مگس‌ها فراتر از مزاحمت برای دام
فرا رسیدن فصول گرم پیوسته برای دام و دامپروری‌ها توام با مشکلاتی بوده که می‌تواند بر کیفیت زندگی و سلامت دام‌ها تاثیر منفی به جای بگذارد.
اخبار سبز کشاورزی؛ از آن‌جایی که دام توان مقابله با عوامل بیرونیِ مزاحم نظیر مگس را ندارد؛ بخش زیادی از انرژی آن، صرف دور کردن این حشره مضر می‌شود. همچنین، به علت آن که موقعیت دامپروری امکان تکثیر سریع و گسترده این حشره را به‌وجود می‌آورد؛ در مدت چندین ماه دام تحت‌تاثیر آن قرار دارد.
مشاهده تعداد زیادی مگس نشسته بر بدن دام، به دامدار این پیام را می‌دهد که باید دست به اقدامی جدی بزند و هر چه سریع‌تر در کنترل آن، راهکاری پیدا کند.
خطر مگس برای دام فراتر از ایجاد مزاحمت‌های ساده است، بنابراین با فرارسیدن فصل تابستان و حضور گسترده مگس در دامداری باید قبل از آن که تبدیل به یک تهدید شود، به کنترل آن اقدام کرد.
برای کنترل این حشره -براساس شرایط محیطی- می‌توان از آفت‌کش‌ها، وسایل اتوماتیک کنترل‌کننده (چراغ‌های الکتریکی ویژه) یا هر راهکار دیگری برای دفع این حشره استفاده کرد. اما باید قبل از آن که زمان از دست برود و دیر بشود؛ این کار را انجام داد.
مگس و نگرانی‌های دامدار
هر دامدار در درجه اول مسئول و نگران حفظ سلامت دام است، بنابراین اگر هنگام ورود به سالن و با عبور از یک طرف تا طرف دیگر آن با حرکت و پرواز تعداد زیادی مگس مواجه شود باید سریع اقدام نماید. هر دام می‌تواند در طول روز و حتی شب محل استقرار صدها مگس باشد که بر آرامش آن تاثیر منفی می‌گذارند.
حد و مرز تعداد مگس به ازای هر دام در حدود 200 عدد است، اگر چه امکان دارد گاه روی هر گاو تا هزار مگس مشاهده شود.
مگس، خون گاو را می‌مکد
وجود 200 مگس روی هر دام معادل از دست دادن 140 میلی‌لیتر خون برای هر روز است که در صورت طولانی شدن زمان حضور این تعداد مگس‌هایی که از خون دام‌ها تغذیه می‌کنند، می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت دام‌ها باشد. با محاسبه مقدار مذکور برای یک فصل، چندان جای تعجب ندارد که 28 لیتر از خون یک گاو توسط مگس‌ها خورده شود.
حال اگر تعداد مگس‌ها به 300، 500 و یا 1000 عدد افزایش یابد؛ باید در اندیشه زیان وارده به دام‌ها بود. اما این آسیب منحصر به خوردن خون دام نیست، بلکه این مگس‌ها می‌توانند ناقل بیماری Anaplasmosis یا تب‌زرد باشند.
مگسی که امروز روی یک دام تغذیه می‌کند، فردا بر دام دیگری این روند تغذیه از خون دام را ادامه می‌دهد که همین موضوع می‌تواند موجب انتقال باکتری تب‌زرد از گاوهای آلوده به گاوهای سالم گردد.
دسته دیگری از مگس‌ها در دامداری‌ها اگر چه مانند مگس‌های خونخوار از خون دام تغذیه نمی‌کنند، اما اغلب در اطراف بینی و چشم‌های دام‌ها نشسته و از ترشحات اطراف این اعضای بدن دام تغذیه می‌کنند که در نتیجه می‌توانند عامل انتقال باکتری بیماری pink-eye یا چشم صورتی باشند. این بیماری موجب التهاب یک یا هر دو چشم شده و بر قرنیه و بخش ملتحمه چشم تاثیر می‌گذارد.
گاودارانی که نسبت به وجود این دسته از مگس‌ها بی‌تفاوت بوده و اقدامی جدی انجام نمی‌دهند؛ مطمئن باشند که با کور شدن بعضی از گوساله‌ها و گاوهای خود مواجه می‌شوند. این امر از نظر اقتصادی بسیار زیان‌بار است.
کنترل مگس‌ها
اگر چه امکان دارد اثرات چنین مگس‌هایی به سرعت دیده نشود، اما در واقع آن‌ها از همان آغاز فصل بهار و با گرم شدن هوا، کار خود را شروع کرده‌اند و مقابله با آن‌ها نیز باید از همان ابتدای فصل گرم شروع شود.
اولین نشانه به صورت مزاحمت برای افراد و کارکنان دامداری و زنگ خطری برای دامدار است؛ تا متوجه شود این مگس‌ها کار خود را روی دام‌ها آغاز کرده‌اند. در این زمان باید به یک استراتژی و اقدام درست به مقابله با هر نوع مگس در دامداری پرداخت تا آسیب‌ها را به حداقل رسانید.
دانستن اصول کنترل مگس‌ها
وزوز کردن یک مگس در اطراف ما همیشه موجب یک حس ناخوشایند می‌شود، حال باید تصور کرد که یک دام با صدها مگس روی صورت، بدن، دست و پای خود، چگونه حسی دارد.
برای دور کردن مگس‌ها می‌توانیم با حرکات دست و یا باز کردن پنجره و بیرون راندن آن‌ها، خود را از شر این موجودات راحت کنیم، اما دام‌ها از انجام این کارها ناتوانند؛ بنابراین باید برای محافظت از دام‌ها و به‌ویژه گاوها در ماه‌های گرم سال، چند مورد را رعایت کنیم.
• شناخت انواع مگس‌ها اولین اقدام است. مگس‌ها در انواع:
(Hor n Fly) مگس شاخ، مگس اصطبل، مگس خانگی و (Face Fly) مگس‌صورت و یا ترکیبی از آن‌ها، در دامداری‌ها دیده می‌شوند. امکان دارد که یک یا دو نوع از این مگس‌ها دیده شوند؛ بنابراین یک روش کنترلی احتمالا برای آن‌ها کافی است. اما به هر حال باید موثرترین روش را انتخاب کرد.
• اولین گام برای کنترل مگس‌ها، حفظ نظافت ساختمان، تاسیسات و مراتع است. کود، گیاهان در حال فساد و ضایعات ته‌مانده غذای دام، بهترین محل‌ها برای لانه‌گزینی و تکثیر مگس‌های خانگی و مگس اصطبل است.
خشک وتمیز نگه‌داشتن تاسیسات به کاهش جمعیت مگس‌ها قبل از تبدیل شدن به یک مشکل کمک بسیار می‌کند.
اسپری‌کردن آفت‌کش‌ها روی مواد و بقایای غذایی و کودها موجب کنترل مگس‌های شاخ (Hor n Fly) و مگس صورت(Face Fly) دام‌ها می‌شود و نتایج سریعی به دست می‌دهد. بنابراین می‌توان به‌عنوان یک گزینه مطلوب آن را به کار برد. برای انجام این روش باید از مقدار معینی(استاندارد) سم استفاده کرد تا موجب بروز مقاومت در مگس‌ها نشود.
روش دیگر برای کنترل این مگس‌ها استفاده از کیسه‌های دارای گرد و خاک برای پوشاندن بقایای کودها و غذاها، مواد پوششی مانند روکش‌های پلاستیکی و یا بسته‌های آفت‌کش است.
گزینه‌های دیگر
روش دیگر کنترل به وسیله مواد اثرگذار بر رشد و تکثیر مگس‌ها است که امکان دارد نتایج آن با اندکی تاخیر حاصل شود. این روش را می‌توان همراه با روش پیشین به کار برد تا کنترل مگس‌ها در طولانی‌مدت ایجاد شود. با چنین موادی، اثرگذاری بین 12 تا 28 روز خواهد بود و نباید انتظار کنترل سریع از آن‌ها داشت.
این مواد با نام IGR)Insect Growth Regulator) بوده که برای دفع حشراتی مانند جیرجیرک، کک و شپش به‌کار برده می‌شود و دوره رشد حشره را به هم می‌زند.
مورد دیگر برچسب‌های گوش دام‌ها است که دارای مواد آفت‌کش هستند. این برچسب‌ها جنبه کمکی داشته و مگس‌ها را از ناحیه سر و صورت دام دور می‌کنند.
اجتناب از برخی اشتباه‌ها
برچسب‌های نصب شده روی گوش دام‌ها باید در پایان فصل برداشته شوند، چرا که امکان دارد مواد برچسب‌ها روی گوش دام‌ها ایجاد حساسیت نماید.
نباید از مواد ضد کِرم بینی به‌عنوان روش اصلی کنترل مگس‌ها استفاده کرد، چرا که به کارگیری آن با مقدار(دوز) بالا می‌تواند موجب مقاومت در مگس‌ها و انگل‌های درون‌بینی دام گردد، بنابراین توصیه می‌شود که از این داروها استفاده نشود.
توصیه دیگر آن است که برای مبارزه با مگس‌ها در سال‌ها و فصول بعد از مواد آفت‌کش متفاوتی استفاده کرد، چرا که موجب کم اثر یا بی‌اثر شدن مواد آفت‌کش می‌شود.
ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۸۷- خرداد ۱۴۰۳
