تسهیل در جوانه زدن بذر
چگونه بذرها جوانه می‌زنند
بهار در حال گشت و گذار و پیدا کردن بذر‌های خفته گیاهان و گاه به گل نشاندن برخی از علف‌ها و بوته‌های وحشی است.
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ اگر دل و دماغی باشد هنوز علاقه‌مندان به طبیعت دوست دارند با توجه به وجود بوته‌های گل، نشاها و گلدان‌های آماده، خود دست به‌کار شده و بنا بر سلیقه، اندکی بذر تهیه و چند بوته‌ای از گل‌های فصل بهار را در باغچة خانه داشته باشند.
هنگامی که تعدادی بذر را در داخل و یا بیرون از محیط خانه در خاک قرار می‌دهیم در واقع به نوعی از مادر طبیعت تقلید می‌کنیم و همان شرایطی را به وجود می‌آوریم که بذرها برای جوانه‌زدن در طبیعت به آن واکنش نشان می‌دهند؛ اما باید بدانیم که بذرها چه شرایط متفاوتی دارند تا آن‌ها را برای جوانه‌زدن آماده کند.
بسیار دیده می‌شود که به دلیل رعایت نکردن برخی از اصول، کشت بذور ناموفق می‌شود و زمان نیز از دست می‌رود، کافی است یک فرد علاقه‌مند اطلاعات کافی از الفبای شرایط جوانه‌زنی بذور داشته باشد.
نسخه‌برداری از مادر طبیعت
با فراهم کردن شرایط مناسب می‌توان زمان رشد گیاهان را اندکی طولانی و یا تغییر داد. اغلب ما، گل‌ها و گیاهان یک ساله‌ای را در غیر از مکان طبیعی آن‌ها کشت می‌کنیم. برای بسیاری از ما، دوره رشد یک گیاه بسیار کوتاه‌تر از آن زمانی است که فرصت گل و بذر دادن داشته باشد و دلیل دیگر، آن که ما علاقه‌مند به طولانی کردن دوره برداشت از این گیاهان هستیم، به همین علت زودتر از مورد جوانه‌زنی آن‌ها را در یک شرایط خاص قرار داده و پس از سبز شدن به زمین اصلی و یا گلدان منتقل می‌کنیم.
کشت بذور در فضای گلخانه و پیش از موعد، در واقع طولانی کردن دوره رشد چنین گیاهانی است. در این جا است که ما با ایجاد تغییرات لازم در رطوبت، حرارت و نور، جایگزین مادر طبیعت می‌شویم و موجبات جوانه‌زنی بذرها یا قلمه‌ها را به وجود می‌آوریم.
نیازهای متفاوت بذور
بذور مختلف، نیازهای متفاوتی دارند که برای جوانه زدن باید برای آن‌ها مهیا شوند، بنابراین باید شرایط رشد آن‌ها را ایجاد و یا تغییر داد، چرا که چنین تغییراتی موجب ارسال علائمی برای بیدار شدن جوانه‌ها در داخل بذور می‌شود، معمولاً نیازهای جوانه‌زنی بذور روی جعبه‌ها یا پاکت‌های آن‌ها نوشته شده است، اما قبل از اقدام به کشت باید دانست که مثلاً عمق کشت، درجه حرارت، مقدار رطوبت و نیاز به روشنایی چنین بذوری چقدر است.
اصول جوانه‌زنی در طبیعت
به‌طور کلی، چهار شرط اساسی برای جوانه‌زدن بذور توسط مادر طبیعت وجود دارد که باید به روش‌های متفاوت برآورده شوند. در این‌جا آن چهار شرط و روش‌های تامین آن‌ها یادآوری می‌شوند:
1- تاریکی
ما همیشه برای جوانه‌زدن یک بذر به نور فکر می‌کنیم؛ در حالی که بعضی از بذرها به تاریکی هم نیاز دارند. تجربه تاریکی در واقع مشابه دفن شدن بذور در زیر خاک یا برگ‌های تلنبار شده روی یکدیگر است. برای مهیا کردن تاریکی می‌توان چند کار انجام داد:
• کشت بذور در عمق مناسب؛
• پوشیدن بذور با لایه‌هایی از کود یا مواد دیگر؛
• قرار دادن وسیله‌هایی روی جعبه‌های کشت بذور مانند: روزنامه، مقوا، ورق تخته‌ای یا ...؛
• خاموش کردن چراغ‌ها در هنگام جوانه‌زنی.
2- نور
تمام بذور در شرایط تاریکی جوانه نمی‌زنند، بلکه انواعی از آن‌ها عملاً به نور نیاز دارند. در صورت قرار دادن بذرها در عمق زیاد خاک و یا شرایط تاریکی، امکان دارد که اساساً جوانه نزنند. به همین دلیل است که تعداد زیادی از بذور علف‌های هرز که در خواب زمستانی به سر می‌برند، برای جوانه‌زدن باید به سطح خاک آورده شوند که اغلب در زمان شخم‌زدن اتفاق می‌افتد.
یکی از مزایای کشت بدون شخم(No-till)، بیدار نکردن بذور علف‌های هرز است. اغلب این اطلاعات روی پاکت دارای بذور نوشته شده است.
شرایط معمولی نور برای آن‌ها کافی و نیاز به مقدار نور خاصی ندارند.
می‌توان چنین بذوری را در سطح خاک کشت کرد و اندکی آن‌ها را به خاک چسبانید. جعبه‌های نشا نباید کاملاً پوشانیده شوند. به خاطر خشک شدن سطح خاک باید مراقب رطوبت برای این بذرها باشید.
برای تامین نور، نیازی به روشن کردن لامپ‌های الکترونیکی نیست در مواردی می‌توان به‌طور محدود چنین کاری انجام داد که محل اتاق یا گلخانه، به طور کامل تاریک باشد
بذرهایی که برای جوانه‌زدن نیاز به نور دارند؛ غیرعادی نیستند، بلکه مواردی استثنایی‌اند، اما همان‌طور که گفته شد باید بر اساس نیازهای بذر، به مهیا کردن تاریکی یا نور اقدام نمود.
روز در مقابل شب
مهم‌ترین نیاز واقعی بذور و گیاهان تغییر و جایگزینی دوره‌های نور و تاریکی و این که چه نتیجه‌ای از نور و یا تاریکی به دست می‌آورند، بنابراین، بسیار ساده است تا به بذور مهلت کافی داده شود تا در خاک احساس نوردار بودن محل زندگی خود را احساس کنند که این امر در مورد شب نیز صدق می‌کند.
برای جوانه‌زدن بذور، نزدیک به دوازده ساعت نور کافی است، اما نه نوری به شدت نور خورشید. پس از جوانه‌زدن، بهتر است که گیاهان جدید، حدود 16 ساعت در معرض نور و هشت ساعت در دوره تاریکی باشند. در صورت قرار داشتن نشاها در مکان بسته می‌توان دوره‌های نوردهی(روز) و تاریکی(شب) را برای آن با روشن و خاموش کردن یک یا چند لامپ تهیه کرد.
در صورت کشت بذر در گلخانه نیاز به ایجاد شب و روز مصنوعی نیست، اما در فضاهای بسته باید این کار را انجام داد. برای چنین کاری می‌توان لامپ‌ها را به صورت ردیفی نصب و با یک دکمه آن‌ها را روشن و خاموش کرد، یا این که با قراردادن یک زمان‌سنج(تایمر) و با در نظر گرفتن مرحله رشد گیاهان، دوره‌های زمانی 12 یا 16 ساعته تنظیم نمود.
3- سرما
برخی از بذور برای جوانه‌زدن به یک دوره سرما نیاز دارند. برای این کار دو روش وجود دارد، اول استراتیفیکاسیون و دوم تیمار سرمایی. در هر دو مورد مذکور، بذور یک دوره سرمای طولانی را به‌منظور شکستن خواب زمستانی طی می‌کنند. بسیاری از گیاهان چند ساله، گل‌های وحشی و علف‌ها، بدون گذراندن یک دوره سرمایی طولانی(چند هفته تا چند ماه) قادر به جوانه‌زدن نیستند. این تاخیر در جوانه‌زدن یک موضوع حفاظتی در بقای این گیاهان است که تا قبل از گرم شدن کافی هوا، جوانه نزنند.
نکته بعدی آن که یک سرمای یکنواخت و پایدار به بذرها پیام می‌دهد که زمان جوانه‌زدن فرا رسیده است و زمانی که اغلب بذرها برای جوانه‌زدن به گرمای مناسب نیاز دارند، هنوز تعدادی از بذور در شرایط سرمایی قرار دارند. چنین حالتی اغلب برای برخی از محصولات کشاورزی و بذور گیاهان دائمی و چند ساله رخ می‌دهد.
سرد کردن خاک(استراتیفیکاسیون)
انجام این کار چندان سخت نیست؛ کافی است که بذور در یک محیط مرطوب و سرد مشابه خاک در زمستان قرار گیرند. می‌توان بذور را در یک ظرف جوانه‌زنی مرطوب قرار داد و آن‌ها را به مدت چند هفته در یخچال گذاشت. روش دیگر کشت بذور در جعبه‌های شفاف و در زمستان است. قرار دادن بذور در مکان‌های در معرض هوای سرد و دور نگه‌داشتن از محیط‌های دارای گرما، به گذراندن دوره سرمایی کمک می‌کند.
4- گرما
دمای درون خانه، برای جوانه‌زدن اغلب بذور مناسب است. بسیاری از بذور برای جوانه‌زدن به گرمای مناسب نیاز دارند، اما منظور از گرما، نه گرمای زیاد بلکه حرارت معمولی است.
برای بسیاری از بذور، درجه حرارت خاک باید بین 20 تا 23 درجه سانتی‌گراد باشد که همان حرارت معمول داخل خانه است. برخی از بذور نظیر فلفل و گوجه‌فرنگی در این حرارت جوانه می‌زنند، اما بذوردیگری مانند انواع کدو یا بامیه به حرارت بیشتری نیاز دارند. درجه حرارت مناسب برای بسیاری از بذور در حدود 30 درجه است.
کاهو، انواع لوبیا و نخود و بسیاری دیگر از بذور در خاک‌های گرم به سختی جوانه می‌زنند؛ بنابراین محل جوانه‌زنی و رشد آن‌ها باید اندکی خنک باشد.
