رهنمودهای کشاورزی پایدار

اخبار سبز کشاورزی؛ قرن‌ها، انسان با اتکا بر سیستم‌هایی از کشاورزی که بر تولید محصول سریع و کافی وابسته بود، چنین روش‌هایی را به‌منظور برآورده کردن نیاز به غذا برای جمعیت رو به رشد کره زمین به کار می‌گرفت.

آنچه در این روند طولانی‌مدت در بسیاری از کشورها و ایران مورد توجه نبوده و نیست، تاثیر این بی‌توجهی‌ها به سلامت و پایداری کره زمین است.

خشک‌شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها، فرونشست زمین و بیابان‌زایی گسترده و رو به افزایش در حداکثر مناطق جغرافیایی که گاه در رتبه نخست جهانی قرار دارند.

فرسایش خاک، شور شدن اراضی و از بین رفتن منابع آبی که مجموعه این عوامل می‌تواند اثراتی زیانبار بر محیط‌زیست، امنیت غذایی، اقتصاد و در یک کلام در مورد زندگی انسان‌ داشته باشند؛ همچنان سلامت و پایداری حیات را بر کره زمین تهدید می‌کنند.

حال پرسش آن است که چگونه می‌توانیم بین نیازهای فوری و در نظر گرفتن نسل‌های آینده توازنی برقرار نمود. عملکردهای کشاورزی پایدار نه فقط موجب ارتقای سلامت ارگانیسم‌های خاک و محیط‌زیست بلکه باعث پایداری درازمدت تولید محصول نیز می‌شود.

گذار به کشاورزی پایدار

کشاورزی سنتی در مدت قرن‌ها، زیرساخت و اسکلت تولید غذا برای انسان‌ بوده است. اگرچه در زمان شتاب(به‌منظور برآورده نمودن نیازهای غذایی) چشم بر رفتارهای تخریبی در محیط‌زیست بسته شده است.

استفاده بیش از اندازه مجاز کودهای شیمیایی، حفظ کردن کشت‌های تک‌محصولی و اولویت دادن به کشت محصولات کوتاه‌مدت، موجب به خطر انداختن اکوسیستم‌های طبیعی و کیفیت زندگی انسان شده است.

در مقابل آسیب‌های فوق، کشاورزی پایدار، عامل مزایای بی‌شماری است؛ به‌عنوان مثال:

• حفظ سلامت خاک؛

• حمایت از تنوع زیستی؛

•  ایجاد امنیت غذایی؛

• حمایت از کشاورزان؛

 •مقابله با اثرات تغییرات اقلیمی.

اقدامات کلیدی کشاورزی پایدار

تناوب و تنوع زراعی: این روش دیرینه چندین هزار ساله که در یک مزرعه اجرا می‌شده موجب شکسته شدن دوره‌های تولیدمثلی آفات و بیماری‌ها و همچنین افزایش رطوبت و حاصلخیزی خاک می‌شود.

کشت ارگانیک: اولویت دادن به مصرف نهاده‌های طبیعی موجب تاکید بر سلامت خاک، تنوع زیستی و توازن اکولوژیکی می‌گردد.

خاک‌ورزی حفاظتی: این اقدام باعث حداقل تخریب ساختمان خاک، کاهش فرسایش و حفظ رطوبت می‌شود. در این روش بقایای گیاهی به‌عنوان منبع مواد و عناصر آلی و ارگانیک در خاک باقی می‌مانند.

جنگل‌کاری: همراه با اجرای کشاورزی، دامداری و حفظ جنگل‌ها، جنگل‌کاری یک سیستم چندمنظوره به‌شمار می‌آید. در جایی که درخت‌ها و بوته‌ها در اطراف مزارع سبز می‌شوند. تداوم چنین روندی به حفظ اکوسیستم کمک قابل‌توجهی می‌نماید.

دامداری پایدار: تمرکز بر مدیریت کلی نگرانه در پرورش دام باعث تامین رفاه دام‌ها، کاهش اثرات بد زیست‌محیطی و تولید محصولات سالم‌تر می‌شود.

گیاهان پوششی: حفاظت از خاک و افزایش حاصلخیزی و مواد آلی با کشت گیاهان پوششی بدون تمایل به برداشتن آن‌ها دارای مزایای چندگانه در کشاورزی پایدار است.

کنترل زیستی آفات: به کارگیری سیستم‌های طبیعی در دفع آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز، با استفاده از حشرات شکارچی و یا عملیات فیزیکی و مکانیکی، موجب کاهش وابستگی به موادشیمیایی می‌شود. همین امر اثرات مخرب این مواد را بر خاک‌ها و محیط‌زیست تقلیل می‌دهد.

کشت بدون شخم: پس از دهه‌ها استفاده از ادوات و ماشین‌ها در عملیات خاک‌ورزی و مشاهده آثار سوء به‌جا مانده، حال کشاورزان به این نتیجه رسیده‌اند که باید کمترین تخریب در ساختار خاک ایجاد و ساختمان آن حفظ گردد. با این روش موادآلی خاک نیز ذخیره شده و به مصرف محصولات کشت شده می‌رسند.

آکواپونیک: کشت توام گیاهان و آبزیان یک روش سنتی به‌ویژه در مناطق شرق آسیا است. پرورش ماهی در سیستم‌های هیدروپونیک و یا اردک در مزارع برنج، فوایدی چندگانه دارد.

مدیریت آب

با مشکلاتی که در تهیه آب‌شیرین در سرتاسر جهان به‌وجود آمده، مدیریت مصرف آب نقش مهمی در تداوم و پایداری کشاورزی دارد. با توجه به کمبود آب و تهیه آب با کیفیت برای تولید محصولات کشاورزی باید راه و روش درستی برای مصرف آب در دستور کار قرار داد.

بازیافت ضایعات: با تبدیل ضایعات ارگانیک به کودهای کمپوست با ارزش، چنین اقدامی موجب غنی‌سازی خاک، کاهش نیاز به کودهای شیمیایی و به حداقل رساندن ضایعات می‌شود.

بقایای سبزی‌ها برگ‌های ریخته شده در باغ‌ها و نقاط سبز و کودهای دامی، مجموعه‌ای از موادآلی ضایعاتی هستند که می‌توانند دوباره به خاک برگردانده شده و آن را تقویت نمایند.

کشت‌های توام: کشت چندمحصول به‌طور هم زمان و در یک مزرعه، موجب حداکثر بهره‌برداری از زمین، کاهش آفات و تعادل در اکوسیستم می‌شود.

برخی از گیاهان نظیر خانواده نخود قادرند با تثبیت ازت، بخشی از کود مورد نیاز سایر گیاهان را تامین نمایند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۸۸-تیر ۱۴۰۳