روش‌های شناخت کندوی بدون ملکه
کندوهای بدون ملکه تدریجا و به طور روزانه دچار تغییراتی ازقبیل وجود ترس و وحشت و بی‌رمقی و کم جنب و جوشی می‌شوند، به همین منظور برای حفظ کلنی باید علائم فقدان ملکه در کندو را که رکن اصلی حیات آن است، بشناسیم، حتی بدون آن که درب کندو را باز کنیم.
اخبار سبز کشاورزی؛ یک کندوی بدون ملکه می‌تواند به منزله یک مشکل برای هر زنبوردار باشد، چرا که در فقدان ملکه، سلامت و ادامه حیات آن به خطر می‌افتد.
بیشتر بخوانید: کندوهایی با هوش مصنوعی
علائم فقدان ملکه در طول زمان
متاسفانه نشانه‌های نبود ملکه در کندوها متفاوت و به سختی می‌توان کندویی را که امروز ملکه خود را از دست داده با کندویی که از روزها یا هفته‌ها قبل ملکه ندارد، مقایسه نمود. امکان دارد در بررسی‌های روزانه متوجه کندویی که اخیرا ملکه خود را از دست داده نشویم.
و همه چیز در کندو شرایط عادی داشته باشد، اما طی چند روز همه چیز شروع به تغییر می‌کند. از نشانه‌های فقدان ملکه، ساختن سلول‌های جدید و جایگزین توسط کارگرها، کاهش تعداد آن‌ها، پائین آمدن شمار زنبورهای پرستار و پر کردن حجره‌های حاوی لارو با شهد و گرده توسط کارگرها است.
علامت بعدی آن است که کارگرهای تخمگذار تعدادشان افزایش می‌یابد و امکان دارد که در یک حجره بیش از یک تخم مشاهده شود، به علاوه تعداد زنبورهای نر زیاد می‌شود. علاوه بر آن، جمعیت کارگران کاهش یافته و نبود فرمون متصاعد شده از ملکه باعث گیجی، تنبلی و خستگی در کارگرها می‌شود.
تشخیص سریع کندوی بدون ملکه
از آنجایی که وضعیت در داخل یک کندوی بدون ملکه با سرعت به سمت تخریب می‌رود. می‌توان با شناخت زودهنگام این شرایط، نسبت به جلوگیری از بروز مشکلات بعدی اقدام کرد. چنانچه با مشاهده حالات زنبورها در خارج از کندو، مشکوک به فقدان ملکه در آن هستید، باید قبل از آن که کارگران اقدام به ساخت شاخون و استقرار یک ملکه نماید، یک ملکه را به کندو معرفی نمایید.
بیشتر بخوانید: کندوهای عسل ضدسرقت
علائم بیرونی کندوی بدون ملکه
امکان دارد با عبور کردن از جلوی یک کندو این علائم دیده شوند:
زنبورهای خشمگین و مهاجم: اساسا عطر یا فرمون منتشر شده از ملکه موجب آرامش و یک‌پارچگی کندو و زنبورها می‌شود و هنگامی که مقدار این عطر کم یا کلا قطع شود، زنبورها ناآرام شده و جهت حرکت خود را گم می‌کنند و به جای انجام رفتارهای عادی معمولی، امکان دارد به هر چیزی از قبیل زنبوردارها، کودکان یا حیوانات حمله کنند و بدون هر دلیلی اقدام به نیش زدن نمایند. بنابراین در صورت مشاهده چنین رفتارهایی باید به سرعت آن کندو را بازرسی کرد.
شنیدن صدای غیرعادی از کندو: به طور معمول هر کلنی یک صدای آرام و معمولی که ناشی از حرکت زنبورها است، دارد و زنبوردار با شنیدن آن متوجه می‌شود که همه چیز خوب است. اما در یک کندوی بدون ملکه، صداها بلند و غیرعادی هستند. به ندرت اتفاق می‌افتد که از یک کندو صدایی غیرعادی و گاه ناهنجار شنیده شود. در صورت شنیدن صدایی شبیه خر خر پشت حلقی انسان، احتمالا مشکلی جدی در کندو وجود دارد.
تردد غیرمعمول زنبورها: در یک کندوی بدون ملکه، تخم‌های لقاح شده در حجره‌ها کاهش می‌یابد و تعداد لاروها برای تغذیه شدن کم می‌شود. در این شرایط زنبورهای خدمتکار و تغذیه‌کننده لاروها بیکار شده و به گروه کارگران جمع‌کننده شهد و گرده می‌پیوندند که در این حالت جمعیت زنبورها جلوی در ورودی کندو افزایش یافته و تجمع آن‌ها مشاهده می‌شود که نشانی از نبود ملکه در کندو است.
البته باید کاملا دقت نمود، چرا که امکان دارد تجمع زنبورها جلوی کندو برای ممانعت از ورود زنبورهای مهاجم نیز باشد. برای رفع شک باید زنبورهای حامل گرده و شهد را جلوی درب کندو مشاهده نمود، برای آن که سارقان عسل چیزی با خود حمل نمی‌کنند و با شکم پر کندو را ترک می‌نمایند.
اگر یک زنبوردار شانس داشته باشد از همان اوضاع خارج از کندو و به‌فوریت، به وضعیت نبود ملکه پی می‌برد، اما در صورت توجه نکردن، بهتر است که درب کندو را برداشته و داخل آن را بررسی کرد.
چنانچه پس از بازرسی‌ها معلوم شد که ملکه‌ای در کندو وجود ندارد؛ باید به موارد زیر توجه کرد:
کاهش سریع تعداد لاروها
چنانچه یک ملکه در حال از دست رفتن یا ناتوانی در تخمگذاری باشد، تعداد حجره‌های بدون لارو به سرعت زیاد می‌شود. پس از 3 روز تمام تخم‌های قبلی باز شده و پس از 6 روز تمام سلول‌های دارای لارو و مسدود می‌شوند و پس از 3 هفته تمام زنبورها از حجره‌ها خارج شده و حجره‌ها خالی می‌مانند. این روند نشان می‌دهد که زنبوردار خیلی دیر متوجه فقدان ملکه در کندو شده است.
حجره‌های جایگزین
در صورت از بین رفتن ملکه یا ناتوانی آن در استمرار تخمگذاری، زنبورها به سرعت به دنبال جایگزین می‌روند. یک کلنی معمولا می‌تواند که پس از 15 دقیقه، فقدان ملکه را اعلام نماید؛ بنابراین یک حرکت ناگهانی در ایجاد حجره‌های جایگزین می‌تواند به منزله وجود یک مشکل در کندو به شمار آید.
در برخی از کلنی‌ها، زنبورهای کارگر بدون علت مشخصی اقدام به ساخت یک «فنجان» اولیه برای ساخت حجره‌های پرورش ملکه می‌کنند که البته نباید فریب این کار آن‌ها را خورد، چرا که چنین اقدامی یک موضوع مرسوم در کندوها است.
برای اطمینان از وجود ملکه در کندو باید در پی ساخت حجره‌هایی در اطراف سلول‌های دارای لارو بود. ساخت «فنجان» های ملکه در اطراف حجره‌های فاقد لارو چندان نگران‌کننده نیست.
بیشتر بخوانید: جداسازی و نصب «شاخون» در کندوی زنبورعسل
ذخیره غذا در حجره‌های لاروها
هنگامی که حجره‌های لاروها به تدریج خالی می‌شود، تعداد زیادی از زنبورهای خدمتکار بیکار می‌شوند و شروع می‌کنند به دنبال غذا گشتن و از آنجایی که به علت فقدان ملکه این حجره‌ها خالی و بدون استفاده می‌مانند، کارگرها موادغذایی را در آن‌ها ذخیره‌سازی می‌کنند.
توجه داشته باشید که پر کردن حجره‌ها با غذا قبل از خارج شدن گروهی از زنبورها برای تولید یک کلنی جدید با این موضوع تفاوت دارد و به همین دلیل است که برخی از اتفاقات به وجود آمده در کندوها می‌تواند گمراه‌کننده باشد، بنابراین بهتر است که قبل از هرگونه اقدام و تصمیم‌گیری در مورد فقدان ملکه در کندو، سایر جنبه‌های این موضوع را نیز بررسی کرد.
مشاهده کارگرهای تخمگذار
اساسا کارگرها از نظر جنسیت ماده هستند، اما تا زمانی که ملکه در کندو وجود دارد نیازی به فعالیت کارگرها در این زمینه نیست. امکان دارد که در کندوهای فاقد ملکه، تخمگذاری کارگرهای ماده مشاهده شود. این وضعیت زمانی به وجود می‌آید که عطر یا فرمون ملکه یا عطر حجره‌های حاوی نوزاد زنبور، در کندو ناپدید شود.
این فرمون‌ها به طور معمول مانع از تخمگذاری کارگرها می‌شوند، بنابراین زمانی که در کندو ملکه‌ای وجود نداشته باشد، کارگرها شروع به تخمگذاری کرده که البته بسیاری از تخم‌های مذکور به علت تلقیح نشدن مبدل به زنبور نمی‌شوند.
تخم‌هایی که معمولا توسط کارگرها در حجره‌های خالی گذاشته می‌شوند در مرکز حجره قرار داده نشده بلکه اکثرا به دیواره حجره‌ها می‌چسبند، ضمن آن که امکان دارد که در هر حجره بیش از یک تخم دیده شود. امکان دارد که تا بیش از 20 درصد از کارگرها در حجره‌های خالی تخمگذاری کنند.
باید به دقت به تخم‌ها نگاه کرد، در برخی موارد کارگرها فقط تخم‌هایی را می‌گذارند که مبدل به زنبورهای نر می‌شوند که در نتیجه تعداد زنبورهای نر در کندو بیش از حد معمول می‌شود. تفاوت این تخمگذاری در آن است که بر خلاف منظم بودن تخمگذاری ملکه، این تخم‌گذاری‌ها به صورت پراکنده انجام می‌شود که نشان از نبودن ملکه در کندو دارد.
بیشتر بخوانید: بهداشت و درمان زنبورعسل در ایران
کارگر کمتر، نر بیشتر
زمانی که ملکه می‌میرد، کارگرها شروع به تخمگذاری و تولید زنبورهای نر می‌کنند که همین موضوع موجب افزایش جمعیت زنبورهای نر و کاهش تعداد زنبورهای ماده می‌شود. نتیجه این وضعیت بر هم خوردن نسبت جمعیت کارگرها و زنبورهای نر می‌گردد به گونه‌ای که اکثریت زنبورهای کندو از جنس نر می‌شوند.
زنبورهای بی حال و سرگردان
عطر ملکه موجب یک پارچگی و همبستگی در زنبورهای کندو می‌شود. بنابراین پس از فقدان ملکه و به مدت چند روز یا هفته این زنبورها به علت نداشتن آن عامل همبستگی، مبدل به زنبورهای تنبل، خسته و سرگردان می‌شوند، ممکن است ببینید که آن‌ها بدون هدف به اطراف حرکت کرده و هیچ کاری انجام نمی‌دهند.
توجه جدی به سلامت ملکه
حفظ یک ملکه در کندو ضامن دوام و بقای آن است، بنابراین باید به تغییرات ناشی از فقدان ملکه در کندو دقت نمود. امکان دارد که در ابتدا همه چیز معمولی به نظر برسد، اما نبودن ملکه، کندو را در شرایط سقوط قرار می‌دهد و باید قبل از آن که زنبورها برای پرورش یک ملکه دست به کار شوند، باید زنبوردار خود به این کار اقدام نماید.
چنانچه یک زنبوردار به گونه‌ای عمل نماید که با توجه و دقت کافی از بیرون کندو، متوجه نبود ملکه شود، قبل از دیر شدن می‌توان کندو را حفظ کرد. اگر چه باید به علائم بیرونی توجه نمود اما نباید از بررسی‌های درون کندو نیز غفلت کرد.
به خاطر داشته باشید که همیشه باید در پی چندین علامت در یک کندوی بدون ملکه بود، اما این کار باید خیلی زود انجام پذیرد. به دلایل مختلف، عمر یک ملکه خیلی طولانی نیست بنابراین باید به صورت پیوسته کندو را مورد بازرسی قرار داد.
ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۷۱ - بهمن ۱۴۰۱
