زنبورهای عسل هوشمند

زنبورهای عسل می‌توانند یاد بگیرند، به خاطر بیاورند، فکر کنند و تصمیم بگیرند، این خلاصه‌ای از رفتارهای هوشمندانه زنبورهای عسل است. در فصل بهار که گل‌ها و درخت‌ها شکوفه می‌دهند، زنبورهای عسل از کندوها و پناهگاه‌های زمستانی خود بیرون می‌آیند. زمان جفت‌گیری بسیاری از گونه‌های حیوانی و از جمله سایر زنبورها فرا می‌رسد تا شروع به لانه‌سازی و تشکیل دادن کلنی‌های جدید بنمایند.

اخبار سبز کشاورزی؛ اما زنبورهای عسل و سایر گرده‌افشان‌ها نقش اساسی‌تری دارند و آن تهیه غذا برای انسان‌ها و سایر حیوانات است.

در حدود یک‌سوم از غذای انسان‌ها توسط زنبورها تهیه می‌شود که ارزش سالانه آن به افزون‌بر 577 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. اما زنبورهای عسل از جهات دیگری که کمتر شناخته شده است، جالب توجه هستند.

فقط کندو و عسل نیست

به دلیل آن که انسان‌ها از هزاران سال پیش با زنبورهای عسل مانوس و خودمانی هستند، این‌گونه تلقی می‌شود که تمام زنبورها به صورت اجتماعی و در کندو و یا به شکل کلنی همراه با یک ملکه زندگی می‌کنند، اما این چنین نیست، چرا که فقط حدود 10درصد از زنبورها به شکل اجتماعی بوده و انواع کمی از آنها قادر به ساخت عسل هستند. اکثریت قریب به اتفاق زنبورها به صورت انفرادی زندگی می‌کنند و لانه‌های خود را در داخل زمین و یا پناهگاه‌های به جا مانده از سوسک‌ها در بدنه چوب‌های پوسیده می‌سازند.

برخی از این زنبورها، شکارچی سوسک‌ها بوده و گاه برای تخمگذاری وارد لانه‌های آنها می‌شوند، رفتاری که برخی از پرندگان نظیر فاخته نیز انجام می‌دهند و لانه سایر پرندگان را برای تخمگذاری اشغال می‌کنند.

برخی از گونه‌های زنبور در مناطق استوایی، به نام زنبورهای لاشخور، برای بقای خود از لاشه سایر جانوران تغذیه می‌کنند. دستگاه گوارش این زنبورها به گونه‌ای است که حاوی باکتری‌های اسیددوست بوده و می‌توانند گوشت درحالت فساد را هضم نماید.

ذهن فعال: چگونگی نگرش انسان به زنبورها بسیار متفاوت از نوع نگاه آن‌ها به انسان است، هر چند زنبورها دارای نوعی درک و ذکاوت ساده هستند. زنبورهای عسل، حیوانات باهوشی‌اند که به طور نسبی درد را احساس می‌کنند، طرح و الگوها را به یاد می‌آورند، بوها و حتی چهره انسان‌ها را به خاطر می‌سپارند. آن‌ها می‌توانند برخی از مشکلات را حل کرده و برای آن‌ها راهکارهای ساده پیدا کنند.

تحقیقات نشان داده که زنبورهای عسل، خودآگاه بوده و دارای نوعی کنجکاوی ساده و اولیه هستند. ساعت‌ها به خواب می‌روند و خاطرات آن‌ها در مغز اعجاب‌آورشان که به اندازه یک دانه خشخاش بوده و میلیون‌ها سلول عصبی دارد، ذخیره می‌شود. حتی تصور می‌شود که زنبورهای عسل امکان دارد دچار خواب و رویا دیدن نیز بشوند.

حواس بیرونی: ادراکات حسی زنبورها نسبت به جهان بیرون، بسیار با ما تفاوت دارد. به‌عنوان مثال، انسان‌ها جهان اطراف را با رنگ‌های اولیه قرمز، سبز و آبی می‌بینند در حالی که زنبورها با رنگ‌های سبز، آبی و ماوراءبنفش نگاه می‌کنند و قدرت دیدن آنها 60 بار کمتر از انسان است.

یک زنبور در حال پرواز تا رسیدن به فاصله 25 سانتی‌متری یک گل نمی‌تواند اجزاء آن را تشخیص دهد، اگر چه آن‌ها با توانایی مشاهده ماوراء بنفش می‌توانند شهد گل‌ها را شناسایی کند. زنبورها تغییر رنگ گل‌ها را از فواصل دور می‌توانند تشخیص دهند. همچنین، قادر به شناخت بوی گل‌ها از مسافت‌های بسیار هستند، این درک بوی گل‌ها 100بار بیش از این حس در انسان است.

دانشمندان از این قدرت حس بویایی زنبورها برای شناخت بیماری‌های سرطان و دیابت با بوئیدن بوی نفس بیماران، کمک گرفته‌اند. حس لامسه زنبورها نیز بسیار قوی بوده و می‌توانند ناهمواری‌های روی گلبرگ بعضی ازگل‌ها را تشخیص دهند. آنها تقریبا صداهای شدید اطراف را نمی‌شنوند اما لرزش سطوحی را که روی آن‌ها ایستاده‌اند درک می‌کنند.

حل مسائل: زنبورها می‌توانند مانند موش‌ها از مسیرهای مارپیچ عبور کنند، ضمن آن که ابعاد بدن خود را می‌شناسند. آزمایش های زیادی در این زمینه‌ها روی انواعی از زنبورها به اجرا درآمده و معلوم گردیده که دارای توان یادگیری هستند.

گرده‌افشانی: گرده‌افشانی یکی از شناخته‌‌‌‌شده‌ترین رفتارهای زنبورها است که می‌تواند بسیار پیچیده‌تر از آن که ما تصور می‌کنیم باشد. زنبورها، گرده گل‌ها را از یک گل به گل دیگر می‌برند که در روند انجام این کار و جمع‌آوری شهد، خود و نوزادان را نیز تغذیه می‌کنند. هنگامی که از یک گل بر گل دیگری می‌نشینند، گرده‌های یکی را روی کلاله مادگی گل دیگر قرار می‌دهند که نتیجه آن گرده‌افشانی است.

کشت گیاه برای زنبورها

جمعیت برخی از انواع زنبورها به دلیل انگل‌ها، تاثیر گرفتن از سموم شیمیایی و از دست دادن سکونتگاه‌ها در حال کاهش است. آنهایی که امکان کشت یک گلدان در پنجره و یا اراضی کشاورزی در سطح وسیع دارند می‌توانند با انجام چند عمل ساده به زنبورها کمک کنند:

• اول آن که گیاهان بومی هر منطقه می‌توانند برای زنبورها، ابزاری به‌منظور زنده ماندن آنها باشند.

• دوم آن که از آفت‌کش‌ها وعلف‌کش‌ها کمتر استفاده شود.

• سوم آن که از تخریب سکونتگاه‌های آنها خودداری گردد.

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۷۵ - خرداد ۱۴۰۲