سرشماری عمومی کشاورزی و تأثیر آن بر تصمیم‌گیری‌های سیاستی
سرشماری عمومی کشاورزی ۱۴۰۳؛ مبنایی برای سیاستگذاری دولت
سرشماری عمومی کشاورزی ۱۴۰۳ با هدف به‌روزرسانی آمار بخش کشاورزی، کمک به سیاستگذاری‌های دقیق‌تر و تقویت امنیت غذایی کشور آغاز شده است
اخبار سبز کشاورزی؛ سرشماری در کشور در بخش‌های مختلف هر ۱۰ سال تجدید می‌شود. پس از آخرین سرشماری عمومی کشاورزی که در سال ۱۳۹۳ انجام شد، امسال انجام سرشماری مجدد جزو نخستین فرمان‌های رئیس‌جمهور بود که ابلاغ شد.
۱۲ آبان‌ماه این طرح به‌شکل میدانی رسماً کلید خورد. قرار است طرح تا ۲۶ آذر ادامه داشته باشد و نتایج سرشماری ماه‌های نخست سال آینده منتشر شود. دراین‌باره پیام ما گفت‌وگوی مفصلی با «غلامرضا گودرزی»، رئیس مرکز آمار ایران داشت که می‌خوانید.
هدف کلان از سرشماری عمومی کشاورزی چیست و قرار است در ادامه استخراج داده‌های این بخش شاهد چه تغییراتی باشیم؟
نخست اینکه تمام سرشماری‌ها دارای هدف‌های مشترک هستند. یکی از هدف‌های اصلی آنها این است که در کارهای بعدی یک چارچوب به ما می‌دهند؛ چون در طول سال ما مطالعات و کارهای آماری و پیمایشی دیگری نیز خواهیم داشت. بنابراین، از این تجربه در آن تحقیقات بهره‌گیری و داده‌های حوزه خود را تکمیل می‌کنیم. پس یکی از هدف این سرشماری ساختن این چارچوب‌ها است.
هدف دیگر، به‌روز شدن داده‌های این حوزه است. آخرین سرشماری کشاورزی مربوط به یک دهه قبل است. البته در طول این سال‌ها مطالعات و طرح‌هایی بوده و کارهایی انجام شده است، اما سرشماری‌ای که آمار را به دقت درآورد، در سرشماری فعلی در حال انجام است. پس هدف دوم مرکز آمار ایران، به‌دست آوردن و روزآمد کردن آمارهای بخش کشاورزی است.
هدف سوم این است که بتوانیم یکسری پایگاه‌ها و سامانه‌هایی را که در بخش کشاورزی وجود دارد، در نهادهای مختلف از جمله وزارت جهادکشاورزی شناسایی و داده‌های آنها را راستی‌آزمایی کنیم و به‌این‌ترتیب، به تقویت داده‌ها کمک کنیم تا در بخش کشاورزی به آمارهای ثبتی دقیق و قابل‌اتکا دسترسی داشته باشیم.
هدف دیگر اینکه سرشماری کشاورزی امسال تمرینی است برای سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۴۰۵ که در دستورکار است.
وزیر اسبق جهادکشاورزی در اولین کنگره ملی مراکز جهادکشاورزی عنوان کرد «وزارت جهادکشاورزی نابیناست»؛ چون آمار دقیقی در اختیار ندارد. داده‌های سرشماری عمومی چه کمکی به وزارت جهادکشاورزی خواهد کرد؟
ابتدا یک توضیحی داشته باشم. یکی از برداشتهای اشتباه که معمولاً رخ می‌دهد، این است که افراد تصور می‌کنند این سرشماری فقط به مرکز آمار در همان چارچوب‌سازی کمک می‌کند یا به جهادکشاورزی برای اینکه آمارش را اعلام کند. تمام این موارد صادق است، اما اگر دقیق‌تر نگاه کنیم این سرشماری به خیلی از وزارتخانه‌ها و نهادها برای تصمیم‌گیری و سیاستگذاری کمک خواهد کرد. مثلاً در همین سرشماری در فضای کلان، میزان تولید، مصرف و… در حال گردآوری و استخراج است. به‌طور قطع آمار میزان تولید گندم به وزارت جهادکشاورزی کمک می‌کند یا سایر اطلاعات به کمک سایر برنامه‌ریزان با کمترین خطا می‌آید. قطعاً بخشی از اطلاعات برای وزارت بهداشت، آموزش‌وپرورش، آموزش عالی و… مفید خواهد بود.
همچنین آماری که از این سرشماری به‌دست می‌آید، در یک فرایند تبدیل می‌شود به داده‌هایی که روی امنیت غذایی تأثیر می‌گذارد. پس به زندگی همه جامعه مربوط می‌شود. این اهمیت و ویژگی سرشماری کشاورزی است که لازم است در کنار سرشماری نفوس و مسکن انجام شود.
در بیش از یک سال گذشته، سامانه‌های خوبی در مجموعه وزارت جهادکشاورزی راه‌اندازی شده است. کارشناسان مرکز آمار از این سامانهها که برای کمک به جهادکشاورزی از سوی بخش خصوصی طراحی شده، بازدید کرده‌اند. سرشماری عمومی، اطلاعات این سامانهها را منسجم می‌کند و به آنها اعتبار می‌دهد.
امیدواریم با همراهی مردم و نهادها، نتیجه سرشماری درنهایت داده‌های بخش کشاورزی را اصلاح کند و با دید روشن و چشم تیزبین وارد سیاستگذاری‌ها شویم.
آیا نهادها و دستگاه‌های مختلف به‌لحاظ زیرساختی به مرکز آمار ایران کمک کرده‌اند؟ انتظار شما از آنها چیست؟
یکی از مراکزی که باید از همکاری آن تشکر کرد، بعد از فرمان ریاست‌جمهوری که شهریور ابلاغ شد، سازمان برنامه‌وبودجه است که مرکز توانست سرشماری را آبان کلید بزند. از زمانی‌که این فرمان صادر شد، در کنار این دو حوزه، جهادکشاورزی نیز همکاری خود را با تلاش بیشتری در کنار ما دارد. در سراسر کشور، در کنار وزارت جهادکشاورزی، وزارت کشور هم در حال کمک است. امروز یکی از دغدغه‌های استانداران و فرمانداران کمک به سرشماری عمومی کشاورزی است.
بیش از ۱۰ دستگاه با این مرکز برای سرشماری کشاورزی همکاری دارند؛ اما نکته بسیار مهم این است که باید برای تمام دستگاه‌ها و مردم مشخص شود منفعت نتیجه سرشماری به خودشان می‌رسد. اگر در استانی سرشماری خوب انجام شود، به‌ویژه با روشی که امسال در نظر گرفتیم، نتایج آمار به همان استان در سیاستگذاری و راهبری برمی‌گردد. تا امروز همکارهای خوبی شکل گرفته است و امیدوارم در طول سرشماری ادامه پیدا کند و بلکه بیشتر از قبل باشد.
اگر بخواهیم به تفاوت‌های سرشماری امسال با سرشماری قبلی بپردازیم، به چه نکاتی می‌توان اشاره کرد؟
یکی از تفاوت‌ها این است که ما امسال تا حدودی به آمارهای ثبتی مراجعه کردیم. ازاین‌رو، از تعداد سؤالات سرشماری تدوین‌شده کاسته شد. همین یک امر در تدارکات ما برای تهیه ابزار و کاهش زمانی که از یک بهره‌بردار و دامدار گرفته می‌شود، منجر به بهینه‌سازی امور شد
یکی از تفاوت‌ها این است که ما امسال تا حدودی به آمارهای ثبتی مراجعه کردیم. ازاین‌رو، از تعداد سؤالات سرشماری تدوین‌شده کاسته شد. همین یک امر در تدارکات ما برای تهیه ابزار و کاهش زمانی که از یک بهره‌بردار و دامدار گرفته می‌شود، منجر به بهینه‌سازی امور شد.
این تفاوت بسیار مهم است. در حال حاضر اطلاعات ۲۸۰ قلم گرفته می‌شود، شاید اگر این داده‌های ثبتی نبود، تعداد سؤالات به ۷۰۰ تا ۸۰۰ مورد می‌رسید و این موضوع هزینهها را افزایش می‌داد.
نکته دوم، همکاری جدی نهادهای مختلف است. قبلاً هم همکاری بود، اما در این دوره بیشتر به حساسیت موضوع پی برده شده است. از دیگر نکات، در راستای شعار سال در جهش تولید با مشارکت مردم، مرکز آمار برش استانی زده است و کار را به‌معنای واقعی، استان‌ها جلو می‌برند. اعتبارات به‌نوعی دست استان است و استاندار است که می‌تواند زمان را تغییر دهد. به هر حال، ما کشوری با تنوع فرهنگی و آب‌وهوایی فراوان هستیم. نمی‌توانیم با یک چارچوب یکسان، همه را به یک شکل سرشماری کنیم. بنابراین، یکسری چارچوب‌های کلان گذاشته شده است، اما به فراخور استان، در ستادهای استانی که اختیارات دارند و می‌توانند منعطف باشند و این اختیار را دارند تا تغییراتی را به فراخور نیاز استانی اعمال کنند.
هر کار بزرگی در این ابعاد ممکن است چالش‌هایی داشته باشد و طبیعی است،؛نباید نگران بود. البته کنار این انعطاف و اختیار، مسئولیت درباره کیفیت داده‌ها که برای ما خط قرمز است، استان‌ها مسئولیت بیشتری دارند.
هنگامی که این طرح به‌شکل استانی جلو برود، این اعتمادسازی بین بهره‌بردار و کارشناس آمارگیر را بهتر ایجاد می‌کند.
این مسئله و اینکه سرشماری امسال منعطف‌تر پیش می‌رود، باعث شده است در به‌کارگیری نیروهای مردمی اعتمادسازی شود و خیلی از کارشناسانی که با ما همکاری دارند، از خود مردم باشند. آنها آموزش دیده‌اند و با انگیزه ایفای نقش می‌کنند. این استانی شدن کمک کرده است در انتخاب افراد راحت‌تر عمل شود؛ تا اینکه یک دستورالعمل از مرکز صادر و همه ملزم به انجام شوند.
نیروهای کارشناس برای انجام سرشماری تکمیل هستند؟
ماهیت سرشماری همین‌گونه است که کاری اگر در بازه زمانی خاص انجام شود، نیروها از قبل آماده میشوند؛ اما ممکن است در جایی ریزش نیرو باشد که پیش‌بینی شده است. هم‌اکنون کار با تمام قوا در حال پیگیری است.
کار از ۱۲ آبان کلید خورده است. آیا تاکنون مشکل خاصی مثل صعب‌العبور بودن برخی مناطق و بارش باران و برف داشتید؟
سرشماری میدانی از ۱۲ آبان‌ماه آغاز شد، اما تدوین پرسش‌نامه‌ها و… از بیش از دو سال قبل شروع شده بود. در برخی استان‌ها کمبودهایی بود که با هم‌فکری و همراهی رسیدگی شد. آن انعطاف جمع‌آوری اطلاعات فقط از طریق مراجعه حضوری نیست؛ از چند مجرا مثل تلفن کار گردآوری داده‌ها پیگیری می‌شود.
گزارش‌های ارسالی نشان می‌دهد خود کشاورزان هم همکاری و همراهی خوبی دارند و کمک می‌کنند تا سرشماری بهتر پیش برود. امیدوارم این روند تداوم داشته باشد و بلکه قوی‌تر شود.
یک پیش‌بینی هم درباره عدم همکاری شده بود؛ اینکه ۹۴ درصد همکاری‌ها مطلوب باشد و ۶ درصد مشکلاتی به‌وجود آورد. این ۶ درصد مربوط به کدام بخش‌ها می‌شود؟
هیچ کار آماری‌ای نمی‌تواندمشارکت صد درصدی باشد؛ طبیعی است برخی همکاری نداشته باشند. این هم دلایل مختلف دارد؛ ممکن است زمانی‌که کارشناس مراجعه می‌کند، بهره‌بردار و کشاورز حضور نداشته باشند یا به هر دلیلی نخواهد با مأموران سرشماری همکاری کند. پس درصدیاز عدم همکاریدر هر مطالعات علمی آماری قابل‌پیش‌بینی است
هیچ کار آماری‌ای نمی‌تواند مشارکت صد درصدی باشد؛ طبیعی است برخی همکاری نداشته باشند. این هم دلایل مختلف دارد؛ ممکن است زمانی که کارشناس مراجعه می‌کند، بهره‌بردار و کشاورز حضور نداشته باشند یا به هر دلیلی نخواهد با مأموران سرشماری همکاری کند. پس درصدی از عدم همکاری در هر مطالعات علمی آماری قابل‌پیش‌بینی است. این عدد هم مربوط به این دوره نبوده و مربوط به دوره‌های قبل می‌شود. برای این دوره باید منتظر باشیم تا سرشماری به پایان برسد تا میزان مشارکت مشخص شود.
اما پیش‌بینی خود ما از تجارب قبلی، این است که عمده مردم به‌ویژه کشاورزان همکاری می‌کنند؛ زیرا به این باور رسیده‌اند که منفعت نتایج به خود آنها می‌رسد. در این دوره کارشناسانی داریم تحت‌عنوان کارشناسان خبره که اطلاع‌رسانی می‌کنند؛ خود اهالی روستا و نمایندگان بهره‌برداران می‌دانند این آمارها به چه کاری می‌آید.
آمار پس از گردآوری منتشر می‌شود تا در اختیار مردم و پژوهشگران قرار گیرد. اظهار عدد و رقم برای همکاری کمی زود است، اما به‌طور قطع مشارکت حداکثری خواهد بود.
در سرشماری روزانه آیا گرفتن اطلاعات از تعداد بهره‌برداران و کشاورزان عدد مشخصی است یا منطقه با منطقه تفاوت می‌کند؟
ما یک زمان‌بندی مشخص برای جمع‌آوری اطلاعات داریم. به هر حال، انتهایی وجود دارد و یکی از کارگروه‌های مرکز که وظیفه آن زمان‌سنجی است، براساس آن تقسیم کار صورت گرفته است. به هر روی، دست استان‌ها باز است و اطلاعات گردآوری، جمع‌بندی و به مرکز آمار ایران ارسال می‌شود.
بارها تأکید شده است که چون اطلاعات کدگذاری شده است، ما نمی‌دانیم اطلاعات ارسالی برای چه کسی است و فقط در کلان مشخص می‌شود که براساس داده‌ها، وضعیت فلان روستا در کشاورزی و دامداری در چه نقطه‌ای قرار دارد؛ اطلاعات نه برای بیمه است و نه مالیات و یارانه.
گفتنی است تا امروز براساس زمان‌بندی، جلو رفته‌ایم. ضمناً اولین داده ثبت‌شده ما در سامانه از مشهدالرضا بود. سامانه نظارت هم بر امور نظارت دارد؛ اینکه مأمور آمارگیر کجاست و چه اطلاعاتی را چگونه وارد می‌کند. جزئیات اطلاعات را ما نمی‌دانیم.
به‌لحاظ امنیتی و حفظ داده‌ها، ابزارهای به‌کارگرفته‌شده قابل‌اعتماد هستند؟
تلاش شده است فضا و بستر امنی برای داده‌ها برقرار باشد تا داده‌ها از دست نرود. پشتیبانی مناسب است. امسال تبلت‌ها تغییر کرده و حدود پنج هزار دستگاه در اختیار کارشناس آمارگیر قرار گرفته است. البته همان‌طورکه گفتم تمام اطلاعات از طریق آمارگیری میدانی انجام نمی‌شود، بخشی تلفنی و بخشی هم از آمار ثبتی گردآوری می‌شود.
تفاوت سرشماری ما با کشورهای دیگر چیست؟ به‌عنوان مثال اگر آمار اراضی از طریق تصویربرداری ماهواره‌ای انجام شود، آمارهای دقیق‌تری نسبت به پرسشنامه جمع‌آوری نخواهد شد؟
در حال حاضر هم ما از فناوری نوین در حال استفاده هستیم. اشاره شد برخی اطلاعات از داده‌های ثبتی استخراج شده است. درواقع، از سامانهها اطلاعات می‌آید و در مرکز بررسی و استفاده می‌شود؛ اما این داده‌ها بخشی از کار هستند و پیمایش بخشی دیگر. آنها مکمل یکدیگر هستند.
تقریباً در بین تمام کشورهایی که سرشماری دارند (برخی ندارند یا با فاصله طولانی سرشماری را انجام می‌دهند)، ایران پیشرو است. این کشورها نیز هم پایش دارند و هم از داده‌های ابزارهای نوین بهره‌گیری می‌کنند.
اگر امسال بتوانیم با تلاشی که شده، داده‌های ثبتی را تقویت کنیم، از نظر فناوری و انسجامی که باید داشته باشند، در ادامه دیگر نیاز به این شکل سرشماری شاید نباشد و در سرشماری بیشتر به‌سوی پایگاه‌های ثبتی برویم. البته پیمایش در یک شکل دیگر و در تعریف دیگر و با هدف دیگر انجام خواهد شد.
در همین سرشماری شرکت‌های دانش‌بنیان به ما کمک می‌کنند و با کمک دانشگاه‌ها از هوش مصنوعی بهره‌برداری می‌شود تا داده‌ها کیفیت بهتری داشته باشند و اطلاعات مورد نیاز تقویت و استخراج شوند.
نتایج چه زمانی منتشر می‌شود؟
پیش‌بینی شده که در ماه‌های نخست سال آینده منتشر شود.
آیا با انتشار داده‌ها، اطلاعات و آمار مطالعاتی مربوط به بخش کشاورزی مثلاً آمار تولیدات زراعت، دامی و… با مبنای سالی ۱۴۰۳ خواهد بود؟
بستگی دارد. این آماری که تولید می‌شود فقط برای سیاستگذاری نیست، روی مناسبات اقتصادی هم تأثیر دارد. در مرکز آمار بستگی دارد که در کدام بخش استفاده کنیم. اگر این آمار نهایی شود، به‌تبع آمار کشاورزی ما آمار مبتنی‌بر سرشماری ۱۴۰۳ خواهد بود. به هر روی، آمارگیران در صف مقدم هستند و روزانه کارشان رصد می‌شود. گزارش استان‌ها نشان می‌دهد کارشناسان با شور و انگیزه و نیز پشتکار فعالیت دارند که باعث دلگرمی ما است./ پیام ما
