بایدها و نبایدهای پرورش شترمرغ

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ سمیه لطفی| پرورش شترمرغ به‌عنوان یکی از زیربخش‌های صنعت دام و طیور محاسن و مزایای فراوانی را به همراه دارد که دامپروران را به نگهداری از این پرنده خارق‌العاده ترغیب نموده است.

درکنار خصوصیات مثبت و قابل توجه شترمرغ به عنوان یک پرنده صنعتی، مسائل و مشکلاتی نیز در مسیر تولید و پرورش آن وجود دارد که لازم است افراد مایل به فعالیت در این زمینه، از آنها اطلاع کامل داشته باشند.

در ابتدای شروع فعالیت صنعت شترمرغ در کشور و در بدو ورود آن به ایران، برخی افراد سودجو با استفاده از بی‌اطلاعی مردم نسبت به شترمرغ، تبلیغات کاذب گسترده‌ای را به منظور جلب توجه و جذب سرمایه افراد علاقه‌مند به این موضوع آغاز نموده و در مدتی نسبتا کوتاه سرمایه‌های فراوانی را به کمک این اطلاع‌رسانی‌های نادرست جذب نمودند.

پس از گذشت مدتی و رسیدن سرمایه‌گذاری‌ها به مرحله بهره‌برداری، مشخص شد اطلاعاتی که در اختیار سرمایه‎ گذاران قرار گرفته، واقعیت چندانی ندارد و محاسبات انجام شده در مورد بازدهی شترمرغ که بسیار اغراق‌آمیز توصیف شده بود، درست از آب در نیامد.

بی‌اطلاعی دست‌اندرکاران صنعت دام و طیور کشور از خصوصیات، احتیاجات و شرایط نگهداری شترمرغ، همچنین در دسترس نبودن دانش فنی کافی در زمینه‌هایی چون تطابق‌پذیری شترمرغ با اقلیم‌های آب و هوایی مختلف، جیره‌های غذایی مورد مصرف، بیماری‌های اختصاصی و نحوه مبارزه با آنها، میزان مقاومت بدنی و نقطه ضعف‌های طبیعی و... سبب چندین برابر شدن خسارات و مشکلات به وجود آمده بر سر راه صنعت نوپای پرورش شترمرغ در ایران گردید.

با گذشت یک دوره 4-3 ساله و نمایان شدن نتایج سوء ناشی از تبلیغات نادرست و اطلاع‌رسانی‌های ناقص برخی افراد فاقد صلاحیت در این صنعت، پرورش شترمرغ پس از گذشت یک دوره رونق موقت، وارد فاز رکود گردید.

با گذشت 4-3 سال دیگر، تولیدکنندگانی که پابرجا مانده و توانسته بودند صدمات و زیان‌های ناشی از رکود بازار را تحمل نمایند، دست به کارشده و با ایجاد تدریجی فرهنگ مصرف محصولات شترمرغ در جامعه، آرام آرام، رونق اولیه را به این صنعت باز گرداندند. به‌طوری‌که در حال حاضر علاوه بر گوشت و پر شترمرغ، چرم و به‌ویژه چربی آن هم مورد توجه و استفاده جامعه قرار گرفته است.

شایان ذکر است در بدو ورود این صنعت به کشور، توجه مدیران دولتی نیز به آن جلب گردید و تصمیماتی هم در خصوص توسعه آن اتخاذ شد و لیکن به علت بروز رکود و افت چشم‌گیر رونق این صنعت در طی چند سال بعد - که دلایل آن به‌صورت مختصر بیان شد-، حمایت‌های دولتی و مساعدت‌های مسؤلین وقت در وزارتخانه‌های جهادکشاورزی و بازرگانی، از این صنعت نوپا و نیازمند توجه، گرفته شد.  

گفتنی است زیربخش‌های مهم صنعت دامپروری یعنی مرغداری و گاوداری که چند ده سال در این کشور قدمت داشته و دارای بازار مصرف ثابت و مشتریان دائم هستند، بدون کمک و تسهیلات دولتی قابلیت ادامه حیات ندارند؛ حال آنکه صنعت رو به افول پرورش شترمرغ توانست بدون استفاده از تسهیلات و حمایت‌های دولتی، مجددا خود را احیا نموده و حائز پیشرفت قابل توجهی نیز گردد.

ویژگی‌های گوشت شترمرغ منحصر به فرد بوده با وجود قرار گرفتن در رده گوشت‌های قرمز، حتی نسبت به گوشت مرغ که در دسته گوشت‌های سفید طبقه‌بندی می‌شود، از خصوصیات تغذیه‌ای برتری برخوردار است.

در جدول زیر به برخی از پارامترهای تغذیه‌ای گوشت شترمرغ نسبت به چند دام متداول

 - بر اساس مقدار در 100 گرم گوشت پخته شده -  اشاره شده است:

جدول

میزان آهن موجود در گوشت شترمرغ به حدی است که برای درمان مبتلایان به آنمی - کم خونی -  تجویز می‌گردد. سدیم آن هم پایین بوده و در کمتر شدن عوارض بیماری فشار خون دارای اهمیت می‎باشد. کلسترول پائین آن نیز باعث کاهش احتمال ابتلا به آترواسکلروز  - تصلب شرایین -  شده و احتمال ابتلا به عوارض قلبی- عروقی را کاهش می‌دهد.

جمیع خصوصیات فوق، این ماده غذایی را به یکی از مناسب‌ترین مواد قابل استفاده برای بیماران مبتلا به مشکلات قلبی– عروقی بدل ساخته و نظر متخصصان تغذیه و نیز قلب و عروق را به خود جلب نموده است.

از دیگر مشکلات موجود بر سر راه پرورش شترمرغ در سال‌های اولیه ورود به ایران، نبود بازار مصرف محصولات آن در داخل کشور و نیز عدم امکان صادرات آنها به کشورهای خارجی بود.

از جمله علل این مشکل را می‌توان به وجود مشکلاتی چون پایین بودن مقدار تولید، پایین بودن کیفیت محصولات تولیدی -  به علت عدم وجود تجربه کافی در تولید و فرآوری محصولات - ، مشکلات سیاسی -  مثل تحریم‌ها -  و ... اشاره نمود.

طی 3-2 سال اخیر و با رونق گرفتن بازار روغن و چربی شترمرغ، سودآوری و بازدهی این دام افزایش قابل توجهی را تجربه نموده که این مسأله باعث رونق دو چندان و شکوفایی مجدد این صنعت گردیده است.

همین شکوفایی و رونق مجدد و سریع بازار، باعث شده افراد فراوانی بدون داشتن اطلاعات کافی از این حیوان و شرایط نگهداری آن، همچنین با سرمایه‌های اندک و بضاعت علمی، مالی و مکانی محدود، تصمیم به ورود به صنعت پرورش شترمرغ را بگیرند.

درصورت عدم وجود پشتوانه‌های علمی و مالی مناسب جهت انجام امور مربوط به تولید، پرورش و نگهداری شترمرغ، سرمایه‌گذاری دراین زمینه با شکست مواجه شده و درصد زیان‌های مالی و حتی معنوی قابل توجهی را متوجه افراد فاقد تجربه و صلاحیت خواهد نمود.

جهت پرورش و نگهداری شترمرغ، اولین اولویت، داشتن مکان مناسب و دارای شرایط مورد نیاز با توجه به سن، جثه و تعداد پرنده‌ها است.

بسیاری از کسانی که سرمایه‌های معمولا  اندک خود را بدون لحاظ کردن مورد فوق، وارد این صنعت نموده اند، با تلفات بالا و مشکلات متعدد پرورشی مواجه شده و زیان‌های قابل توجهی را متحمل گردیده‌اند. لذا توصیه اکید می‌شود جهت بررسی محل انتخاب شده به منظور نگهداری شترمرغ، قبل از اقدام به خرید پرنده، از نظرات یک کارشناس خبره و باتجربه در این زمینه استفاده گردد.

اولویت دوم در پرورش شترمرغ، انتخاب پرنده‌های سالم، مناسب و مرغوب جهت اطمینان از صحت انجام کار و دستیابی به نتایج دلخواه است.

ناگفته پیدا است که انتخاب پرنده سالم و دارای شرایط لازم، نیازمند دانش، تجربه و مهارت کافی در این زمینه بوده و در صورت خرید پرنده‌های فاقد صلاحیت‌، بازدهی مجموعه به‎طور کلی زیر سؤال خواهد رفت.

سومین نکته حائز اهمیت در پرورش شترمرغ، خوراک مناسب و قابل قبول است.

 در یک فارم استاندارد، پرورش شترمرغ، حدود 70 درصد هزینه‌ها مربوط به تأمین اقلام خوراکی پرنده‌ها است. این رقم نشان دهنده میزان اهمیت خوراک و جایگاه آن در سبد هزینه‌های مزرعه بوده و بروز هرگونه مشکل در این زمینه، هزینه‌ها و درآمدهای مجموعه را به شدت دست‌خوش تلاطم و نوسان خواهد نمود.

لازم به اشاره است که سوءمدیریت در زمینه کمیت و کیفیت خوراک مورد استفاده در واحدهای پرورش شترمرغ، خسارات قابل توجهی را به این مجموعه‌ها وارد خواهد نمود.

لذا مدیریت خوراک از مهم‌ترین زیربخش‌های مدیریت یک مزرعه بوده و توجه به آن ضامن بقای مجموعه است.

بسیاری از بیماری‌های شترمرغ مربوط به کمیت و کیفیت خوراک مورد استفاده در آنها است. لذا خوراک مورد مصرف پرنده، نقش مستقیم در تعیین سطح سلامتی گله دارد.

در سال‌های اولیه ورود شترمرغ به ایران  - 1382– 1378 - به علت عدم وجود دانش و تجربه کافی در زمینه پرورش، تغذیه، بهداشت و بیماری‌ها، محیط و اقلیم مناسب زندگی و مجموعا در یک کلمه مدیریت مناسب، بازدهی این حیوان پایین‌تر از حد نرمال بوده و به‌ویژه در زمینه پروار، راندمان چندان مطلوب نبود. به گونه‌ای که وزن مناسب کشتار  - 5 + 100 کیلو گرم وزن زنده برای هر پرنده پرواری -  معمولا در 16 – 14 ماهگی حاصل می‌شد.

با گذشت زمان و افزایش دانش فنی و تجربه متخصصان، استفاده از فرمول‌های غذایی پیشرفته‌تر، به همراه مدیریت پیش‌گیری، کنترل و درمان بیماری‌ها و نیز بهره‌گیری از شرایط پرورشی بهتر، سبب شد مدت زمان پروار پرنده‌ها کاهش یافته و در زمان بسیار کوتاه‌تری دوره پرواربندی شترمرغ جهت رسیدن به وزن کشتار صورت پذیرد.

این مسأله فواید فراوان و قابل توجهی را برای تولیدکنندگان به همراه دارد که از آن جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1 - کاهش زمان تولید و در پی آن کاهش قابل توجه هزینه های مربوطه؛

2 - کاهش زمان خواب سرمایه و بازگشت سریع‌تر سرمایه‌های درگیر شده همراه با سود متعلقه؛

3 - افزایش توجه‌پذیری اقتصادی و بالا رفتن گردش مالی مجموعه؛

4 - پاسخ‌دهی سریع‌تر به مشتریان ثابت و دائمی؛

5 - افزایش کیفیت و لطافت گوشت تولید شده به علت کاهش سن و زمان نگهداری حیوان؛

6 - امکان نگهداری و پرورش تعداد بیشتری پرنده در یک فضا و دوره زمانی ثابت؛

7 - امکان Selection - انتخاب - سریع‌تر پرندگان مولد - از نظر صفات ژنتیکی مطلوب در زمینه گوشت‌واری، ماندگاری جوجه‌ها و ... -

قابل ذکر است که این مورد برای فارم‌های مولد، حائز اهمیت است.