بحران خشکسالی در شالیزارهای گلستان

افزایش قیمت برنج و متضرر شدن کشاورزان در کشت بسیاری از اقلام کشاورزی موجب افزایش تمایل آنها به کشت شالی شده است و تداوم این وضعیت خسارت جبران ناپذیری به منابع آب استان وارد می کند.

به گزارش مزرعه سبز به نقل از مهر، استان گلستان یکی از قطب‌های مهم کشاورزی کشور است و سهم مهمی در تولید محصولات استراتژیک کشور دارد.

علی رغم اینکه بیش از ۹۲ نوع محصول باغی و زراعی در گلستان کشت می‌شود و در تولید بیش از ۱۵ محصول مهم مثل گندم برنج، سویا، گوشت و مرغ جز استان‌های اول کشور هستیم به دلیل نبود زیرساخت‌ها و صنایع تبدیلی سود چندانی عاید کشاورز گلستانی نمی‌شود.

خشکسالی چند سال اخیر، نبود بذرهای اصلاح شده و کمبود نهاده شرایط را بیش از پیش برای کشاورزان سخت و خسارت زیادی به کشاورزان گلستان وارد کرده و بخش قابل توجهی از محصولات آن‌ها را از بین برده است.

افزایش قیمت برنج و داشتن صرفه اقتصادی خوب در کنار خسارت شدیدی که کشاورزان گلستانی در تولید دیگر محصولات نظیر گندم و سویا داشتند باعث شد تا کشاورزان گلستانی بیش از گذشته به کشت برنج روی بیاورند.

اگرچه کشاورزان در چند سال اخیر از در آمد حاصل از کشت برنج راضی بودند اما، بنا بر گفته کارشناسان به دلیل خشکسالی و تغییر اقلیمی که گلستان با آن روبرو است اگر کشت برنج در استان ادامه داشته باشد، خسارت غیر قابل جبرانی به منابع آبی و خاک گلستان وارد می‌کند و در نهایت قبل از همه مشکلات دامنگیر خود کشاورزان می‌شود.

محمد مزرعی یکی از کشاورزان روستای جعفرآباد ملک به خبرنگار ما گفت: من سه هکتار زمین کشاورزی با آب چاه دارم، تا همین چهار سال گذشته در زمین‌های خودم گندم و سویا کشت می‌کردم و راضی هم بودم، متأسفانه چند سالی است که به دلیل نبود بذر اصلاح شده دیگر سویا در زمین‌های ما جواب نمی‌دهد و تبدیل به علوفه می‌شود، به ناچار به سمت شالی کاری رفته‌ام.

رضا جافر یکی دیگر از کشاورزان گفت: هیچ محصولی که بتواند به اندازه برنج برای ما در آمد داشته باشد در استان وجود ندارد، کشت چغندرقند کم آب بر و به صرفه است ولی به دلیل نبود کارخانه در استان باید بخش اعظم درآمد خود را بابت حمل بار تا استان خراسان بدهیم، اگر محصول به صرفه معرفی و حمایتمان کنند ما از محصولات دیگر استقبال می‌کنیم.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گلستان اظهار کرد: یک دلیل مهمی که باعث شده است کشاورزان در کشور ما به کاشت برنج روی بیاورند این است که آب در کشور ما بسیار ارزان است و به قیمت واقعی در اختیار کشاورزان قرار نمی‌گیرد.

محمد رضا عباسی اضافه کرد: کنجد، سویا و پنبه جز محصولات مهم کم آب بر در استان گلستان است که در تابستان کشت می‌شود ولی به دلیل قیمت و عملکردی که دارند نمی‌توانند با برنج رقابت کنند و تنها در شرایطی این محصولات می‌توانند جایگزین مناسبی برای برنج شوند که ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی حذف و قیمت آب جهانی شود.

عباسی ادامه داد: به دلیل آنکه دولت بر روی برنج ارز نیمایی قرار می‌دهد قیمت تمام شده برنج در خارج از کشور بیشتر از برنج داخلی می‌شود و همین مسئله کشاورزان را به سمت کشت برنج سوق می‌دهد.اگر کشاورزان به کشت بیشتر گیاهان علوفه‌ای روی بیاورند خوراک دام‌ها هم تأمین می‌شود و هزینه تمام شده گوشت و محصولات لبنی هم پایین می‌آید.

معاون بهبود تولیدات گیاهی تصریح کرد: دولت باید مشوق‌هایی برای کشاورزان قرار دهد تا بتواند محصولات کم آب بر دیگر را جایگزین کشت برنج در کشور کند.

وی ترویج کاشت گیاهان علوفه‌ای را در استان مناسب دانست و افزود: اگر کشاورزان به کشت بیشتر گیاهان علوفه‌ای روی بیاورند خوراک دام‌ها هم تأمین می‌شود و هزینه تمام شده گوشت و محصولات لبنی هم پایین می‌آید.

عباسی اضافه کرد: اولین دلیلی که باید کشت برنج را در استان به حداقل برسانیم ایجاد مشکلات زیست محیطی و کاهش سطح ایستایی آب است و با کشت مداوم برنج هرچند سال یک بار چاه‌های ما نیاز به کف شکنی پیدا کرده، سطح آب‌های زیرزمینی پایین‌تر می‌رود و ساختمان خاک فرو می‌ریزد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی اذعان کرد: برنج کاران از سموم مختلف نظیر ازت و نیترات برای دفع آفات از محصول خود استفاده می‌کنند و استفاده از این سموم علاوه بر اینکه آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کند و به محیط زیست آسیب می‌رساند، تهدید جدی برای خود کشاورزان است و متأسفانه در دراز مدت آنها را با مشکلات و بیماری‌های پوستی مبتلا می‌کند.

وی ادامه داد: به دلیل کاشت برنج در استان ما هر ساله با پدیده نشست زمین مواجه هستیم و این مسئله به جاده‌ها، تأسیسات و ساختمان‌های ما خسارت وارد می‌کند.

استان گلستان استان نیمه خشک است و شرایط کشت برنج را ندارد

عباسی با بیان اینکه در تمام دنیا در مناطقی که بارندگی بالای هزار تا دو هزار میلیمتر در سال دارند برنج کاری می‌شود گفت: استان ما به طور متوسط ۴۵۰ میلیمتر در سال بارندگی دارد و در برخی مناطق شمال استان که برنج کاشته می‌شود تنها ۳۵۰ میلیمتر در سال بارش داریم که در چنین شرایط کشت برنج هیچ توجیه اقتصادی ندارد.

وی تاکید کرد: اگر با وجود بارش کم کشاورزان برنج می‌کارند تنها به دلیل آن است که هزینه واقعی برای نهاده و آب پرداخت نمی‌کنند.

وی افزود: کشورهای مثل هند و پاکستان در تمام سال بارش دارند و زمین‌هایشان غرقاب است و هیچ محصول دیگری نمی‌توانند بکارند و از طرفی به دلیل بارش‌های زیاد هزینه تولید برنج بسیار پایین است.

با وارد کردن برنج آب مجازی به کشور وارد می‌کنیم

معاون بهبود تولیدات گیاهی گلستان خاطر نشان کرد: با توجه به تغییر اقلیم استان گلستان و خشکسالی‌های اخیر کشت برنج آسیب جدی به خاک و آب استان وارد می‌کند و باید دولت شرایط را برای کشت محصولات جایگزین آماده کند.

وی اضافه کرد: ما با وارد کردن برنج از کشورهای دیگر عملاً آب مجازی به کشور وارد کرده و منابع آب خود را حفظ کرده‌ایم.

عباسی گفت: در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد کنجاله و روغن مصرفی کشور ما وارداتی است و اگر دولت قیمت محصولاتی نظیر سویا و کنجد را افزایش دهد و کشاورز را حمایت کند، قطعاً کشت این محصولات جایگزین برنج می‌شود و علاوه بر آنکه از آسیب‌های کشت برنج در استان رهایی پیدا می‌کنیم در تولید روغن و نهاده دام هم خودکفا می‌شویم.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان گفت: در استان گلستان از سال‌های گذشته در سطح حدود ۱۵ هزار هکتار از اراضی کشاورزی نسق های زراعی با استفاده از آب سطحی اقدام به کشت شالی می‌کردند که تداوم کشت این سطح از اراضی هیچ گونه نگرانی برای منابع آبی استان ندارد.
جواد تیموری اضافه کرد: سطح کشت شالی در اراضی نسقی متناسب با شرایط خشکسالی یا ترسالی یا نرمال توسط خود کشاورزان مدیریت می‌شود.

وی افزود: کشت شالی با استفاده از آب زیرزمینی (چاه‌ها) به عنوان کشتی که آب زیادی نسبت به سایر محصولات زراعی مصرف می‌کند در الگوی کشت استان پیش بینی و توصیه نشده است، تا مادامی که برداشت آب در سقف بهره برداری مجاز چاه و مندرج در پروانه بهره برداری چاه انجام و مازاد بر پروانه انجام نشود، خیلی موجب نگرانی نیست، نگرانی از زمانی آغاز می‌شود که مالکین چاه‌ها بیش از میزان مجاز اقدام به برداشت آب می‌کنند.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان تاکید کرد: اضافه برداشت از چاه‌های مجاز و چه از طریق توسعه سطح زیر کشت (حتی با رعایت نوع کشت متعارف و مطابق الگوی کشت) و چه از طریق تغییر نوع کشت و کشت گونه‌های پرآب طلب مثل شالی موجب افت سطح آب زیرزمینی و عوارض ناشی از آن خواهد شد.

وی افزود: استفاده از روش‌های نوین آبیاری و افزایش راندمان انتقال آب از طریق اصلاح و بازسازی، پوشش کانال‌ها و مجاری انتقال آب، استفاده از لوله برای انتقال آب، رعایت زمان مناسب آبیاری و توجه به توصیه‌های کارشناسان می‌تواند در مدیریت مصرف بهینه آب کشاورزی و افزایش بهره‌وری آب مؤثر باشد.

مسئولان باید با فراهم کردن زیرساخت‌ها برای کشت جایگزین شرایط را برای حذف کشت برنج در گلستان فراهم کنند تا هم کشاورزان ضرر نکنند و هم منابع خاک و آب گلستان که امانت آیندگان است حفظ شود.