آمادگی برای مقابله با علف‌های هرز

اخبار سبز کشاورزی؛ در مناطق سرد نیز با پایان‌یافتن روزهای برفی، بسیاری از گیاهان از آغاز اسفند، به‌تدریج سر از خاک بیرون آورده و باز هم موجب نگرانی کشاورزان را در رقابت با محصولات اصلی آن‌ها فراهم خواهند کرد.

یکی از علل بروز مشکل برای کشاورزان در مبارزه با علف‌های هرز تصور غلط آن‌ها درباره این موجودات زنده است که دارای تمام ویژگی‌های یک جاندار ازقبیل تنفس کردن، غذا خوردن، تولیدمثل، رشد و نمو و از همه مهم‌تر پراکنده‌شدن در جغرافیای محل زندگی خود هستند.

به طور آشکار یکی دیگر از علل گسترش علف‌های هرز در هر مزرعه، باغ و یا در یک حوزه جغرافیایی، چگونگی عملیات کشاورزی از مراحل آماده‌سازی‌های اولیه زمین تا کاشت، داشت و برداشت است.

در هریک از این مراحل در صورت رعایت‌نکردن اصول کنترل و مبارزه با علف‌های هرز، زمینه‌های پراکنده شدن و تکثیر آن‌ها به‌وجود می‌آید.

موضوع مهم دیگر چگونگی استفاده از علف‌کش‌ها به‌عنوان یک راهکار موثر در مبارزه با علف‌ها است که در ادامه همان فقدان دانش کافی از مکانیسم‌های حیاتی علف‌ها است.

یکی از نکات کلیدی در مقابله با علف‌های هرز که به‌عنوان بخشی از راهنمای روش استفاده از علف‌کش‌ها به کاربران ارائه می‌شود؛ استفاده از این موادشیمیایی در زمان مقرر است. چرا که قبل یا بعد از این مراحل زمانی، تاثیرگذاری ماده علف‌کش دچار اختلال می‌شود و با توجه به پرداخت هزینه و انجام عملیات سمپاشی با وقت زیاد، نتیجه مطلوب به‌دست نمی‌آید.

نه به این سادگی

متاسفانه کشاورزان بر این باورند که با حل کردن چند استکان از یک علف‌کش در سطل یا بشکه و ریختن در سمپاش و پراکنده کردن آن روی علف‌های هرز، وظیفه مبارزه با این رقبای محصول اصلی را انجام داده‌اند.

آنچه در این مطلب کوتاه و مختصر به بهره‌برداران ارائه می‌شود؛ شاخصه‌هایی درباره علف‌کش‌ها به‌منظور استفاده بهینه و کسب نتایج موثر از این مواد است. چرا که به دلیل صرف هزینه‌های تهیه سموم موردنظر، پرداخت دستمزد کارگران و یا ماشین‌های سمپاشی، اثرات جانبی این سموم بر محیط‌زیست و ...، لزوما ًباید نتایج مطلوبی به‌دست آید.

در یک تعریف ساده از علف‌کش: هر نوع ماده شیمیایی که بتواند در مراحل مختلف زندگی گیاهان هرز(از بذر تا رشد کامل) وقفه ایجاد نماید و باعث از بین رفتن آن‌ها شود؛ علف‌کش می‌گویند.

این مواد شیمیایی را می‌توان به روش پیش‌کاشت(Pre-planting) با خاک مخلوط و یا پس از کاشت بذر اصلی و جوانه‌زدن علف‌های هرز(Pre-Emergence) و همچنین پس از ظهور و رشد علف‌ها(Post-Emergence) مورد استفاده قرار داد.

علف‌کش‌ها با دو روش تماسی و یا سیستمیک بر اندام‌های علف‌های هرز اثر گذاشت و به سرتاسر گیاه منتقل ‌شوند که باید به مرگ علف هرز منتهی شود.

کشاورزان و علف‌کش‌ها

کشاورزان، به‌ویژه کسانی که در مناطق روستایی زندگی می‌کنند؛ از همان آغاز، ناظر و همراه با علف‌های هرز بوده و تا آخرین روزهای زندگی شاهد حضور آن‌ها هستند. در مزرعه و باغ‌ با آن‌ دست به گریبان و سعی در کاستن اثرات منفی آن‌ها بر محصولات خود هستند. تا قبل از شناسایی و تولید سموم علف‌کش تنها راه مبارزه با این گیاهان، وجین‌کردن بود که هم‌اکنون نیز در بسیاری از موارد از این روش استفاده می‌شود.

حال تولید انواعی از علف‌کش‌ها این امکان را برای کشاورزان به‌وجود آورده تا بتوانند با سرعت و سهولت بیشتر اقدام به حفظ محصول از آسیب‌های علف‌های هرز نمایند. بسیار دیده می‌شود که کشاورزان نه از روی کارشناسی و مشورت با متخصصان که به تقلید از سایر همکاران خود اقدام به تهیه یک سم علف‌کش نموده و بدون رعایت معیارهای لازم، محصول خود را سمپاشی می‌کنند و مشاهده شده که نتیجه نهایی چندان برای آن‌ها اهمیتی نداشته است.

اکنون با روند سپری‌شدن فصل زمستان، چه در مناطق گرمسیر که کشت‌های پاییزه در حال رشد و نمو هستند و چه در مناطق سردسیر که بخشی از کشت‌ها در حال زمستان‌گذرانی و بخش دیگر به روش بهاره کشت خواهند شد، وجود علف‌های هرز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و کشاورزان باید برای محصولات سبز کنونی و یا مزارع آینده خود برنامه‌ریزی کرده و پیش‌بینی‌های لازم را با اتکا به شناختی که از تنوع علف‌های هرز در حوزه‌های جغرافیایی خود دارند؛ برای مبارزه با آن‌ها آمادگی لازم را داشته باشند.

علف‌های هرز به دو گروه باریک‌برگ(خانواده گندمیان) و پهن‌برگ تقسیم می‌شوند که به‌دلیل ویژگی‌های فیزیولوژیکی آن‌ها باید از سموم خاص استفاده کرد که این دسته از سموم را انتخابی می‌گویند(مانند 2-4-D).

اما دسته دیگری از سموم برای تمام علف‌های هرز موثر است و مانند رانداپ، غیر انتخابی هستند.

واکنش علف‌ها به سموم علف‌کش

یکی از عمده مواردی که متاسفانه از سوی کشاورزان مورد غفلت قرار می‌گیرد زمان خاص تاثیرپذیری علف‌های هرز از سموم علف‌کش است. بسیاری از کشاورزان با این تصور که می‌توانند در هر زمانی که فرصت کردند نسبت به دفع علف‌های هرز اقدام نمایند، معمولاً پس از رشد کامل علف‌ها به یاد لزوم مبارزه و سمپاشی می‌افتند که اغلب نتیجه‌ای در پی ندارد.

مکانیزم تاثیرگذاری علف‌کش‌ها، بستگی کاملی به مراحل رشد این گیاهان دارد، چرا که سرعت رشد به همراه تغییرات فیزیولوژیکی در علف‌ها، اغلب مانع از تاثیرگذاری سموم می‌شود. به دلیل ویژگی هورمونی، اکثر علف‌کش‌ها فقط در مراحل خاصی از رشد این گیاهان می‌توانند موثر واقع شوند. تنوع فوق‌العاده‌ای که در ساخت انواع سموم علف‌کش ایجاد گردیده، فرصت کافی در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد که حتی قبل از کشت محصول اصلی، بتوانند با بذور علف‌های هرز مقابله کنند.

کاربری چنین سمومی به دلیل به تاخیر انداختن جوانه‌زنی بذور علف هرز، فرصت کافی برای رشد گیاه اصلی را به وجود می‌آورد و تقریباً شرایط رقابتی را برای گیاهان هرز کاهش می‌دهد. در دستورالعمل استفاده از سموم علف‌کش بسیار توصیه می‌شود که برای موثر واقع شدن سم، بنابر موارد گفته شده از آن‌ها استفاده ‌شود.

اکثر علف‌های هرز یک‌ساله اعم‌از پهن‌برگ یا باریک‌برگ باید در مراحل اولیه رشد بین 2 تا 4 برگی سمپاشی شوند، چرا که در صورت غفلت از این دوره، گیاهان نسبت به ورود علف‌کش به اندام‌ها، مقاوم شده و یا سازگاری فیزیولوژیکی خود را نسبت به سم از دست می‌دهند. دقت در روش‌های استفاده از سموم علف‌کش و زمان مناسب، لازمه موفقیت در مبارزه با علف‌های هرز است.

شناخت چگونگی تکثیر علف‌‎های هرز

یک کشاورز بنابر دلایل بسیاری باید علف‌های هرز موجود در مزرعه خود را بشناسد و از تنوع در رشد و تکثیر آن‌ها آگاه باشد تا بتواند در انتخاب روش صحیح مبارزه با آن‌ها تصمیم‌گیری کند.

تصور این که علف‌های هرز فقط توسط بذر یا دانه تکثیر می‌شوند گمراه‌کننده بوده و موجب غفلت از عواملی چون غده‌ها، ریزوم‌ها و ساقه‌های زیرزمینی می‌شود.

بسیار دیده می‌شود که در هنگام شخم‌زدن و خاک‌ورزی اولیه، ریزوم‌های علف‌ها قطعه‌قطعه شده وبه نقاط دیگر مزرعه منتقل می‌شوند. همین امر شدت آلودگی را در زمین افزایش می‌دهد.

به همین روش، بذور علف‌های هرز با چسبیدن خاک‌های آلوده به بذر علف‌ها به ادوات و حتی چرخ تراکتورها در مزارع جابه‌جا می‌شوند و پس از چند سال تقریباً تمام مزرعه دچار کثرت علف‌های هرز شده و کار مبارزه با آن‌ها را پر هزینه و سخت می‌کند.

اکثریت قریب به‌اتفاق علف‌های هرز به دلیل یکساله بودن و دوره کوتاه زندگی توسط بذر تکثیر می‌شوند که بنابر ویژگی‌های خود از چند عدد تا چند هزار بذر تولید می‌کنند.

به‌عنوان مثال یک بوته یولاف‌وحشی یا جو وحشی تعداد کمی بذر تولید می‌کند؛ اما یک بوته تاج‌خروس می‌تواند هزاران بذر به‌وجود آورد که همین امر باعث آلودگی شدید در مزرعه می‌گردد.

تعداد دیگری علاوه‌بر بذر توسط ریزم نیز تکثیر می‌شوند که موجب عمر طولانی آن‌ها می‌شود و در صورت مساعد نبودن شرایط برای رشد بذرها، ریزوم‌های آن‌ها در زیرزمین به اطراف پراکنده می‌شوند. علف هرزهایی مانند حلفه و قیاق(جانسون گراس)، با این روش‌ها تکثیر می‌شوند و مبارزه کردن با آن‌ها باید با دقت بیشتری انجام شود. برخی دیگر با قطعه‌قطعه شدن اندام‌های هوایی تبدیل به چندین گیاه جدید می‌شوند که لزوماً باید در زمان خاک‌ورزی مراقب آن‌ها بود، چرا که با پراکنده شدن این قطعه‌ها، آلودگی بر علف هرز در سرتاسر مزرعه به‌تدریج رخ می‌دهد.

معرفی چند علف هرز غالب

علف‌های هرز، بسته به منطقه جغرافیایی و انطباق با شرایط آب و هوایی می‌توانند به شکل غالب و تهاجمی درآیند که مقابله با آن‌ها مشکلاتی را به وجود می‌آورد.

• علف‌های هرز باریک‌برگ آنچه در اکثر مزارع از این خانواده مشاهده می‌شود: یولاف‌وحشی(زنگوله)، جو وحشی، دم‌روباهی، قیاق(جانسون گراس)، چچم، علف‌خونی و ... است

• علف‌های پهن‌برگ مانند سلمه، پنیرک، تاج‌خروس وحشی، خردل وحشی، کیسه کشیش، خاکشی وحشی، شیرین‌بیان، شقایق‌وحشی و ... است.