شتر دام فراموش شده
شتر، از جمله دام‌های مقاوم و بومی کشور ایران به‌حساب می‌آید که دارای مزیت‌های فراوانی برای پرورش و انجام فعالیت‌های اقتصادی است.
اخبار سبز کشاورزی؛ با توجه به اینکه حدود دوسوم مساحت کشورمان را مناطق خشک و نیمه‌خشک تشکیل می‌دهد و نوع پوشش گیاهی آن مناطق در تطابق با شرایط آب و هوایی، اکثرا خشبی، نیمهخشبی و تیغ‌دار هستند، یکی از مناسب‌ترین دام‌ها برای پرورش در این مناطق شتر است.
در شرایطی که مشکل خشکسالی و کم‌آبی در کشور وجود دارد و از طرفی نیز امنیت غذایی اهمیت پیدا می‌کند، می‌توان بخشی از نیازهای پروتئینی کشور را از طریق پرورش شتر تامین و در کنار آن اشتغال‌زایی مولد هم ایجاد کرد. ضمن اینکه با توجه به افزایش تقاضا برای محصولات سالم و ارگانیک نظیر گوشت، شیر و پوشاک، می‌توان به موضوع پرورش شتر از این جنبه هم نگریست. علاوه بر آن گوشت، شیر و فرآورده‌های شیری شتر، از نظر طب سنتی نیز مزایایی دارند.
چرا بی‌توجهی؟
چنانچه زادگاه شتر، به‌جای آفریقا و آسیا در اروپا و آمریکا بود، تا امروز هزاران حرکت اصلاح نژادی، تغذیه‌ای، چندقلوزایی، رکورد شیر و … روی آن انجام گرفته بود.
دوست بزرگواری که چندین سال در مورد شتر فعالیت‌های تحقیقاتی و اجرایی داشته در پاسخ به این سوال که چرا با توجه به این همه مزیت‌های شتر برای اقلیم ایران، اما از طرف مسئولان توجهی به توسعه پرورش آن نمی‌شود، می‌گفت: «چون شتر یک دام خارجی و مخصوصا اروپایی و آمریکایی نیست و از آنجا وارد کشور نشده که برای واردات آن انواع و اقسام رانت‌ها و امتیازها وجود داشته باشد. شتر هیچ وابستگی به خارج کشور به‌ویژه کشورهای اروپایی و آمریکایی ندارد و کاملا بومی کشورمان است و توجهی هم به آن نمی‌شود و اگر غیر از این بود، عده‌ای آن را روی سر می‌گذاشتند و حلواحلوا می‌کردند و در مورد شتر سمینارها، کنفرانس‌ها، کتاب و مستندها و… برگزار می‌کردند که شتر چنین است و چنان!»
کم‌هزینه و پرمنفعت
شتر را از هر جنبه‌ای که بنگریم برای کشور ما مزیت محسوب می‌شود و می‌تواند بخش بیشتری از جمعیت واقعی کشور را به خود اختصاص دهد. این دام به علوفه بسیار کم، آب اندک و عرصه وسیع بیابانی نیاز داشته و همچنین در برابر بیماری‌ها و در بازه‌های مختلف دمایی، مقاوم است. پرورش شتر از جهات مختلف مشکلات سایر دام‌ها را ندارد و با اندکی توجه، ترویج، آموزش و در دسترس قرار دادن نژادهای مناسب، می‌توان به توسعه پرورش آن کمک کرد.
گوشت شتر طبع گرمی دارد و در طب سنتی مصرف آن توصیه شده و شیر آن برای بسیاری از عوارض و بیماری‌ها مفید است. شیر شتر نسبت به شیر گاو حاوی 10 برابر آهن، 5 برابر پتاسیم و ویتامین C، 4 برابر سدیم و 3 برابر کلسیم و منیزیم و مقدار بیشتری اسیدهای چرب غیراشباع، پروتئین، کلر و اسیدفولیک بوده و آغوز آن سرشار از آنتی‌بادی‌ها و ترکیبات ضدسرطانی است.
چربی و لاکتوز شیر شتر نسبت به شیر گاو کمتر و انسولین آن نیز بیشتر است که این ویژگی‌ها باعث شده تا گزینه مناسبی برای افراد دیابتی، رژیمی و حساس به لاکتوز باشد. ضمن اینکه شیر شتر برای درمان آب آوردگی مفاصل، یرقان، بیماری‌های طحال، ترمیم زخم‌ها، آسم، کم‌خونی و بواسیر مناسب است. پادتن‌های موجود در شیر شتر برای غلبه بر بیماری‌هایی نظیر سرطان، ایدز، آلزایمر و هپاتیت C مفید است.
پشم شتر نیز برای تهیه پوشاک و صنایع دستی استفاده می‌شود. علاوه بر آن، پرورش شتر می‌تواند از نظر گردشگری حائز اهمیت باشد و باعث رونق گردشگری روستایی و کسب درآمد برای روستائیان باشد. از نظر برگزاری مسابقات شترسواری نیز می‌تواند مورد توجه باشد.
از طرفی، در موضوع صادرات و ارزآوری نیز شتر می‌تواند حائز اهمیت باشد و چنانچه محصول تولیدی پرورش شتر، از قبیل گوشت یا فرآورده‌های لبنی، مازاد بر تقاضای بازارهای داخلی باشد، کشورهای همسایه ما به‌خوبی مشتری این محصولات هستند و می‌توان برای صادرات به این کشورها نیز برنامه‌ریزی کرد.
بی‌برنامگی!
متاسفانه با همه این مزیت‌ها، الگوی خاصی برای پرورش شتر در کشور وجود ندارد و تعدد مراکز تصمیم‌گیری نیز در این مورد مشکل‌ساز است. برای تدوین استراتژی توسعه پرورش شتر می‌توان با بومی سازی روش‌های علمی جهانی، گام‌های موثری برداشت.
البته در کنار این مزایا، ذکر این موضوع هم اهمیت دارد که شتر دوره بارداری طولانیمدتی نسبت به دیگر دام‌ها دارد. دوره بارداری شتر 14 ماه است و شتر ماده بعد از زایمان بهمدت 13 ماه باردار نمی‌شود؛ بهعبارتی شتر، هر دو سال یک بار زاد و ولد می‌کند که نسبت به دیگر دام‌ها زاد و ولد کمتری دارد.
ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۷۴- اردیبهشت ۱۴۰۲
