یونجه پادشاه گیاهان علوفه‌‌ای

اخبار سبز کشاورزی؛ مردان پولادین و رمزگشایان پیروز ایران در زمان حمله خشایارشاه به اروپا و یونان، بذر یونجه Medicago sativa L را با خود و در مسیر طولانی لشکرکشی می‌بردند و کشت یونجه و برداشت محصول را برای اسب‌های پادشاهی آماده می‌کردند.

یونجه حتی می‌توانست بخشی از غذای سربازان را در طول مسیر فراهم کند؛ چراکه محصول تازه آن سبز و خوردنی دارای مواد غذایی سرشار است.

معروف است که سربازان هخامنشی دسته‌ای از یونجه چیده  را روی زین اسب حمل می‌کردند. بخشی از سربرگ‌های آن را به‌عنوان غذای بین‌راه مصرف می‌کردند، بخشی را به اسب داده و مسیر طولانی تا مقصد نبردگاه را طی می‌کردند.

مردم فلات ایران در تمام دوران تاریخ، پروتئین مورد نیاز خود را از گوسفنددار (دام‌ سبک و کوچک) و کشت حبوبات و در بیابان از شتر تامین می‌کردند. اما در اثر گذشت زمان و قرن اخیر با تغییر سیاست‌گذاری و پیاده‌کردن نظام مدرن کشاورزی الگوبرداری شده از آمریکا(که سرانه اراضی کشاورزی و اقلیم کاملاً متفاوت با ایران دارد) قبل از انقلاب و در ادامه بعد از انقلاب، با ورود گاو هلشتاین و نژاد مرغ‌ جدید و صنعت مونتاژ پروتئین، باید فکری برای تامین علوفه آن می‌شد.

در این میان، یونجه به‌عنوان علوفه کاملاً سازگار با اقلیم فلات ایران و سرشار از پروتئین است. این گیاه وقتی آب در دسترس بود سبز می‌شد و قابلیت نگهداری طولانی‌مدت داشت و زمانی که آب نبود؛ ریشه آن تا مدت‌ها زنده زیر خاک باقی می‌ماند و مشکلی برای آن پیش نمی‌آمد. یونجه پوشش‌دهنده تمام این نیاز جدید و دام‌های وارداتی نبود.

البته کشت مکانیزه یونجه هم توسعه پیدا نکرد و در مجموع باعث شد کشت ذرت با آب‌بری بسیار، برای تامین علوفه دام‌های وارداتی، توسعه پیدا کند و عرصه را بر یونجه تنگ نماید.

در حال‌حاضر که با روال نانوشته پول نفت در برابر غذا که در کشور اجرا می‌شود؛ بخشی از ارز در قالب کالا و دانه ذرت و جو، بیش از نیاز کشور وارد شده و نظم و تعادل بازار را به‌هم زده و به‌فور ذرت و جو با قیمت بسیار پایین‌تر از قیمت تمام‌شده مشابه داخلی در بازار موجود است.

این امر موجب کاهش شدید کشت ذرت و جو هم شد و در مجموع کشت یونجه، به فراموشی سپرده شد.

آن چنان که، این فراموشی موجب شد که یکی از ارقام یونجه ایران، ثبت جهانی نشود.

انواع بذر یونجه

بذرهای یونجه ایرانی بیشتر یونجه همدانی، یونجه یزدی، یونجه بغدادی، یونجه بمی‌قره، یونجه نیک‌شهری، یونجه شیرازی و از بذرهای خارجی مساسرسا، رنجر و ماهویا را می‌توان نام برد.

رقم‌های یونجه موجود در ایران: رقم‌های یونجه موجود در ایران شامل ارقام خارجی یا محلی است. ارقام یونجه محلی در مقایسه با رقم‌های اصلاح شده خارجی در دو سال اول کشت عملکرد متوسطی دارند، ولی برای سال‌های بعد میزان محصول این رقم‌ها بیشتر است. برای انتخاب از رقم‌های محلی یونجه باید به وضع جغرافیایی محل رشد گیاه توجه کرد. به‌عنوان مثال چنانچه رقم‌های یونجه متحمل به سرما مورد نظر باشد، باید از یونجه‌های بومی مناطق سردسیر مانند قره‌یونجه و یونجه همدانی که به احتمال قوی دارای عامل‌های وراثتی تحمل به سرما هستند، استفاده کرد. رقم‌های یونجه موجود در ایران برحسب نام ناحیه‌ای که در آنجا کشت می‌شود، نام‌گذاری شده‌اند.

یونجه همدانی: مشخصه بارز این رقم رشد و نمو در مناطق سرد و مقاومت زیاد به سرمای زمستان است. یونجه همدانی نسبت به یونجه رنجر که در گذشته برای کشت در مناطق سردسیر توصیه می‌شد برتری‌های زیادی دارد.

یونجه یزدی: مشخصه بارز یونجه یزدی کیفیت و عملکرد بالای آن است. این رقم خاص مناطق معتدل است که می‌توان آن را در مناطق به نسبت گرم و خشک نیز کشت کرد.

یونجه بغدادی: این رقم از عراق وارد ایران شده و بلندای بوته آن در حدود 100 سانتی‌متر است. برگ‌های آن بزرگ بوده و پوشیده از کرک و نیاز آبی آن بالا است.

یونجه بغدادی ویژه مناطق گرمسیری بوده و به همین خاطر در نواحی جنوبی ایران و خوزستان کشت می شود.

یونجه بمی: یونجه بمی مانند یونجه بغدادی ویژه مناطق گرم است.

بلندای متوسطی در حدود 65-60 سانتی‌متر داشته و برگ‌های به نسبت بزرگی دارد. این رقم نیز سالانه می‌تواند تا بیش از 10 چین تولید کند. مقاومت یونجه در برابر گرما و خشکی بیشتر از یونجه یزدی است.

بذر یونجه بمی از یزدی بزرگ‌تر است. برای کاشت در مناطق جیرفت و خوزستان و بم مناسب است.

قره‌یونجه: مرکز تنوع اصلی آن منطقه آذربایجان است. در برابر سرما متحمل است و برای کشت به‌صورت یونجه یک‌ساله و حتی دیم در مناطق سرد، به‌ویژه آذربایجان مناسب است.

اکوتیپ پرشماری از قره‌یونجه وجود دارد که می‌توان به اکوتیپ‌های اردوباد، بافتان و خواجه اشاره کرد. در بین اکوتیپ‌های قره‌یونجه تنوع بسیار ارزشمندی وجود دارد.

اکوتیپ‌هایی از این رقم برای تحمل شرایط تنش شوری و همچنین سرمای زمستانه وجود دارد.

یونجه نیک‌شهری: بلندای بوته بین 100 تا 110 سانتی‌متر است. برگ‌های پهن و بزرگ بوده، مقاومت آن در برابر گرما بیش از دیگر ارقام ایرانی است. این گیاه تا دمای حدود 50 درجه سلسیوس را به‌خوبی تحمل می‌کند. نیاز آبی و غذایی بالایی دارد و عملکرد آن در شرایط خوب زراعی در سال تولید 35 تا 40 تُن علوفه خشک است.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۹۱-مهر ۱۴۰۳