پیشینه نگهداری شتر در ایران و جهان
شتر، از جمله دام‌های بومی و با ارزش در کشور ایران است که متأسفانه با همه مزیت‌هایی که برای توسعه نگهداری آن وجود دارد، در سال‌های اخیر چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
طبق نوشته یاگیل(yagil ؛1986) شتر حدود 40 میلیون سال قبل که هنوز توده‌های خشکی به هم متصل بوده‌اند، از آمریکای شمالی منشأ گرفته است. اجداد شتر حیواناتی کوچک به اندازه خرگوش بوده‌اند.
شترانی که به نواحی سرد آسیا مهاجرت کرده‌اند به‌صورت شترهای دوکوهانه امروزی و شترانی که به نواحی گرم و خشک آفریقای شمالی و خاور نزدیک مهاجرت کرده‌اند، به‌صورت شترهای یک کوهانه امروزی درآمدهاند و به صورتی تکامل پیدا کرده‌اند که دارای گردن و پای بلند هستند که نتیجه نهایی تطابق کامل حیوان نسبت به محیط خشک و خشن است.
در مورد مبدأ و منشأ اهلی شدن شتر یک کوهانه عقاید و نظریه‌های مختلفی وجود دارد و بعضی‌ها موطن اصلی شتر یک کوهانه را عربستان و بعضی‌ها ایران دانسته‌اند. طبق اطلاعات جمع‌آوری شده توسط «اپ اشتاین» (1971)، شتر یک کوهانه حدود چهار هزار سال قبل از میلاد در سرزمین عربستان توسط شبانان نژاد «سالی» اهلی شده است و تقریباً تا 1200 سال قبل از میلاد، نگهداری شتر فقط در کشور عربستان بوده است. پس از این تاریخ بود که به مرور به کشورهای هم‌جوار نیز رسوخ پیدا کرد.
با مهاجرت و کوچ نمودن اقوام عرب، شتر در سراسر شمال آفریقا گسترش یافت. پس از استیلای عرب به کشورهای هم‌جوار و نیز توسعه دین اسلام، پرورش و نگهداری شتر توسط اعراب از آسیا تا شمال هندوستان و تا آفریقای مرکزی گسترش پیدا کرد.
شترهای وحشی یک کوهانه تا اواخر عصر حجر هنوز در عربستان، فلسطین و شمال آفریقا پراکنده بوده‌اند که به مرور از بین رفتند. ولی بر عکس شتر وحشی دو کوهانه هنوز در بعضی نواحی، مخصوصاً در صحرای «گُبی» یافت می‌شوند.
حدود سه هزار سال قبل از میلاد، شتر دوکوهانه توسط بعضی اقوام مغول اهلی شده و در حقیقت هسته اصلی شتر دوکوهانه به احتمال زیاد بخش غربی آسیای مرکزی، مغولستان و شمال چین بوده است. نتایج کاوش‌های باستان شناسی متعددی ثابت می‌نماید که چهار قرن قبل از میلاد نگهداری شتر دوکوهانه در چین متداول بوده است (اپ اشتاین 1971).
پیشینه نگهداری شتر در ایران
در اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان که بین سال‌های 530 تا 570 پیش از میلاد نوشته شده است، اشاره‌های فراوانی به شتر شده است اما مشخص نیست که منظور از شتر کدام گونه آن (یک‌کوهانه یا دوکوهانه) است. برخی معتقدند که در اینجا منظور شتر دوکوهانه بوده است و شتر یک کوهانه سال‌های بعد هم‌زمان با فتوحات ایرانیان در بین‌النهرین، فلسطین و مصر به ایران وارد شده است.
این فرضیه مبتنی بر نقش‌نگاره‌هایی می‌باشد که بین قرن 6 تا 7 پیش از میلاد بر روی دیوارهای تخت جمشید حکاکی شده است. به نظر می‌رسد در جاده ابریشم که نقش بسیار مهمی را در تجارت ایفا می‌کرد از شترهای دوکوهانه استفاده می‌شده است اما بتدریج شترهای یک کوهانه به علت قابلیت سازگاری بیشتری که با شرایط بیابانی داشته‌اند در ایران گسترش پیدا نمودند.
البته احتمال دارد شتر یک کوهانه از تکامل شتر دوکوهانه به‌وجود آمده باشد. این نظریه براساس مطالبات جنین شناسی استوار است که نشان می‌دهد جنین شتر یک کوهانه در ابتدا دوکوهانه است و در دام بالغ یکی از کوهان‌ها تحلیل می‌رود ولی آثار کوهان دوم آن دیده می‌شود.
براساس نظریات «ویلیامسون» و «پاین»، شتر یک کوهانه از تکامل شتر دوکوهانه در یکی از مناطق گرم و خشک آسیای غربی به‌وجود آمده است.
شیوه‌های فعلی نگهداری و پرورش شتر در ایران
روش اول: پرورش شتر همراه با سایر دام‌ها
به این شکل است که عشایر ترک از قبیل عشایر ایل سون در استان اردبیل، عشایر ترکمن در استان گلستان، عشایر مناطق فارس، کرمان، بلوچستان که شغل اصلی آنها گوسفندداری می‌باشد، تعداد کمی شتر برای حمل‌ونقل چادرها و وسایل زندگی خود نگهداری می‌نمایند ولی هدف اصلی آنها استفاده از محصولات تولیدی آن نمی‌باشد. این گروه درصد کمی از جمعیت شتر را تشکیل می‌دهد. این شیوه شترداری با توسعه راه‌های عشایری و استفاده آنها از وسایل نقلیه موتوری در حال منسوخ شدن می‌باشد.
روش دوم: شترداری به شیوه گسترده (باز)
این روش در بین ساکنین بسیاری از روستاهایی که در کرانه‌های دشت کویر و کویر لوت واقع شده است مرسوم است. این روش شترداری را که می‌توان روش داشتی (پرورش گله‌های مولد) به حساب آورد. به این ترتیب است که شترداران، شترهای خود را به وسیله داغ یا علامات مخصوص مشخص نموده و آنها را به‌صورت آزاد در بیابان‌ها رها می‌سازند که اکثریت مواقع سال (اواخر پاییز، زمستان و اوایل بهار) در بیابان‌ها رها بوده و از مراتع و بیابانات و آب‌های شور برکه‌های بیابان استفاده نموده و به‌صورت طبیعی زاد و ولد می‌نماید و فقط در اواخر بهار تا اوایل پاییز که آب داخل برکه‌ها بر اثر تابش خورشید تبخیر شده و بارندگی وجود ندارد، برای نوشیدن آب به آبشخورهای نزدیک روستاها و حاشیه کویر نزدیک می‌شوند.
شترداران به محل آبشخورها رفته و آنها را در بهاربندهای دور آبشخورها جمع‌آوری نموده و نسبت به داغ زدن و علامت‌گذاری آنها، حذف دام‌های مازاد و جمع‌آوری کرک، انجام عملیات بهداشتی و درمانی اقدام نموده و دوباره شتر را در بیابان‌ها رها می‌سازند.
این شیوه پرورش به خاطر ، تلفات زیاد دیلاق‌ها (نوزادان) بخاطر سرمای زمستان، تصادف شترها با وسایل نقلیه بخاطر احداث جاده‌ها در محل رها سازی شترها، درآمد پایین‌تر دارد.
روش سوم: شترداری به شیوه نیمه‌گسترده (نیمه باز)
در این شیوه، شترداران یا ساربانان آنها اقدام به چرانیدن گله‌ها می‌نمایند. این شیوه شترداری را می‌توان بیشتر در استان‌های هرمزگان، خوزستان، سیستان و بلوچستان و بوشهر مشاهده کرد که به علت داشتن ساربانان در طول سال تلفات گله پایین‌تر از روش گسترده می‌باشد و درآمد خوبی عاید شترداران می‌گردد. به نظر می‌رسد که این شیوه پرورش اکثریت جمعیت شتر کشور را در بر می‌گیرد.
روش چهارم: شترداری به شیوه بسته
این شیوه پرورش شامل پرورش شترهای شیری پربازده و پرواربندی شتر می‌باشد. به علت درآمد قابل توجه حاصل از تولید گوشت و شیر و محدودیت چرای شترها مورد استقبال علاقمندان قرار گرفته است.
