چالش‌های کشاورزی و غذا این بار از دریچه اخلاق

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ اولین همایش ملی اخلاق در کشاورزی و غذا در روزهای 30 مهر و اول آبان  1403با محوریت دفتر نمایندگی ولی فقیه در وزارت جهاد کشاورزی، حمایت وزارت جهاد کشاورزی و سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، توسط مرکز آموزش امام خمینی (ره) برگزار شد.

دبیرعلمی این همایش آقای دکتر اسکندر زند و دبیر اجرایی آن نیز آقای دکتر سید داود حاجی میررحیمی رئیس مرکز آموزش امام خمینی (ره) بود.

در این همایش بیش از 2400 نفر (حدود 2000 نفر بصورت ویدئو کنفرانسی) از متخصصین و محققین حوزه و دانشگاه، مدیران، کارشناسان و کشاورزان گردهم آمدند تا چالش‌های بخش کشاورزی و غذا در ایران را این بار از دریچه اخلاق مورد بحث و بررسی قرار دهند.

در این همایش مدیران عالی ازجمله وزیر جهاد کشاورزی، دبیر شورای انقلاب فرهنگی، نماینده ولی فقیه در وزارت جهاد کشاورزی، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، معاونین وزیر و روسای سازمان های تخصصی وزارت جهاد کشاورزی و کشاورزان، متخصصین دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و مراکز تحقیقاتی، کارشناسان و دانشجویان مشارکت فعال داشتند که نشان از شروع فصلی نو در مدیریت کشاورزی کشور دارد.

از مجموعه مطالب مطروحه در بیش از 110 مقاله، پرسش و پاسخ‌ها و بحث‌های نشست‌ها و نیز مباحث نشست ویژه با کشاورزان، موارد زیر به‌عنوان نتایج همایش در جلسه اختتامیه مورد توافق جمعی قرار گرفت:    

-تغییر نظام کشاورزی از یک سبک زندگی به یک شغل و کسب کار و همچنین توسعه و پیچیدگی زنجیره ارزش غذا، پیامدهایی را از منظر تاثیر بر سلامت کره زمین، سلامت انسان و سلامت سایر زیست‌مندان به بار آورده و ضرورت پرداختن به «اخلاق کشاورزی و غذا» را بیش از پیش بارز نموده است.

-امروز پیامد بی‌اخلاقی‌ها در بخش کشاورزی و غذا در قالب مشکلات محیط زیستی مانند فرسایش خاک، کمبود آب و فرونشست، کاهش تنوع زیستی و نیز مشکلات انسانی مانند فقر و نابرابری غذایی، تولید غذاهای ناسالم و تجارت و توزیع ناعادلانه غذا رخنمون گردیده است.

-سخنرانان طی این دو روز تلاش نمودند از یک طرف رفتار کشاورزی و غذا در ایران را بررسی و مشکلات پیش رو در ادامه این روند را نشان دهند. از طرف دیگر متخصصین اخلاق حرفه‌ای ریشه‌های بعضی از این رفتارها را در نظریه‌های اخلاقی انسان‌محور دانستند و با ارائه مبانی اخلاق اسلامی، در سطوح مختلف از سطح حکمرانی تا سطح روابط فرد با فرد، فرد با جامعه، فرد با طبیعت و فرد با خداوند، تلاش کردند نشان دهند که پاسخ این بی‌اخلاقی‌ها را می‌توان در مبانی اخلاق اسلامی یافت.

-آنچه امروز در جوامع و نیز جامعه ما بروز نموده ریشه در تغییر نگرش‌های بنیادین به ماموریت علم، طبیعت و انسان و نیز پیشرفت‌های پرشتاب فناوری دارد که بیش از آنکه ما کنترل او را به دست بگیریم، او سبک زندگی ما را در کنترل خود دارد.

-نتایج این تغییرات «افول معنویت» و تبدیل ارزش‌های اخلاقی والا به هنجارهای جامعه سرمایه‌سالار تکنیک زده بوده است. کم‌رنگ شدن بسیاری از مولفه‌های فرهنگ غنی غذایی ایرانی با رویکرد مصرف غذا با تکیه بر ظرفیت‌های محلی مبتنی‌بر تعادل جسم و روح برای تعالی، تخریب فرهنگ، وابسته نمودن جامعه روستایی و خروج تدریجی این جامعه مولد به‌ویژه زنان و جوانان روستایی از چرخه تولید، از پیامدهای این رویکردها است.

-به نظر می‌رسد راه برون رفت از این شرایط در «تغییر نگرش بنیادین با درس گرفتن از گذشته» و «توجه به معنویت» است. با توجه به تاثیر مولفه‌های مختلف فراتخصصی ازجمله جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روانشناختی، تغییر رویکرد آموزش و پژوهش کشاورزی و غذا به «بین رشته‌ای»، «چند رشته‌ای» و «فرارشته‌ای» اجتناب‌ناپذیر است.

-قرار گرفتن آموزش و پژوهش‌های اخلاق کشاورزی و غذا در نظام آموزش و پژوهش کشور ضروری است.

-در بررسی سیر تاریخی کشاورزی ایران شواهد گذار از نظام سنتی مبتنی بر معنویت و یاریگری به نظام مدرن مبتنی بر فناوری‌های سخت و جایگزینی دولت به‌جای مدیریت‌های مردمی و محلی دیده می‌شود. 

-تراژدی منابع مشترک و بررسی نظریات اخلاقی فلاسفه از قبیل وظیفه‌گرایی، پیامدگرایی و فضیلت‌گرایی نشان می‌دهد، برای رسیدن به مبنای نظری قابل‌قبول در رفتار با منابع پایه، راه دیگری باید جست. شاید «اخلاق کثرت گرای یکپارچه» بتواند پاسخی مناسب باشد.

-قطعاً «اخلاق امانت مدار» منابع پایه، هم با رویکردهای متعادل حافظان محیط زیست و هم با مبانی دینی و معنوی جامعه ایرانی- اسلامی سازگار است. بررسی‌های میدانی نشان داد کارشناسان و کشاورزان ایرانی بر «اخلاق امانت مدار منابع پایه و محیط زیست» باور دارند.

-جامعه جهانی در تبیین و اجرای اصول اخلاقی در کشاورزی، پیشرفت‌های شگرفی داشته، به نحوی که ردپای مبانی اخلاقی در گذار از کشاورزی رایج به کشاورزی ارگانیک، سپس کشاورزی اکولوژیک و در سال‌های اخیر کشاورزی احیاءکننده کاملا مشهود است. اما همچنان روابط زیرساختی و نظری این نظام‌های کشاورزی با مبانی و ارزش‌های دینی و فرهنگ و آداب ملی ما ناشناخته و محل بحث است.

-مباحث مطروحه از طرف سخنرانان و به‌ویژه جامعه کشاورزان نشان داد در استخراج چالش‌های اخلاقی و جست‌وجوی راه‌حل برای آنها، سهم دولت یا ساختار و مناسبات حکمرانی بخش کشاورزی و غذا شایان توجه جدی ست.

-امروز پیشرفت‌های علمی با ابزارهای معمول آزمون فرضیات علمی، تأثیر کیفیت غذا بر بیان ژن‌ها را در قالب علم نوتریژنومیکس (اثر لقمه بر بیان ژن) بررسی می‌نماید. آیا نتایج این تحقیقات فراخوانی برای نگرش اخلاقی به طعام خود نیست؟

-نشست ویژه با کشاورزان دستاوردهای خوبی به همراه داشت و نشان داد سهم ضعف حکمرانی در بروز بسیاری از چالش‌های موجود، بارزتر و اثر گذارتر از رفتار تک‌تک ذی‌نفعان ازجمله کشاورزان است؛ لذا به نظر می‌رسد در رویکرد تبیین اصول و ارزش‌های اخلاقی، استخراج علل ضعف‌های اخلاقی بخش حکمرانی بسیار پر اهمیت است.

-شرکت‌کنندگان همایش به‌درستی خواستار پیگیری جدی حل چالش‌های پیش‌روی بخش کشاورزی و غذای کشور در ابعاد مختلف گردیدند و البته این همایش که بعضی شرکت‌کنندگان «فراخوان بازیابی اخلاق در کشاورزی و غذا» خواندندش، تلاشی است تا این‌بار بدون توافق جمعی بر سر مبانی نظری، کاری نکنیم. برگزارکنندگان، این همایش را پیش نیاز بررسی و تکمیل سند اخلاق کشاورزی و غذای کشور دانستند تا با مشارکت همه ذی‌نفعان و پس از توافق جمعی بر اصول و ارزش‌های اخلاقی براساس مبانی اسلامی و فرهنگ ایرانی، تدوین و به معرض اجرا گذاشته شود.

-با عنایت به مباحث طرح شده در همایش، از همه شرکت‌کنندگان دعوت شد تا با تکمیل بخش مرتبط با حیطه کاری یا تخصصی خود در جدول چالش های اخلاقی بخش کشاورزی و غذا (جدول 1)، کمیسیون اخلاق کشاورزی و غذا مستقر در وزارت جهاد کشاورزی را در مسیر تدوین سند اخلاق کشاورزی و غذا یاری نمایند.

جدول 1- فراخوان استخراج چالش های اخلاقی بخش کشاورزی و غذا

کامبیز بازرگان، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات خاک و آب