کربن، ترافیک و شخم‌زدن
سال‌ها است که معضل فرسایش اراضی زراعی در جهان مورد توجه کارشناسان زراعت قرار گرفته که به علت ضرورت تولید محصولات بیشتر برای جمعیت رو به رشد کره زمین
اجرای گاوآهن روی زمین؛ آری یا نه؟
سال‌ها است که معضل فرسایش اراضی زراعی در جهان مورد توجه کارشناسان زراعت قرار گرفته که به علت ضرورت تولید محصولات بیشتر برای جمعیت رو به رشد کره زمین، این‌گونه اراضی امکان دارد بیش از یک نوبت در سال به زیرکشت بروند.
استمرار همین شرایط موجب تخریب حالت فیزیکی خاک و آماده کردن آن برای فرسایش می‌شود که یکی از دلایل رشد بیابان‌زایی در جهان همین تداوم عملیات کشاورزی در چنین مناطقی است.
۱۰ سال قبل محققان دانشگاه‌هارپرآدامز در انگلستان یک پروژه درازمدت در مورد اثرات تردد تراکتورها و تکنیک‌های کاشت مانند اجرای گاوآهن روی اراضی را در دستور کار قرار دادند. اکنون پس از ۱۰ سال مطالعه مستمر به نتایج محکمی در این زمینه رسیدند که در یک کنفرانس با عنوان «کربن، ترافیک و شخم‌زدن» ارائه شد.
شخم‌زدن و سایر تکنیک‌ها
سه روش عبور تراکتورها در روی زمین و انجام شخم‌زدن در سه عمق متفاوت به اجرا درآمد. در این سه روش، تراکتورهایی با تایرهای استاندارد، تراکتورهایی با تایرهایی به‌منظور کاهش فشار و همچنین کنترل ترافیک در عملیات کشت(CTF)، به‌کار برده شد.
در این سه روش عمق عملیات در سه حالت عمیق، کم عمق، و با حداقل عمق(صفر) به اجرا درآمد. نتایج به‌دست آمده مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. از این سه روش فقط روش CTF یا «کنترل ترافیک در عملیات کاشت» در جایگاه اول قرار گرفت
آنچه موجب تعجب شده بود، رابطه بین تایرها و تخریب خاک و تفاوت بین فشار وارده از سوی تایرها که چندان معنی‌دار نبود، هر چند به نظر می‌رسید که تایرهای نرم‌تر اثرات بهتری در تمام موارد داشته‌اند. متاسفانه، آنچه معلوم نگردید تاثیر نوع تایرها روی خاک بود، چرا که برخی از تایرها برای تماس هرچه بیشتر با خاک طراحی می‌شوند.
فعالیت‌های زیستی خاک
جمعیت کِرم‌های خاکی یکی دیگر از عواملی بود که در این تحقیق مورد نظر قرار گرفت و نتایج به‌دست آمده در محدوده قابل پیش‌بینی نبود. نکته قابل توجه در این مورد آن بود که زمین‌های تحت عملیات CTF با تایرهای کم‌فشار از نظر مقدار کرم‌های خاکی در جایگاه دوم قرار گرفتند. یکی از نتایج مورد انتظار آن بود که عمق شخم، جمعیت کرم‌ها را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده و رابطه‌ای منفی بین عمق بیشتر و تعداد کِرم‌ها وجود داشت.
نتایج مقادیر محصول
اگرچه تا اندازه‌ای به اثرات مختلف ماشین‌های کشاورزی بر خاک توجه می‌کنیم، اما مهم‌ترین موضوع محصولی است که در پایان زمستان آغاز و سال بعد به دست می‌آوریم. پیامی که در پایان این بررسی به دست می‌آید این است که لازم نیست برای به‌دست آوردن نتیجه بهتر، شخم زدن را کاملا به کناری بگذاریم، بلکه آنچه را که نیاز است موردتوجه قرار دهیم، کاهش استرس و فشار بر خاک است. بهتر است خاک را به‌منزله یک ارگانیسم زنده به‌شمار آوریم و نیازی نیست که دائما شکل آن را تغییر دهیم.
برخلاف هشدارها، واضح است که اجرای شخم با عمق همراه با کنترل ترافیک تراکتورها به داخل مزرعه، بهترین میزان محصول را می‌دهد و کشت بدون شخم (Notillage) میانگین محصول کمتری نسبت به مورد مذکور دارد. گرچه میزان محصول فقط یک روی سکه است، اما روی دیگر آن، هزینه‌های عملیات و نهاده‌ها است. معلوم شد که حرکت به سمت CTF(کنترل ترافیک در عملیات کشت)، حتی اگر با تایرهای کم‌فشار روی زمین باشد همراه با سرمایه‌گذاری موردنظر می‌تواند تا اندازه‌ای راضی‌کننده باشد.
میزان کربن خاک
دهه اول این تحقیق نشان داد که سیستم‌های درگیر با این پروژه، موجب کاهش رهاسازی گازها به‌ویژه گاز کربنیک از خاک به طرف اتمسفر و افزایش مواد ارگانیک آن شده‌اند و عملیاتی که به این شکل روی خاک به اجرا در آمده‌اند موجب افزایش کربن و موادآلی شده‌اند. یک نمونه کلیدی از این تحقیق آن بود که خاک‌ها، ماده‌ای قابل پرورده شدن بوده و امکان دارد که مواد اضافه شده فراتر از ظرفیت طبیعی خود را حفظ نکنند.
همگان بر این باورند که حفظ و نگهداری کربن در خاک عملکردی قابل قبول است، اما زمانی که این اقدام بیش از میزان تحمل خاک باشد، به سرعت موجب بی‌نظمی و آلوده شدن آن می‌گردد. بنابراین هشدار داده شد که محدودیت‌های مهمی در ذخیره کردن کربن در خاک وجود دارد و این ادعاها که می‌توان مقادیر زیاد کربن در خاک را ذخیره کرد؛ باید با احتیاط به اجرا درآید.
شاید این موضوع آن ضرورتی نباشد که فعالان محیط‌زیست مایل به شنیدنش باشد، اما متهم کردن کشاورزان برای تمام مشکلات جهان، دیر زمانی است که برای بسیاری از آدم‌ها جنبه سرگرمی پیدا کرده و ضرورت دارد تا در مقابل این تعصب یک‌جانبه، به‌صورت قانونمندی برخورد شود.
مدیریت خاک و آینده شخم‌زدن
همانطور که افراد زیادی در مورد چگونگی عملکرد جهانی موضوعات جدیدی می‌آموزند، استراتژی‌هایی که این دانستنی‌ها را در برمی‌گیرند نیز نیازمند بازنگری مستمر هستند. افزایش القاء این ارزیابی که خاک نوعی دارایی و سرمایه‌ای است که باید پیوسته مراقبت و پرورانده شود. موجب می‌گردد که بخش کشاورزی در مورد ذخیره و میزان کربن آن مورد توجه قرار داده شود.
این نتیجه‌گیری که تراکتورها را باید از زمین دور کرد در حال افزایش است، اما در هر صورت باید در طراحی تراکتورها تجدیدنظر کرد تا آسیب کمتری به زمین وارد شود.
ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۶۱ - اسفند ۱۴۰۰
