مراقبت‌های مرحله داشت گیاه پنبه

اخبار سبز کشاورزی؛ از ویژگی‌های شاخص این گیاه رشد در فصول و روزهای گرم سال است که چنین اوقاتی هم زمان با فعالیت و ظهور انواع آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز است که هر یک از آن‌ها می‌تواند نقشی خسارت‌زا در تولید این محصول مهم صنعتی داشته باشد. طول دوره رشد و سابقه تاریخی آن، زمینه‌ساز انطباق عوامل مضر با این گیاه گردیده که پنبه‌کاران را وادار به استفاده از سموم شیمیایی برای دفع انواعی از آفات و بیماری‌ها می‌نماید و هرگونه سستی و کم‌توجهی به زیان دیدن آنها منتهی می‌گردد.

مراقبت‌های اجباری در تمام طول دوره رشد گیاه از زمان قرار دادن بذر در خاک آغاز می‌شود، خاکی که به‌اصطلاح باید «گرم» و درجه حرارت آن بین 18 تا 20 درجه باشد.

نکته مهم آن است که همین درجه حرارت، مطلوب رشد انواع قارچ‌های خاکزی و آفات است. بنابراین یک پنبه‌کار باید به‌طور پیوسته از مزرعه خود مراقبت و هرگونه تغییر و مشکلی دریکنواختی رشد گیاهان را زیر نظر داشته باشد.

به‌طور کلی گیاه پنبه میزبان مجموعه‌ای از انواع آفات و بیماری‌ها است که وجود هر یک یا تعدادی از آن‌ها در شرایط زمانی متفاوت، سمپاشی را با سموم شیمیایی به امری اجباری تبدیل می‌نماید. بنابراین از آغاز ظهور جوانه‌ها از خاک، مراقبت از گیاه ضروری است.

آفات مهم

کرم طوقه‌بر Agrotis؛ لارو یک شب‌‌پره با ویژگی پلی‌فاژ بوده که به محل طوقه گیاهان حمله و از آن تغذیه می‌کند. نتیجه این آسیب، قطع بخش هوایی و از بین رفتن گیاه جوان است. لاروها به رنگ سبز مایل به خاکستری تا سیاه به صورت درهم پیچیده در اطراف طوقه بوته‌ها و یا کمی دورتر، زیر خاک دیده می‌شوند.

به روش‌های کنترل شیمیایی از راه طعمه‌گذاری و یا محلول‌پاشی و همچنین غیرشیمیایی مانند شخم عمیق پس از برداشت محصول برای از بین بردن لاروها می‌توان با آن‌ها مبارزه کرد.

کرم قوزه(هلیوتیس)؛ یکی از آفات بسیار مهم با زیان‌های اقتصادی قابل توجه است.

حشره کامل یک شب‌پره است که لارو آن به گیاهان مختلف حمله می‌کند و با سوراخ‌نمودن قوزه‌ها خساراتی جبران‌‌ناپذیر در پنبه به وجود می‌آورد. لاروها به رنگ‌های مختلف دیده می‌شوند اما معمولا سبز روشن هستند. لاروها ابتدا از پارانشیم برگ و سپس از غنچه، گل‌ها و قوزه‌ها تغذیه می‌کنند.

روش‌های مبارزه به صورت زراعی با انجام شخم نیمه‌عمیق برای تخریب مکان‌های زمستان‌گذرانی لاروها و شفیره‌ها و یا شیمیایی به اشکال جذب فرمونی شب‌پره‌ها و نابودکردن آن‌ها و همچنین سمپاشی در سه نوبت در ماه‌های تیر، مرداد و شهریور است که با سموم موجود در بازار قابل انجام است.

کرم برگخوار(کارادرینا)؛ کرم برگخوار کارادرینا به بیش از 50 نوع گیاه حمله و در صورت نبودن گیاه اصلی از برگ علف‌های هرز تغذیه می‌کند. نمونه‌های بارز و معمولی آن گاه در بلال ذرت‌های موجود در فروشگاه‌ها دیده می‌شوند که از برگ‌ها و غلاف بلال‌ها تغذیه و گاه وارد آن می‌شوند. این آفت می‌تواند به برگ‌های جوان پنبه آسیب زیادی وارد نماید.

روش‌های مقابله با آن، مشابه موارد پیش از کنترل زراعی با تخریب زیستگاه‌های زمستان‌گذرانی شفیره‌ها، کنترل بیولوژیکی با استفاده از زنبوران پارازیت(زنبور براکون)، تله‌های فرمونی برای به دام انداختن شب‌پره‌های بالغ و یا کنترل شیمیایی است.

کرم خاردار؛ آفت جهانی پنبه که تقریبا در سرتاسر کشورهای پنبه‌کار دیده می‌شود و خساراتی عظیم را تحمیل می‌کند. به‌‌علت وجود برجستگی‌هایی بر بدن لارو به این نام خوانده می‌شود. از جوانه‌های فوقانی بوته تغذیه کرده و موجب اختلال در رشد و از بین‌رفتن قوزه‌ها می‌شود. به دلیل آن که این لارو از بذرهای موجود در قوزه‌ها تغذیه می‌کند؛ در هنگام رسیدن به آن‌ها، موجب قطع الیاف و تولید فضولات در آن‌ها می‌گردد و زیان‌های بسیاری به جا می‌گذارد.

مبارزه با این آفت:

• شخم عمیق در اواخر پاییز برای تخریب سکونتگاه لاروها و شفیره‌ها.

• از بین بردن علف‌های هرز خانواده پنیرکیان که به عنوان تامین‌کننده غذای اولیه لاروها مصرف می‌شوند.

• جمع‌آوری و نابود کردن بقایای گیاهی آلوده که احتمال لانه‌گزینی لاروها در آن‌ها وجود دارد.

• تغییر تاریخ کشت زودتر از زمان مرسوم؛

• مبارزه بیولوژیکی و فِرِمونی؛

• مبارزه شیمیایی با سموم موجود در بازار.

مجموعه دیگری از حشرات نظیر پروانه گاما، تریپس، مینوز برگ، شته، کنه و ...

نیز وجود دارند که باید متناسب با شرایط و علائم آفت‌ها با آن‌ها مبارزه کرد.

بیماری‌های پنبه

گیاه پنبه همزمان با آلودگی به آفات بسیاری که از آن‌ها نام برده شد، امکان دارد به مجموعه‌ای از بیماری‌ها نیز مبتلا شود که کار کشاورزان پنبه‌کار را بسیار سخت می‌کند.

اولین عوامل بیماری‌زا، قارچ‌های خاکزی هستند که به دلیل امکان بقای طولانی‌مدت در خاک، مبارزه با آن‌ها مشکل است و متاسفانه پس از ظهور علائم بیماری، کشاورزان متوجه آن‌ها می‌شوند و این هنگامی است که دیگر کاری از دست کشاورز پنبه‌کار بر نمی‌آید، بنابراین با آگاهی نسبت به سوابق وجود عوامل چنین بیماری‌هایی در مناطق پنبه‌کاری باید همراه با رعایت آموزش‌های ترویجی نسبت به اقدامات پیشگیرانه نیز آگاهی داشت.

بوته میری فوزاریومی؛ فوزاریوم یک قارچ مطلقاً خاکزی است که به سادگی توسط جریان آب از نقطه‌ای به نقطه دیگر اراضی منتقل و یا با ادوات کشاورزی آلوده به قارچ در خاک، از مزرعه‌ای به مزرعه دیگر برده می‌شود. امکان دارد توسط زخم‌های به وجود آمده توسط نماتدهای موجود در خاک و یا سایر جانداران در ریشه بوته‌ها به گیاه وارد شده که به‌سمت اندام‌های فوقانی حرکت ‌کند.

در ابتدا بوته‌های آلوده به شکل پراکنده در مزرعه مشاهده شده و در صورت بی‌توجهی، آلودگی شدت می‌یابد. بوته‌ها به‌تدریج پژمرده شده و می‌‌میرند. اغلب در خاک‌های سبک و در زمانی که گرمای هوا رو به ازدیاد است این اتفاق دیده می‌شود.

مبارزه با این بیماری کار سختی است، چرا که عامل بیماری می‌تواند به شکل درازمدت در خاک زنده مانده و تا رسیدن به شرایط مطلوب در وضعیت انتظار بماند.

روش‌های مبارزه با مرگ گیاهچه اغلب شکل غیرشیمیایی و پیشگیرانه دارند که عبارتند از:

تهیه بذور باکیفیت، کشت بذر در عمق مناسب و غیرعمیق، کنترل آفاتی که می‌توانند موجب ضعف بوته‌ها و کاهش مقاومت آن‌ها گردند، استفاده از قارچ‌کش در مزارعی که پنبه به روش بذری کشت می‌شود، ضدعفونی بذور توسط قارچ‌کش‌ها قبل از کشت و ... .

پژمردگی ورتیسیلیومی؛ قارچی خاکزی که شدت خسارت‌زایی آن در خاک‌های سنگین، قلیایی و مرطوب زیاد است. این قارچ که می‌تواند همراه با بقایای گیاهی، جریان آب و حتی از راه هوا از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل شود.

با وارد شدن به آوندهای چوبی، به تمام اندام‌های گیاه رفته و موجب مرگ بوته‌ها می‌شود. علائم به شکل پژمردگی اولیه و سپس خشک شدن برگ‌ها است. علت مرگ گیاه بسته‌شدن آوندها است که از برگ زیرین شروع شده و به‌تدریج به قسمت‌های بالایی می‌رسد. مبارزه با این بیماری اغلب از راه غیرشیمیایی، مانند رعایت تناوب زراعی چندساله و کشت گیاهان غله‌ای (گندم و ذرت) است. اما بهترین روش کنترل بیماری، کشت ارقام مقاوم است.

اقدام‌های دیگری چون کنترل علف‌های هرز، دادن کودهای پتاسة بیشتر به زمین و مصرف نکردن کود ازته در آخر فصل و نزدیک به زمان برداشت است.

بیماری مرگ گیاهچه

به دلیل فراوانی قارچ‌های خاکزی، گیاهچه‌هایی که تازه سر از خاک در می‌آورند می‌توانند توسط یک یا تعدادی از این قارچ‌ها مورد تهاجم قرار گیرند که نتیجه نهایی به هر حال مرگ گیاهچه را در پی دارد. عوامل قارچی از قبیل آلتراناریا(Alternaria)، پی‌تیوم(Pithium)، ریزوکتونیا(Rhizoctonia) وموارد مشابه دیگری می‌توانند موجب مرگ گیاهچه پنبه شوند، این قارچ‌ها در سایر گیاهان نیز موجب مرگ گیاهچه‌ها می‌شوند، بنابراین توجه به حضور آن‌ها در خاک‌ها و چگونگی خسارت‌زایی آن‌ها اهمیت زیادی دارد، چرا که هر یک از این قارچ‌ها قادرند تا سال‌های طولانی در خاک‌ها ماندگاری داشته باشند.

قارچ‌های مذکور حتی می‌توانند عامل پوسیدگی بذر در خاک شوند و هزینه بالایی را به کشاورزان تحمیل نمایند. استفاده از بذور خوب و با قوه نامیه بالا، ضدعفونی بذور قبل از کشت، رعایت تراکم بوته‌ها، جمع‌آوری بقایای گیاهی از سال گذشته و نابود کردن آن‌ها و تقویت گیاهچه‌ها در کنترل این بیماری‌ها اهمیت دارد.

تامین عناصر غذایی

اگر چه تمام کشاورزان هم زمان با آماده‌سازی زمین و پیش از اقدام به کشت و یا در آن مرحله، کودهای مورد نیاز یک دوره رشد بوته‌های پنبه را به زمین اضافه می‌کنند، اما به دلیل طولانی بودن دوره رشد گیاه و احتمال نیاز به انواعی از کودهای اصلی و یا ریزمغذی‌ها، باید این کودها را در اختیار بوته‌‎ها قرار داد.

عناصر اصلی شامل ازت، فسفر و پتاس می‌باید بسته به عواملی چون بافت خاک، شرایط آب و هوایی، نوع و واریته گیاه، محاسبه و به خاک اضافه شود. برخی از عناصر مانند ازت بر اثر بارندگی و یا آبیاری، دچار آبشویی شده و از زمین خارج می‌شوند.

این کود نباید در روزهای گرم به صورت جامد استفاده شود؛ چرا که بر اثر حرارت، ازت آن از گرانول‌ها خارج و به هوا متصاعد می‌شود.

دادن کود ازت به خاک مزرعه پنبه باید مرحله‌بندی و تقریبا نیمی از آن باید در زمان گلدهی به خاک اضافه شود.

کمبود آن موجب بروز رنگ زرد در برگ‌ها می‌شود.

فسفر باید به دلیل سرعت کم در تجزیه آن، قبل از کشت به خاک داده شود، ضمن آن که این عنصر نقش بسیار مهمی در رشد و پایداری گیاه دارد. کمبود آن باعث تیره رنگ شدن و یا ظهور رنگ ارغوانی و قرمز در برگ‌ها می‌شود.

پتاسیم در کاهش اثر بیماری‌ها و حفظ سلامت بوته‌ها نقش مهمی دارد و به کیفیت الیاف می‌افزاید. علائم کمبود پتاس در بوته‌های پنبه به صورت لکه‌های زرد مایل به سفید بین رگ‌برگ‌ها است.

عناصر دیگری چون آهن، منیزیوم، روی و گوگرد نیز برای حفظ سلامت بوته‌ها اهمیت بسیار دارند که با مشاهده علائم خاص کمبود آن‌ها، باید به خاک اضافه شده و یا محلول‌پاشی شوند.