انگل‌های خارجی دام‌ها و مبارزه با آنها

اخبار سبز کشاورزی؛ حسین کاظمی | انگل‌های خارجی علاوه بر این‌که به سلامتی دام‌ها آسیب و زیان‌های اقتصادی به دامدار وارد می‌کنند، می‌توانند ناقل بسیاری از بیماری‌های خطرناک در دام ها و از دام‌ها به انسان باشند. انگل‌های خارجی در تمام گونه‌های دامی وجود دارند.

آسیب‌های وارده توسط انگل‌ها را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:

• کاهش بازدهی دام‌ها به علت ایجاد بیماری پوستی، کم‌خونی، لاغری؛

• انتقال عوامل بیماری‌زا؛

• ایجاد خسارت به پوست، چرم و فرآورده‌های دامی و کاهش شیر.

راه‌های مقابله با انگل‌های خارجی دام

روش‌های متفاوتی برای مبارزه با انگل‌های خارجی دام‌ها وجود دارد که به طور خلاصه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود:

روش فیزیکی: در این روش به‌صورت مستقیم اقدام به جداسازی انگل‌ها و کنه‌ها از سطح بدن دام می‌شود.

روش‌های بیولوژیکی: به‌وسیله پرتوافکنی و با بهره‌گیری از اشعه رادیواکتیو انگل‌های خارجی و کنه‌ها را عقیم و در نتیجه انقطاع نسل در آن‌ها ایجاد می‌شود و یا این‌که از دشمنان طبیعی برای کنترل آنها استفاده می‌کنند.

روش‌های شیمیایی: روش‌های شیمیایی عمومیت بسیار بیشتری نسبت به دو روش قبلی دارند و در آن از مواد شیمیایی برای مبارزه با انگل‌های خارجی استفاده می‌شود.

انواع انگل‌های خارجی در دام‌ها

مهم‎ترین انگل‌های خارجی در دام‌ها عموما شامل کنه، جرب، شپش، انواع مگس‌ها و پشه، ساس و کک‌ها هستند.

کنه‌ها: بند پایانی با 4 جفت پا هستند که روی بدن میزبان زندگی و از خون آن‌ها تغذیه می‌کنند. کنه‌ها با چشم غیرمسلح نیز به‌خوبی مشاهده می‌شوند. کنه‌ها بسته به پوشش بدن به دو دسته سخت و نرم تقسیم می‌شوند. بر اساس این تقسیم‌بندی کنه‌های سخت بیشتر در دام‌ها ایجاد مشکل و کنه‌های نرم که به کنه مرغی معروفند در پرندگان مشاهده می‌شوند.

کنه‌ها بر روی بدن دام‌ها باعث هیجان و خارش می‌گردند که در این حالت حیوان، بدن خود را به در و دیوار می‌مالد که عمل خارش در سطح بدن ایجاد زخم و عفونت‌های ثانویه می‌کند و سبب آسیب به پوست می‌گردد. کنه‌ها باعث انتقال بیماری‌های ویروسی و تک یاخته‌ای در دام‌ها هستند.

جرب: جرب‌ها بدنی شبیه کنه و 4 جفت پا دارند (در فرم بالغ) و بر روی بدن آنها خار یا مو دیده می‌شود که این خود باعث ایجاد حساسیت و تحریک پوست می‌شود. جرب‌ها بر روی بدن دام از قسمت ریشه مو و غده چربی اطراف موها نفوذ و موجب خارش، چروکیدگی، بیماری‌های پوستی و ریختن مو و پشم حیوان می‌شوند و عوارض ثانویه نیز ایجاد می‌کنند. جرب‌ها از عوامل ایجاد بیماری گال یا گری نیز به حساب می‌آیند.

شپش‌ها: شپش‌ها به دو گروه عمده تقسیم‌بندی می‌شوند که عبارتند از شپش‌های خونخوار و شپش‌های گزنده که دسته اول باعث بروز کم خونی در میزبان و انتقال بیماری‌های عفونی می‌شوند.

شپش‌های خاکستری رنگی که بر روی بدن گاوهای شیری زندگی می‌کنند به شپش‌های دماغ بلند معروفند و باعث استرس در دام‌ها و کاهش اشتها می‌شوند. شپش‌ها ناقل بیماری‌های باکتریایی، ویروسی و تک یاخته‌ای هستند.

کک: نوعی از انگل‌های خارجی هستند که از طریق فرو بردن نیش خود در پوست بدن و مکیدن خون میزبان تغذیه می‌کنند. کک‌ها سه جفت پا دارند که پاهای عقبی رشد بیشتری داشته و بر خلاف انگل‌های قبلی کشیده‌ترند. کک‌ها لابه‌لای موی پرندگان، حیوانات و انسان‌ها زندگی می‌کنند.

باعث تحریک پوست، خارش و استرس در دام‌ها شده و تولید را کاهش می‌دهند. مهم‌ترین بیماری که توسط کک‌ها انتقال پیدا می‌کند طاعون است.

ساس، انواع میاز، هیپودرما، مگس‌ها و پشه‌ها و همچنین کنه واروا در زنبورعسل نیز جزو انگل‌های خارجی هستند.

مبارزه بر علیه انگل‌های خارجی

حمام‌دادن؛ حمام‌های ضد انگل خارجی دام‌ها در مجموع بهترین و رایج‌ترین روش مبارزه برعلیه انگل‌های خارجی است. با توجه به چرخه زندگی بندپایان و به‏خصوص کنه‌ها که مهم‌ترین انگل خارجی دام‌ها هستند و با توجه به زمان شروع فعالیت آنها در هر منطقه باید مبارزه صورت گیرد. مطالعات و تجربیات نشان داده که پس از فصل سرما و زمانی‎که درجه حرارت به 20 درجه و بالاتر برسد، اولین نوبت انجام مبارزه با انگل‌های خارجی است.

این کار بعد از آن در چند نوبت دیگر بر حسب نیاز انجام می‌شود. محل زندگی و آغل دام‌ها به‎خصوص در لابه‌لای شکاف‌ها و درزها نیز باید سمپاشی شود تا انتقال مجدد انگل به دام‌ها به حداقل برسد.

برای استفاده از سموم باید مقدار آن توسط کارشناس دام و طبق دستورالعمل صحیح انجام شود. برخی سموم مانند پوآن، پروپتاموس، مک سیدول، نگوون، بایگون و لیندین برای مبارزه با کنه‌ها و انگل‌های خارجی استفاده می‌شوند. علاوه بر آن برخی داروها مانند «آیورمکتین» که به‌صورت زیرپوستی تزریق می‌شود برای از بین بردن انگل‌های خارجی موثر هستند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۷۳-فروردین ۱۴۰۲