تهیه نان از گیاهان وحشی راهی برای امنیت غذایی

مزرعه سبز : در حال حاضر جهان با مجموعه‌ای از مشکلات فزاینده روبه‌رو شده که تا چند دهه قبل پیش‌بینی نمی‌شد و مردم جهان با این تفکر که همچنان همه چیز آرام و بدون تنش خواهد بود به یک‌باره با چند معضل غیرقابل برگشت مانند افزایش جمعیت، تغییرات اقلیمی، کاهش منابع آب، بیابان‌زایی، از بین رفتن جنگل‌ها و… روبه‌رو شدند.

در دوـ سه سال اخیر نیز اپیدمی جهانی بیماری کووید19 آسیب‌پذیر بودن تمامی ارکان زندگی بشر را به خوبی به نمایش گذاشت، به گونه‌ای که از اقتصاد گرفته تا بهداشت، سلامتی، محیط زیست و حتی کوچک‌ترین موضوعات مانند رفتن به پارک محله و نشستن در یک اتوبوس یا مترو شهری و دوچرخه‌سواری و… با محدودیت مواجه شد.

در این دوره، گرسنگان و فقرا بیش از دیگران آسیب دیدند و مشاغل بسیاری از رونق افتاد و شاغلان آن در زمره متکدیان و فقرا قرار گرفتند.

بالا رفتن جمعیت گرسنگان در گوشه و کنار جهان

اما نکته‌ای که همواره آزار دهنده است، بالا رفتن جمعیت گرسنگان در گوشه و کنار جهان است که این آمار در حال حاضر به حدود یک میلیارد نفر رسیده است.

دانشمندان و محققان بسیاری آشکار و پنهان، همیشه درپی یافتن مواد، روش‌ها و امکاناتی برای سیر کردن گرسنگان و امنیت غذایی هستند و این روند همچنان نیز ادامه دارد.

گاهی گونه‌هایی گمنام و ناشناس توسط محققان کشف می‌شود که می‌تواند در رفع مشکل گرسنگی موثر باشند؛ یکی از این گونه‌ها از خانواده گندم است که دارای ژن بسیار مقاوم نسبت به زنگ ساقه است و می‌تواند گندم‌ها را نسبت به این بیماری تا حد زیادی ایمن کرده و در نتیجه خسارات ناشی از این بیماری را در غلات و به ویژه گندم کاهش دهد.

آشنایی با به گونه علف بن

یک گروه بین‌المللی از محققان که بر روی بیماری زنگ ساقه تحقق می‌کردند به گونه AegiloPs sharonensis یا «علف بن» برخوردند؛ گیاهی که انواعی از آن به نام علف‌های هرز مهاجم شناخته می‌شوند. این گیاه به‌دلیل قرابت ژنتیکی زیاد با گندم می‌تواند به بهبود کشت آن کمک کند و موجب افزایش پروتئین در آن شود.

این قوم و خویش مقاوم گندم در منطقه خاورمیانه فراوان است و این گروه محقق در منطقه جنوبی لبنان و شمال اسرائیل به این کار مبادرت کردند و با استفاده از نقشه ژنتیکی و به کار بردن یک ابزار تکنولوژی به نام Mutant Hunter، ساختار ژنتیکی آن را برای ایجاد جهش به منظور ایمنی در مقابل زنگ ساقه ترسیم کردند، این بیماری سالانه میلیاردها دلار به کشاورزان ضرر می‌سازند.

محققان با شناسایی ژن مربوطه که به نظر می‌رسید مسئول محافظت این گیاه در مقابل زنگ ساقه است و با قرار دادن آن در ژنوم گندم علیه قارچ زنگ ساقه (Puccinia gramiis) در این امر مهم موفق شدند.

ایجاد ایمنی بالا در گندم

دکتر براند وولف، رئیس گروه محققان، در این باره گفت: «هم اکنون ما این ژن ناشناس را در اختیار داریم که می‌تواند ایمنی بالایی در گندم ایجاد کند. سال‌ها سفرهای تحقیقی مشقت‌باری انجام دادیم؛ اما اکنون این ژن را شناخته‌ایم که می‌تواند طیف وسیعی از مقاومت را به ما ارائه بدهد. البته هنوز باید روی آن کار کرد تا از مقاومت احتمالی قارچ به آن آگاه شد».

در این بررسی که در مجله Nature Communication به چاپ رسیده، نشان داده شده که ژن sr62یک ملکول به نام «پروتئین کیناز» را کدگذاری می‌کند که مطالعات بیشتر چگونگی عملکرد آن را مشخص نموده است.

حال محققان با تکنولوژی دستکاری ژنتیکی در نظر دارند که این ژن را وارد ژنوم انواعی از گندم‌ها نموده و آنها را در مقابل زنگ ساقه مقاوم کنند. آنها پیش‌بینی می‌کنند که بتوانند ژن‌های مقاوم کننده بیشتری از این گیاه به دست آورند.

نابودی 21 درصد محصول گندم جهان در اثر عوامل بیماری‌زا

یکی از محققان این گروه می‌گوید: «ما برای تلاقی دادن گندم و گیاه Aegilops سختی‌های زیادی متحمل شدیم و گاه فکر می‌کردیم که شکست خواهیم خورد؛ چراکه این گیاه سکونت‌گاه‌های اندکی در حاشیه‌های دریای مدیترانه دارد و بنابراین ناچار بودیم قبل از آنکه مناطق به شهرک‌ها و شهرها تبدیل شوند، مقادیر کافی از این گیاه را جمع‌آوری و تحت آزمایش قرار دهیم و تحقیقات برای یافتن عامل مقاومت زنگ ساقه گندم باید خیلی سریع اتفاق می‌افتاد؛ چراکه انتشار این بیماری به همراه تغییرات اقلیمی بسیار تهدید کننده شده‌اند».

عوامل بیماری‌زایی مانند زنگ ساقه تا 21 درصد از محصول گندم را در جهان از بین می‌برد، نه فقط از دست رفتن محصول فوق، بلکه خسارات ناشی از این عامل بیماری که به صورت از دست رفتن 420 میلیارد کیلووات انرژی در روز تولید که تکافوی روشن نگه داشتن 300 میلیون خانه را می‌کند نیز از بین می‌رود؛ حال چنانچه بتوان با دخالت ژنتیکی از طریق به خدمت گرفتن این ویژگی در مقاوم کردن گندم‌ها به زنگ ساقه توسط این گیاه نازک اندام، تحول عظمی در کشاورزی رخ خواهد داد.

مهدی رجول دزفولی

منبع : Phys.org