تهدید مزارع گندم توسط مایکوتوکسین‌ها

گندم به عنوان گسترده‌ترین کشت غلات جهان مورد تهدید قارچ‌های آسیب زننده و سمی است. بر اساس یک بررسی، تقریبا نیمی از محصول گندم اروپا تحت تاثیر قارچ‌های آلاینده مولد توکسین‌ها هستند.

خسارت این قارچ‌ها به شکل مایکوتوکسین‌هایی است که توسط قارچ فوزاریوم برق‌زدگی خوشه در سایر غلات نیز دیده می‌شود.

اخبار سبز کشاورزی؛ خوردن محصولات آلوده به مایکوتوکسین‌ها می‌تواند موجب بروز بیماری‌هایی در انسان و دام‌ها گردد و تاثیر بد دیگری که این مواد ایجاد می‌کنند، کاهش ارزش اقتصادی چنین محصولاتی است که گاه به معدوم کردن آن‌ها می‌انجامد.

بیشتر بخوانید: گندم هیبرید به جای تراریخته

گندم نقش بسیار مهمی در تغذیه انسان‌ها دارد و تا 18 درصد از انرژی مورد نیاز ساکنان زمین را تامین می‌کند که در این‌جا موضوع مرتبط با سلامتی انسان‌ها و نیز تهیه موادغذایی جهانی موجب انجام این بررسی گردید، چرا که محصولات آلوده به قارچ فوزاریوم و مایکوتوکسین‌ها به دلیل تهدید سلامتی انسان‌ها و دام‌ها و نیز اطلاعات اندکی که در مورد اثرات آن‌ها وجود دارد موجب نگرانی شده است.

در راس این نگرانی‌های مرتبط با سلامت، باید به خاطر داشته باشیم که گندم نقش عظیمی در تامین غذا نیز دارد، بنابراین حفظ سلامت این محصول به همراه تغییرات اقلیمی و نیز مسایلی چون جنگ اوکراین که موجب افزایش قیمت‌ها گردیده، می‌توانند اهمیت زیادی داشته باشند.

حال پیشگیری و مقابله با آلودگی‌ها به توکسین‌ها می‌تواند هم ضامن پایداری قیمت گندم و نیز حفظ امنیت غذایی جهانی گردد.

آلودگی گندم‌ها به مایکوتوکسین‌ها

برای بررسی اثرات این توکسین‌ها، بزرگترین و بیشترین اطلاعات قابل دسترسی از مراجع رسمی دولتی و کشاورزان جمع آوری گردید که طبق اظهارات آن‌ها معلوم گردید مایکوتوکسین‌های ناشی از قارچ فوزاریوم در زنجیره غذایی انسان‌ها و دام‌ها مشاهده شده است. با استفاده از داده‌های اطلاعاتی 10 ساله در سرتاسر اروپا، تصاویر روشنی از چگونگی آلودگی و همچنین تغییرات در نحوه تهدیدهای مایکوتوکسین‌ها به دست آمد.

در تمامی کشورهای اتحادیه اروپا و انگلستان این مایکوتوکسین‌ها دیده شد.

نیمی از گندم‌های مصرف شده در اروپا آلوده به مایکوتوکسین‌ بود که این رقم در انگلستان تا 70 درصد نیز می‌رسید، بنابراین، دولت‌ها محدودیت‌های قانونی برای میزان این آلودگی در گندم‌های مصرفی توسط انسان‌ها وضع کردند.

این دستورالعمل به این صورت بود که 95 درصد از گندم‌های تخصیص یافته برای مصارف انسانی باید این مقررات را رعایت کنند، هرچند وجود مایکوتوکسین‌ها موضوعی فراگیر بوده و در تمام دوره زندگی از چنین گندم‌هایی مصرف می‌شود.

هزینه‌های آلودگی به توکسین‌ها

زمانی که مایکوتوکسین‌‌ها به یک حد قابل توجه می‌رسند، غلات آلوده از مسیر غذایی انسان به سمت دام‌ها تغییر جهت می‌دهد که در این جا زیان قابل توجهی به کشاورز وارد می‌شود، ضمن آن که قیمت‌های بازار غلات را تحت تاثیر قرار داده و نیز مشکل سلامتی برای دام‌ها به وجود می‌آورد. اگر چه ظاهرا چنین گندم‌هایی به مصرف غذای دام می‌رساند، اما مواد غذایی به دست آمده از دام‌ها نظیر گوشت و لبنیات نیز می‌توانند منتقل کننده آن‌ها به غذای انسان‌ها باشند.

گروه تحقیقاتی برای اولین‌بار برای تاثیر مایکوتوکسین‌های فوزاریومی خوشه بر آسیب‌های وارده به گندم‌های مصرفی توسط انسان‌ها، یک ارزش گذاری مقرر نمود.

نتایج نشان داد که 75 میلیون تن از گندم‌ها(5 درصد از گندم‌های غذایی)، محدوده مقررات سلامتی را بین سال‌های 2010 تا 2019 رعایت نکرده‌اند که خسارت وارده از خوراک دام شدن این گندم‌ها برای کشاورزان معادل 3 هزار میلیون(3 میلیارد) یورو طی ده سال بود.

واکنش توکسین‌ها

محققان از نظر هشدار، اعلام کردند که 25 درصد از موادغذایی گندم‌های آلوده به مایکوتوکسین DON (دی اکسی نیوالنول) به سایر توکسین‌های فوزاریومی نیز آلوده هستند.

این هشدار به آن معنا است که سایر مایکوتوکسین‌ها نیز تحت نظر می‌باشند. این نکته از آن جهت اهمیت دارد که واکنش به مایکوتوکسین DON درصدد نشان دادن تاثیر بیش از یک مایکوتوکسین بر سلامتی است.

افزایش تهدیدها

برق‌زدگی فوزاریومی سنبله گندم بیماریی است که در حوزه مدیترانه از سالی به سال دیگر منتقل می‌شود. و از سال 2010 شدت بیشتری یافته است که رکورد آن در سال‌های 2018 و 2019 طی یک دهه بود. اگر چه علل واقعی این طغیان قارچ چندان مشخص نیست اما به نظر می‌رسد که عملیات حفاظت از خاک موجب مهیا کردن مکان مناسبی برای تکثیر این قارچ‌ها است، ضمن آن که تغییرات آب و هوایی از قبیل بالا رفتن درجه حرارت اقلیمی و رطوبت در این امر نقش مهمی دارند.

اثرات: در طول یک سال به طور متوسط ده‌ها کیلوگرم از آرد گندم را به صورت انواع نان، بیسکویت، ماکارونی و … مصرف می‌کنیم، بنابراین ضرورت دارد تا گندم‌ها را از آلوده شدن به سموم این قارچ‌ها محافظت کنیم، شاید تنها راه، کاهش اثرات منفی اقتصادی و سلامتی این قارچ‌ها باشد و این در حالی است که تغییرات آب و هوایی همچنان در شرایط دگرگونی است.

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۷۱ - بهمن ۱۴۰۱