ضرورت پایش آلاینده های شیمیایی درمحصولات کشاورزی

دکتر محمدرضا رضاپناه، استاد دانشگاه و دانشیار موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور: اجازه ندهیم محصولات فاقد استاندارد، به حیثیت محصولات کشاورزی ما ضربه بزنند.

اخبار سبز کشاورزی؛ آیا نیترات و دیگر آلاینده های شیمیایی در محصولات کشاورزی تولیدی، بیش از حد مجاز است؟ آیا میتوان با خیال راحت محصولی را مصرف کرد بدون اینکه از عواقب آن ترس داشت؟ آیا نهادهایی برای نظارت بر روی محصولات تولیدی و معرفی محصولات سالم، ارگانیک و محصولات حاوی حد مجاز آلاینده ها در کشور وجود دارد؟

همچنین در ادامه سوالات از این دست، نکته ی مهم دیگری که وجود دارد، بحث صادرات محصولات کشاورزی است که از این نظر باید استانداردهای لازم را داشته باشند و نباید اجازه داد تا عده ای بر اثر بی مبالاتی یا ندانم کاری و تولید محصولات غیر استاندارد، کلیت تولیدات کشاورزی ما را زیر سئوال ببرند.

در گفتوگو با دکتر محمدرضا رضاپناه، استاد دانشگاه و متخصص در حوزه محصولات ارگانیک، دانشیار موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور، رئیس اتحادیه انجمن های علوم گیاه پزشکی ایران و عضو هیات رییسه پلتفرم فن آوری و نوآوری ارگانیک بین الملل (TIPI)، به موضوع بیش بود آلاینده های شیمیایی در محصولات کشاورزی و آنالیز ریسک پرداخت هایم که ماحصل این گفت و گو تقدیم میشود:

لزوم مواجهه عالمانه

دکتر محمدرضا رضاپناه، دانشیار موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور میگوید: مواجهه با بیش بود نیترات، برخی سموم شیمیایی و امثالهم در محصولات باید عالمانه و موثر باشد؛ چرا که عدم انطباق با استانداردهای موجود و استانداردهای عالی یک مساله است و نبود سیستم مناسب برای تفکیک اندک محصولات آلوده با قریب به اتفاق محصولات سالم و بدون مشکل، سبب میشود هزینه تولید و صادرات افزایش یابد و در رقابت با کشورهایی که این نظم را در محصولات خود فراهم کرده اند، کم بیاوریم.

وی ادامه داد: هر از چندگاهی در معرض اخبار آلاینده های شیمیایی در هوا، آب، محیط زیست، غذا، محصولات کشاورزی، حتی ظروف فلزی و غیرفلزی آشپزخانه و دیگر وسایل و تجهیزات پلاستیکی قرار می گیریم. از طرفی آلاینده های مدرن نیز مطرح هستند، اما نباید مخاطب این اخبار فقط مردم باشند، بلکه مسئولین، اساتید و علما نیز مخاطب آن هستند که چگونه باید این آلاینده ها را مدیریت کرد؟

رضاپناه افزود: مثلا بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، میزان مجاز نیترات دریافتی روزانه بین صفر الی 3.7 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. غلظت نیترات در محصولات کشاورزی علاوه بر فاکتورهای ژنتیکی مانند نوع و گونه، به عوامل محیطی از جمله میزان نیتروژن خاک، شرایط کشت و انبارداری نیز بستگی دارند.

وی به یکی از گزارش های اعلام شده در این مورد که مربوط به استان فارس می شود اشاره و گفت: به عنوان مثال طی مطالعه صورت گرفته بر روی محصولات کشاورزی که اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان فارس آن را اعلام کرده در این استان، غلظت نیترات از 25.64 تا 1024.60 ppm متغیر بود.

بطوری که از بین 22 نوع محصول جمع آوری شده، 45 درصد عدم انطباق با میزان نیترات تعیین شده توسط استاندارد ملی ایران مشاهده شد. در این استان نمونه های شوید، گشنیز و کاهو بیشترین میزان نیترات؛ فلفل سبز، بادمجان، سیب زمینی و تربچه سطح متوسط؛ برنج و گندم کمترین میزان نیترات را نشان دادند.

همچنین مقایسه میزان نیترات محصولات مشابه کشت شده در مناطق مختلف کشور نشان داده که نمونه های کاهو، پیاز و خیار کشت شده در برخی مناطق با میانگین نیترات معادل 3909، 330، و 208.5 ppm بیشترین درصد عدم تطابق با استاندارد ملی را به خود اختصاص داده اند.

آلاینده ها باعث کندی صادرات

این استاد دانشگاه و متخصص در حوزه محصولات ارگانیک در ادامه گفت: گزارش هایی از بیش بود سموم و آلایندهها در محصولات صادراتی و برگشت آن به کشور یا امحاء آنها، نه تنها موجب دلسردی صادرکنندگان و تولیدکنندگان خواهد بود، بلکه حاکی از عدم وجود سیستم ارزیابی، مدیریت و تحلیل انواع آلاینده ها در کشور است.

رضاپناه ادامه داد: مثلا کشور امارات بعنوان مرکز صادرات مجدد مطرح است و حتی بازار میوه و تره بار امارات به سیستمهای پیشرفته مجهز شده و مانع از ورود محصولات با شائبه آلاینده است. حتی گاه با مقاصد سیاسی نیز از خلاء سیستم صادرات کشور ما در مورد رصد آلاینده ها استفاده می کنند و مانع از ورود برخی محصولات کشاورزی ایران می شوند.

برای مثال به جای گوجه فرنگی مناطق جنوبی کشور ما که با آفتاب درخشان تر تولید شده است و مزه و کیفیت بهتری دارد و به راحتی در دسترس آنها است، از ترکیه و از مسیرهای دشوارتر وارد میکنند. شایسته است در کشور با هماهنگی اتاق ها، وزارتخانه ها و سازمان های مربوط، در قالب آنالیز ریسک، این ساختار ایجاد و نه تنها در سطح ملی بلکه در سطح منطقه ای فعال و سطح زندگی و تعامل عالی و بایسته را برای کشور و منطقه رقم بزنند.

یک اقدام و چند مزیت

رئیس اتحادیه انجمن های علوم گیاه پزشکی ایران، گفت: این اقدام چند حسن دارد، از جمله اینکه نیاز به پرداخت هزینه آزمایشات سنگین برای اثبات بدون آلاینده بودن، کمتر می شود و هزینه صادرات و تولید در این بازار پررقابت کاهش می یابد؛ چرا که کشور با ایجاد این سیستم نشان می دهد که دارای سیستم قابل قبول جهانی است و نیاز نیست وارد کننده، به حق یا ناحق بهانه گیری نماید و گواهی های متعدد را برای هر محصولی مطالبه کند.

با استقرار این سیستم بین رشته ای در ورای سازمان های مدعی و مربوط، نظم آفرینی شایسته و در قالب سیستم بین المللی قابل قبول آنالیز ریسک شکل می گیرد، تضمین معنی پیدا می کند و خود به خود اعتبار صادرکننده و تولید کننده ایرانی بالاتر می رود و هزینه های آنها کمتر و کمترمی شود.

کار را به کاردان بسپاریم

رضاپناه عنوان کرد: به نظر می رسد دوره سپردن چنین امور عالی و بین رشته ای به سازمان هایی که خود باعث ایجاد و توسعه این آلاینده ها شده اند یا توجیه گر آن بوده و هستند، گذشته است. نظام تجارت جهانی به سوی گواهی زدایی و مبارزه با تقلب سازمان یافته پیش می رود، افراد مسلط به آنالیز ریسک و موضوعات بین رشته ای را برای نظم آفرینی در یابیم، شاید فردا دیر باشد.

آنالیز ریسک

دانشیار موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور با اشاره به اینکه آنالیز ریسک شامل ارزیابی ریسک، مدیریت ریسک و ارتباطات ریسک به شمار می آید، گفت: هر کدام از این ارکان به تنهایی جوابگو نیست، حتی مدیریت ریسک!

هر کدام از این ارکان اجزایی دارند که شناخت اصولی افراد، بخصوص افراد عضو کارگروه های مربوط سبب می شوند، بتوان به زبان علمی و بین المللی آن با هم گفتگو کرد و آنالیز یا تجزیه و تحلیل منسجم ریسک و بالطبع مدیریت قابل قبول ریسک و بهره برداری از تجارب علمی شکل بگیرید.

رضاپناه اضافه کرد:‌ رسانه نیز بعنوان عضوی از آنالیز ریسک، موضوع را بطور اصولی و قابل قبول مطرح خواهد کرد و نوعی اعتماد و آرامش عمومی شکل می گیرد، لذا مواجهه با ریسک، با آمادگی علمی و ساختاری مناسب شکل خواهد گرفت و موارد به بحران نوبه ای و کنترل بحران نمی انجامد.

وی افزود: از طرفی تولید اصولی و غیرنمایشی محصولات ارگانیک نیز می تواند کشور را از دردسر بیش بود نیترات و دیگر آلاینده های شیمیایی رها کند و رقیب خوبی برای کشاورزی رایج ایجاد کنیم تا آنها نیز بتوانند از اطلاعات و تجارب خود دفاع کنند و آبروی آسیب دیده توسط دوست و دشمن را احیا نمایند.

بی توجهی به کنترل بیولوژیک

عضو هیات رییسه پلتفرم فن آوری و نوآوری ارگانیک بینالملل (TIPI) توضیح داد: چطور یک کشاورز تحت پوشش قطب علمی ارگانیک می تواند علاوه بر تولید برنج ارگانیک، اردک و ماهی نیز پرورش دهد و برکت افزا باشد و راضی به درآمد خود، اما هم زمان سازمان های مربوطه، بر فروش گواهی های نامعتبر تاکید داشته باشند؟!

هیچ پژوهشکده قابل قبول و مستقلی برای ارگانیک یا کنترل بیولوژیک وجود نداشته باشد و بودجهاش را در دل سایر بودجه ها ادغام کنند، درحالیکه روش های رقیب و شیمیایی دارای بهترین سرمایه، بورسیه و کرسی باشند؟ باید نظم آفرینی مصصم باشیم و لطمه بیش بود نیترات و دیگر آلاینده ها در بخشی از محصولات کشاورزی را کاهش دهیم و با تولید و صادرات محصولات ارگانیک، به رقبای خارجی خود نشان دهیم که ما هم می توانیم حتی بدون کود شیمیایی، محصولاتی با معیارهای صادراتی تولید کنیم.

حسین کاظمی

کارشناس ارشد کشاورزی