جایکا و پروژه‌ای دیگر در ایران
«جایکا» یک سازمان بین‌المللی ژاپنی است که از طرف دولت ژاپن برنامه‌هایی برای کمک به توسعه در برخی کشورهای در حال پیشرفت و کم‌تر توسعه‌یافته ارائه می‌دهد.
طرح مطالعاتی جایکا برای اجرای پروژه‌های کشاورزی در گلستان
مزرعه سبز : «جایکا» یک سازمان بین‌المللی ژاپنی است که از طرف دولت ژاپن برنامه‌هایی برای کمک به توسعه در برخی کشورهای در حال پیشرفت و کم‌تر توسعه‌یافته ارائه می‌دهد.
در شماره‌های گذشته مجله «دام و کشت و صنعت» و در چند شماره مختلف، مطالبی از فعالیت‌های این سازمان بین‌المللی در ایران منتشر کرد.
اخیرا نیز با خبر شدیم که «جایکا» بنا دارد تا در حوزه کشاورزی پایدار و بهبود معیشت کشاورزان در استان گلستان ، همکاری‌هایی با دولت ایران داشته باشد.
از دفتر این نهاد بین‌المللی در ایران موضوع را بررسی و درنهایت برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه عده‌ای از کارشناسان «شرکت سهامی مشاوران سانیو» که برای انجام کارهای مطالعاتی در این زمینه انتخاب شده و در ایران حضور داشتند همکاری نمودند.
به این ترتیب بود که در روز سیزدهم بهمن‌ماه در "هتل پارسیان انقلاب" توانستیم گفت‌وگوی نسبتا مفصلی با آقای توگو شینوهارا ، سرپرست این تیم کارشناسی و نیز آقای «تورو تاکابایشی» ، از اعضای این گروه ژاپنی داشته باشیم.
نکته‌ای که آقای «شینوهارا» بر آن تاکید داشت این بود که «ما عملا هنوز با پروژه‌ای مواجه نیستیم. بلکه صرفا برخی مطالعات اولیه است؛ که ممکن است به پروژه‌ای برای اجرا منجر شود».
دراین مصاحبه پاسخ سوالات توسط آقای شینوهارا ارائه شد و در یک مورد هم آقای تاکابایاشی توضیحات بیشتری به گروه خبری "دام و کشت و صنعت" داد.
شرکت مشاوران سانیو، با چه پیشینه و فعالیتی به این همکاری وارد شده است؟
ما یک شرکت مشاور ژاپنی به‌نام «شرکت سهامی مشاوران سانیو» هستیم که در ارتباط با مباحث آب و مدیریت کشاورزی، مشاوره‌های لازم را به متقاضیان ارائه می‌دهیم.
شرکت مشاوران سانیو دارای تخصص در زمینه توسعه کشاورزی و منابع آب است. این شرکت فعالیت‌های بین‌المللی زیادی در رزومه کاری خود دارد و اتفاقا اولین پروژه‌خارجی آن نیز در ایران بود که به سال 1965(1343 خورشیدی) برمی‌گردد. در آن پروژه 10 ساله، توسعه منابع آب چندمنظوره در منطقه طالقان را اجرا کرد.
شرکت مشاوران سانیو، رابطه همکاری طولانی و عمیقی با ایران دارد و حضور فعلی در ایران نیز با هماهنگی دفتر «جایکا» در تهران بوده که برای برخی مطالعات کشاورزی در ایران دعوت شده‌ایم.
از دلایل حضور ما در ایران، اهداف سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 و نیز براساس برنامه پنج‌ساله ششم توسعه کشور ایران، یعنی افزایش درآمد تولیدکنندگان محصولات کشاورزی، ارتقای معیشت روستاییان، رسیدن به امنیت غذایی، تقویت توان رقابت در بازار برای افزایش صادرات محصولات کشاورزی و… است.
در راستای این برنامه‌ها دولت جمهوری‌اسلامی ایران و سازمان بین‌المللی جایکا، همکاری‌های دو جانبه‌ای را طراحی کرده‌اند و شرکت مشاوران سانیو نیز توسط جایکا برای انجام مطالعات در مورد اجرای این سیاست‌ها در استان گلستان انتخاب شد. منطقه هدف ما استان گلستان است؛ چرا که در سال 1387 نیز جایکا پروژه‌ای را به مدت 5 سال در آنجا اجرا کرد.
برنامه فعلی، توسعه ظرفیت‌مشارکتی با هدف ارتقاء بهره‌وری آب و کشاورزی در منطقه‌های مختلف زیست‌بوم(کوهستانی، اراضی شیب‌دار و دشت) در استان گلستان است تا آثار منفی کمبود بارندگی‌ها و کم‌آبی و … را کاهش داده و با مدیریت منابع آب به تقویت معیشت کشاورزان کمک کند.
از موضوعات مهم در این زمینه شدت گرفتن فرسایش خاک به‌علت قطع درختان، کشاورزی بی‌رویه و همچنین سیل ویرانگری است که در سال 1398 در استان گلستان جاری شد و به 250 هزار هکتار از اراضی آسیب وارد کرد.
به دلایلی که ذکر شد، با هماهنگی دولت ایران برای بهبود معیشت کشاورزان به وسیله مدیریت منابع و نیز کشت‌های جایگزینی مانند گیاهان دارویی و کاهش مخاطرات، مطالعاتی انجام دادیم.
اولین کاری که دولت ژاپن می‌توانست انجام دهد مطالعات لازم برای رسیدن به درک وضعیت موجود استان گلستان بود. به همین دلیل لازم است که این نکته را یادآور شوم که عملا هیچ پروژه‌ای شروع نشده و ما فقط درباره چگونگی ارتقای معیشت کشاورزان در استان گلستان و کاهش مخاطرات سیل سال‌های قبل، با توجه به تجربیات کشور ژاپن در این مورد مطالعاتی انجام می‌دهیم.
مطالعات شما در ایران چه مدت طول کشید و نتایج آن چگونه ارائه می‌شود؟
این مطالعات در حدود 11 ماه الی یک سال طول کشید و نتیجه آن را فروردین ۱۴۰۱ به جایکا اعلام خواهیم کرد تا به زبان فارسی و انگلیسی در سایت جایکا قرار گیرد
با توجه به سابقه کار اجرایی شما در ایران؛ اگر مطالعات فعلی در نهایت به پروژه‌ای ختم شود" آیا اجرای آن نیز به شرکت مشاوران سانیو واگذار می‌شود؟
پروژه‌ای که در 50 سال قبل انجام شد، پروژه‌ای بود که مستقیما از طرف وزارت نیرو به شرکت مشاوران سانیو ارجاع شده بود، اما این‌بار که مطالعات را انجام می‌دهیم، روش درخواست به شکل دیگری است و جایکا این شرکت را برای این طرح انتخاب کرد.
با توجه به سابقه شرکت مشاوران سانیو در دنیا و برنامه‌هایی که در توسعه کشاورزی آفریقا، خاورمیانه و خاوردور داشت،
این قابلیت در شرکت وجود دارد که پروژه فوق را با استانداردهای بالایی انجام دهد، اما روش کار این است که اگر مطالعات به پروژه‌ای منجر شد، واگذاری این پروژه درنهایت به‌روش مناقصه انجام خواهد شد.
مناقصه برگزار خواهد شد و جایکا با توجه به سابقه شرکت‌ها، یکی از آنها را برای اجرای پروژه انتخاب خواهد کرد. ما نیز در این مناقصه شرکت خواهیم کرد.
با توجه به وجود مشکلاتی مانند نظام‌های بهره‌برداری خُرد در ایران و استان گلستان و دیگر مسایل اهداف این طرح تا چه اندازه قابل دستیابی است و چه موانعی بر سر راه آن قرار دارد؟
همانطور که اشاره کردید، مشکلات و چالش‌های زیادی در برابر آنها وجود دارد. یکی از این مشکلات هم خُرد و کم وسعت بودن اراضی کشاورزی است. شهرنشینی و کمبود کارگران و علاقه‌مندان به کار کشاورزی و تمایل به شهرنشینی از دیگر مشکلات کشاورزی است.
خرد شدن اراضی و خرده‌مالکی که در کشاورزی ایران اتفاق افتاده، شباهت‌هایی هم با کشاورزی ژاپن داشته باشد. ژاپنی‌ها برای این مشکل چه راهکاری اندیشیده‌اند؟
بله، در حال‌حاضر کشور ژاپن نیز با مسئله زمین‌های خُرد درگیر است. برای حل این چالش دولت و شرکت‌های بخش خصوصی اقداماتی انجام داده‌اند که هر کدام از آنها به‌نوبه خود تاثیرگذار بوده است. البته به‌صورت خلاصه اشاره می‌کنم.
یکی از راهکارها استفاده از مدرنیزاسیون در کشاورزی و تکنیک‌های نوین مکانیزاسیون است که نیاز به نیروی کار انسانی را کاهش و بهره‌دهی را افزایش می‌دهد.
دولت سیاست تسطیح و ادغام اراضی کشاورزی و ایجاد قطعات بزرگ با مشارکت همه کشاورزان را در پیش گرفته‌و درنهایت قانون‌هایی وضع کرده‌اند که زمین‌ها در قالب شرکت‌های بزرگ اداره می‌شوند و دولت حمایت‌های ویژه‌ای از این قبیل شرکت‌ها انجام و مشوق‌های مالی برای آنها در نظر گرفته می‌شود تا بتوان این طرح‌ها را اجرایی کرد. آقای تاکابایایشی بیشتر در این مورد توضیح می‌دهند.
مهم مدیریت درست است
در ادامه آقای تورو تاکا بایاشی نیز در حالی که روی نقشه دنیا، کشور ژاپن را نشان می‌داد، گفت: مساحت ژاپن به‌اندازه یکی از استان‌های شرقی ایران است. آب‌وهوای ژاپن نیز از جهاتی مشابه آب‌وهوای ایران برخی مناطق گرم و برخی مناطق مرطوب نیز دارد.
بیش از 60درصد از کل مساحت ژاپن کوهستانی و غیرقابل کشاورزی است و تنها حدود 12درصد از اراضی این کشور قابلیت کشاورزی دارد که باید غذای جمعیت بیش از 120 میلیون نفر را تامین کند. باید توجه داشته باشید که کارخانجات صنعتی، شهرها و … نیز باید در همین 12درصد اراضی ایجاد شوند.
دور تا دور ژاپن را آب فرا گرفته و این کشور از طوفان‌ها و بلایای طبیعی متاثر می‌شود که در این شرایط باید راه‌هایی برای کشاورزی پیدا کنیم. فکر می‌کنم که برخی شباهت‌های ژاپن از این نظر با استان گلستان وجود دارد. یکی از چالش‌های جدی کشاورزی در ایران آن است که سن افراد شاغل در این بخش بالا رفته و جوانان رغبت کمتری به این کار دارند. در ژاپن برای رفع این چالش، تکیه‌بر مکانیزاسیون را هدف قرار داده‌اند.
اجرای مکانیزاسیون برای ما اهمیت ویژه‌ای دارد. یک دلیل استفاده از مکانیزاسیون ادغام کشاورزان با همدیگر برای تشکیل شرکت‌های بزرگ بود، به این صورت کشاورزی پایدار را نیز در نظر قرار دادیم.
معجزه نمی‌کنیم، راه‌حل فقط مدیریت تخصصی و پایدار است
البته زمین‌هایی نیز در مقیاس کوچک و در اراضی شیب‌دار وجود داشت که شاید نتوانیم مکانیزاسیون را در آنها توسعه دهیم، اما ادغام آنها با همدیگر اقدام بسیار خوبی بوده است.
شاید از بیرون، شما کشور ژاپن را یک کشور صاحب تکنولوژی بالا بشناسید، اما واقعیت این است که ما از تکنولوژی خیلی بالایی استفاده نکرده بلکه با همین روش‌ها چالش‌های بخش کشاورزی را برطرف کرده‌ایم. با استفاده از IT و مکانیزاسیون یک مدیریت تخصصی و پایدار ایجاد شده تا کشاورزی پایدار را حفظ کنیم.
یک مسئله بسیار مهم دیگر این‌که در ژاپن هنگامی که قرار باشد محصولی تولید شود باید هدف از تولید محصول مشخص و مقدار و کیفیت محصول نیز باید برای بازار هدف تعیین شده باشد.
مهم اجرای درست طرح است
فکر نکنید که ما بتوانیم با دادن یک راهکار، تمام مشکلات را در استان گلستان رفع کنیم. راهکار رفع مشکلات، همین راهکارها است که بسیاری از کارشناسان با آن آشنایی دارند اما مهم اجرای درست آن است.
حسین کاظمی ـ روزنامه‌نگار و کارشناس کشاورزی
ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۶۱ - اسفند ۱۴۰۰
