور کلی چه نقشی در تغییرات اقلیمی دارند؟ پرورش دام به‌عنوان یک منبع تولید گاز متان از عوامل مهم در ایجاد شرایط گلخانه‌ای عمل می‌کند
مزرعه سبز : گاوها به‌طور کلی چه نقشی در تغییرات اقلیمی دارند؟ این پرسش از آن نظر مطرح است که پرورش دام به‌عنوان یک منبع تولید گاز متان از عوامل مهم در ایجاد شرایط گلخانه‌ای عمل می‌کند. در مدت دو قرن اخیر، گرمای زمین افزایش یافته که دلیل عمده آن، رها شدن گازهای گلخانه‌ای به داخل اتمسفر و بازتاب مجدد گرما به سمت جو زمین است.
یکی از معمولی‌ترین گازهای گلخانه‌ای، گاز CO2 است. یک گاز بدون رنگ و بو که از سوختن مواد فسیلی نفتی به وجود می‌آید و به سمت اتمسفر حرکت می‌کند.
گاز CO2 به شکل مواد هیدروکربنی، به مدت میلیون‌ها سال در عمق لایه‌های زمین محبوس بوده که با استخراج مواد نفتی به سطح زمین منتقل و سپس با سوختن در اشکال گوناگون، آزاد می‌شود.
اما پس از دی‌اکسیدکربن، دومین و بیشترین گاز گلخانه‌ای، متان یا CH4 است و اگر چه مقدار آن از CO2 کمتر است، اما می‌تواند تا 30 برابر آن گرما را در خود نگه دارد و به همین دلیل این گاز دارای اهمیت ویژه‌ای در روند گرم شدن زمین است.
حال ببینیم بیشترین مقدار گاز متان رها شده در اتمسفر از کجا سرچشمه می‌گیرد. شاید اندکی تعجب‌آور باشد، اما این گاز توسط دام‌ها تولید می‌گردد.
سهم CO2 از گازهای آلاینده گلخانه‌ای 76درصد و متان 16درصد است. اکسیدازت که آن نیز اغلب در بخش‌های صنعت و کشاورزی تولید می‌گردد 6درصد و سایر گازها نیز به میزان 2درصد است.
منابع تولیدکننده گاز متان
گاز متان دو سرچشمه طبیعی و یک سرچشمه حیوانی دارد که موارد آن عبارتند از:
• اراضی باتلاقی و مرداب‌ها • منابع و مناطق دارای آب
• حیوانات علف‌خوار
همچنین سرچشمه‌های گاز متان مرتبط با انسان شامل موارد زیر است:
• فعالیت‌های مبتنی‌بر گاز طبیعی
• فعالیت‌های مرتبط با مواد سوختی نفتی
• فعالیت‌های کشاورزی و دامداری
• سایر موارد
فعالیت‌های کشاورزی به وجود آورنده گاز متان توسط انسان شامل: کشتزارهای برنج، دامپروری‌ها و چگونگی استفاده از کودهای دامی است. سایر موارد به صورت سوختن بیوماس، استخراج و استفاده از زغال‌سنگ و تولید ضایعات و پسماندهای غذایی و فاضلابی است.
بنابر اعلام نشنال جئوگرافیک، در این روند، 30درصد از متان تولید شده توسط عوامل طبیعی، 40درصد از فعالیت‌های کشاورزی و دامداری و 30درصد دیگر از سایر مواد تولید می‌گردد.
صنعت دامپروری و در راس آن گاوداری، یکی از عمده عوامل تولیدکننده گاز گلخانه‌ای متان است که تقریبا در حدود نیمی از گازهای گلخانه‌ای را به وجود می‌آورد. گاوها به دو شکل گاز متان تولید می‌کنند، اول در جریان هضم غذا و دوم توسط ضایعات و کود. اما این تولید گاز چگونه رخ می‌دهد. گاوها یکی از جانداران نشخوارکننده هستند که پس از فرو بردن غذا، در فرصتی دیگر شروع به جویدن یا نشخوار مواد غذایی خورده شده می‌کنند.
این گروه از نشخوارکنندگان دارای معده‌ای چهار قسمتی هستند که هر قسمت وظایفی را بر عهده دارد.
قسمت اول؛ شکمبه(Rumen) است که اکوسیستم پیچیده‌ای از میکروارگانیسم‌ها را در خود دارد و شامل باکتری‌ها، قارچ‌ها و پرتوزواها است.
برخی از باکتری‌ها و پرتوزوآها، عامل شکستن نشاسته و قند موجود در گیاهان هستند و تعداد دیگری نیز اقدام به شکستن سلولز موجود در دیواره‌های سلولی موادغذایی خورده شده می‌کنند. در حدود 200 گونه میکروارگانیسم در شکمبه وجود دارد.
قسمت دوم؛ نگاری(Reticulum) که در آن علف‌های سخت هضم جمع‌آوری و سپس به صورت گلوله‌هایی مجددا به دهان گاو برای جویدن کامل برده می‌شوند. در این مراحل مواد گیاهی به‌طور کامل خرد می‌شوند.
قسمت سوم؛ هزار لا است که به خرد شدن بیشتر مواد غذایی کمک می‌کند.
قسمت چهارم؛ شیردان(abomasun) یا معده اصلی که عناصر غذایی از مواد جویده شده جذب و پروسه هضم غذا کامل می‌شود.
در قسمت شکمبه یک فرآیند به نام «تخمیر روده‌ای» اتفاق می‌افتد و آن زمانی است که گازهای CO2 و متان تولید می‌شوند و گاوها این گازها را از دهان یا مخرج به هوا رها می‌کنند.
حال با حضور 5/ 1میلیارد راس گاو روی کره زمین و رها شدن 250 تا 500 لیتر در سال، از این گازها توسط هر گاو، متوجه می‌شویم که چه حجم عظیمی از این گازها در اتمسفر وارد می‌شود.
بعضی افراد فکر می‌کنند که با پیاده‌روی و یا استفاده از دوچرخه به جای اتومبیل به کاهش این گازها کمک می‌کنند، اما این گونه نیست. یک راه موثر مصرف گوشت کمتر و در نتیجه پرورش دام کمتر باشد تا از این راه و در چند مورد به کاهش هر چه بیشتر گاز متان کمک کرد. گرم شدن کره زمین و خشکسالی‌های مستمر می‌تواند برای کره زمین و ساکنان آن خطرآفرین باشد.
ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۶۰ - بهمن ۱۴۰۰
