دخترانی که کودکی را نزیسته‌اند
فقر، جنگ و بحران‌های محیط‌زیستی، زندگی کودکانه دختران را تحت خطر کودک‌همسری و ترک تحصیل قرار داده است.
اخبار سبز کشاورزی؛ جوامع گذشته دختران را زنده‌به‌گور و قربانی می‌کردند، حق تحصیل آنها را مایه فساد و حق انتخابشان را عامل انحراف جامعه می‌دانستند. قرن‌ها و سال‌ها طی شد و انسان‌های بسیاری تلاش کردند تا امروز حقوق برابر برای دختران، از جهان آرمانی و رؤیایی در ذهن به جهان واقعیت بپیوندد. اما آنچه آمارها و سیاستگذاری دولت‌ها نشان می‌دهد این است که هنوز در موفقیت برای تحقق این امر، تردید وجود دارد.
برداشته شدن محدودیت سن بارداری و افزایش آمار کودک‌همسری در ایران، ممنوعیت تحصیل دختران در افغانستان و وقایعی از این دست، همه نشان از این دارد که تلاش‌های گذشته کافی نبوده و بیش‌ازپیش برای تحقق برابری حقوق انسانی، نیاز به مراقبه و تغییروجود دارد.
سازمان نجات کودکان اعلام کرد بیش از ۲۰۰ میلیون دختر در کشورهای آسیب‌پذیر و بسیار آسیب‌پذیر تحت خطر کودک‌همسری، ترک تحصیل و خشونت هستند. ۱۷۰ میلیون از دخترانی که تحت این خطرات قرار دارند در کشورهای آسیب‌پذیر و ۳۶ میلیون از آنها در کشورهای بسیار آسیب‌پذیر زندگی می‌کنند.
در کشورهای بسیار آسیب‌پذیر در هر دقیقه دو دختر ازدواج می‌کنند. از هر چهار دختر، یکی از آنها قبل از ۱۸سالگی، مادر می‌شود و دو سومشان از حق تحصیل خود محروم می‌شوند. پنج میلیون و ۹۰۰ هزار دختر پناهنده هستند یا در شرایطی مانند پناهندگی زندگی می‌کنند. در این تحقیق منتشرشده، ایران در دسته کشورهای آسیب‌پذیر قرار دارد.
همه دختران براساس قوانین بین‌المللی حق برخورداری از امنیت، سلامتی، تحصیل باکیفیت و تصمیم‌گیری برای زندگی خود را دارند. در کشورهای آسیب‌پذیر، دولت‌ها توان فراهم کردن این خدمات و اجرای قوانین را ندارند و دختران بسیاری از حقوق خود محروم می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهد بحران‌هایی مثل جنگ و بلایای طبیعی نابرابری جنسیتی و خشونت جنسیتی را افزایش می‌دهد. این موضوع تحت‌تأثیر عواملی مانند نژاد، محل زندگی و طبقه اجتماعی به شیوه‌های مختلف بر زندگی دختران تأثیر می‌گذارد. این تفاوت‌ها می‌تواند با نابرابری‌های مبتنی‌بر سن و جنسیت آنها همپوشانی داشته باشند. چنین نابرابری‌هایی آمادگی دختران برای مواجهه با یک بحران و پیامدهای آن را کمتر می‌کند. دختران به‌دلیل اینکه کمتر از پسرها فرصت تحصیل و آموزش دارند، فرصت یادگیری مقابله با بحران‌ها را پیدا نمی‌کنند.
پدیده کودک‌همسری یک نوع خشونت جنسیتی است. یونیسف به ازدواج کودکان زیر ۱۸ سال با یک بزرگسال،کودک‌همسری می‌گوید. احتمال ازدواج دختران در کشورهای آسیب‌پذیر، دو برابر کشورهایی است که ثبات بیشتری دارند. آسیب‌پذیری کشورها موجب کودک‌همسری نمی‌شود؛ اما به این علت که تحت‌تأثیر بحران‌هایی مثل جنگ، بلایای طبیعی و شوک‌های اقتصادی است، خطر کودک‌همسری را افزایش می‌دهد. این عوامل باعث می‌شود دختران ترک تحصیل کنند، باردار شوند، مورد خشونت جنسیتی قرار گیرند و بر خانواده آنها فشار مالی تحمیل شود. این شرایط می‌تواند خانواده‌ها را به فکر ازدواج کودکان خود به‌عنوان راهی برای اطمینان از ایمنی و تأمین نیازهای آنها سوق دهد.
مسئولان سازمان ثبت‌احوال براساس دستورات ابلاغ‌شده، شهریورماه سال ۱۴۰۳ از انتشار آمار مادران زیر سن ۱۵سال و کودک‌همسرها منع شدند. آمارها نشان می‌دهد از زمستان سال ۱۴۰۰ تا پایان پاییز ۱۴۰۱، دست‌کم ۲۷ هزار و ۴۴۸ دختر زیر ۱۵ سال در ایران ازدواج کردند
براساس گزارش «روزنامه اعتماد»، مسئولان سازمان ثبت‌احوال براساس دستورات ابلاغ‌شده، شهریورماه سال ۱۴۰۳ از انتشار آمار مادران زیر سن ۱۵سال و کودک‌همسرها منع شدند. آمارها نشان می‌دهد از زمستان سال ۱۴۰۰ تا پایان پاییز ۱۴۰۱، دست‌کم ۲۷ هزار و ۴۴۸ دختر زیر ۱۵ سال در ایران ازدواج کردند. مهرماه سال ۱۴۰۳ معاون وزیر بهداشت اعلام کرد محدودیت سن بارداری در جهت جوانی جمعیت حذف شده است. این کودکان به‌لحاظ قانونی حق رأی و مشارکت سیاسی ندارند، اما می‌توانند مادر شوند و کودکی دیگر را پرورش دهند.
کدام کشورها آسیب‌پذیرند؟
براساس قوانین بین‌المللی، تمام دولت‌ها موظفند تا حقوق مردم کشور خود را تضمین کنند. زمانی‌که دولت یک کشور به وظایف خود مانند اجرای قوانین، مدیریت اقتصاد و خدماتی که مردم برای سلامت وامنیت خود به آن نیاز دارند عمل نکند، در وضعیت آسیب‌پذیر قرار خواهند گرفت. کشورهای آسیب‌پذیر ممکن است بیشتر از کشورهای پایدار تحت‌تأثیر درگیری‌ها و فجایع انسانی قرار بگیرند. بسیاری از کشورها در میانه درگیری‌های داخلی یا خارجی هستند، در نهادهای آنها ضعف وجود دارد و دچار خشونت و قانون‌گریزی گسترده هستند. بنابراین، کشورها در میزان پایداری متفاوت هستند و بر این اساس تقسیم‌بندی می‌شوند.
خشونت، بلایای طبیعی و بحران‌های اقتصادی عواملی هستند که آسیب‌پذیری یک کشور را افزایش می‌دهند. زمانی‌که کشوری با فقر و نابرابری دست‌وپنجه نرم کند و با بلایای طبیعی بیشتری مواجه شود، درآمد مردم کاهش و وابستگی آنها به حمایت‌های دولتی افزایش پیدا می‌کند؛ حمایتی که ممکن است دولت به‌دلیل هزینه‌ها، ظرفیت، اراده سیاسی یا عوامل دیگر انجام ندهد. این امر موجب افزایش ناامیدی مردم آن کشور می‌شود. آنها برای دسترسی به غذا، مسکن و آموزش و… مجبور به رقابت می‌شوند، به‌ویژه در شرایطی که دولت و افراد قدرتمند به این منابع دسترسی دارند، درحالی‌که چنین فرصتی برای بقیه مردم وجود ندارد. انباشت این چالش‌ها حل بحران‌های جدید را دشوارتر و توان دولت برای تأمین نیازها را کمتر می‌کند.
دولت‌های کشورهای آسیب‌پذیر، اغلب توانایی و منابع مورد نیاز برای وضع قوانین، تأمین مالی خدمات، مانند مراقبت‌های بهداشتی، غذا و مدارس و… را ندارند. این امر باعث می‌شود دختران برای رفع نیازها و تحقق حقوق خود، تحت حمایت محدود باشند و یا اصلاً حمایت نشوند. این دولت‌ها که نیاز به تلاش بیشتر برای حمایت از حقوق دختران دارند، به‌طور همزمان باید با بحران‌هایی که افزایش یافته نیز مقابله کنند که توانایی حمایتی را کاهش می‌دهد و همین مسئله آنها را دچار یک چالش دوگانه می‌کند.
راهکار چیست؟
آسیب‌پذیری عاملی خطرناک است که کودک‌همسری و نقض حقوق دختران را افزایش می‌دهد و مانعی برای دستیابی به هدف پنجم توسعه پایدار(برابری جنسیتی) است؛ تهدیدی است برای پیشرفتی که تاکنون بشر برای برابری حقوق دختران طی کرده است و می‌تواند تمام آن تلاش‌ها را بیهوده کند. تحقق برابری جنسیتی در سراسر جهان، نیازمند همکاری فوری است. سازمان نجات کودکان، چند راهکار برای مقابله با این بحران جهانی را پیشنهاد کرده است. اولین راهکار این است که دولت‌ها قادر شوند حقوق تمام مردم را تضمین کنند و این مسئولیت را با سیاست‌ها، بودجه و منابع برای اجرا و ارائه خدمات برعهده بگیرند. دولت‌ها پس از قبول مسئولیت باید به آسیب‌پذیری رسیدگی و با نابرابری و تبعیض‌های جنسیتی مقابله کنند.
سومین راه‌حل این است که دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و سازمان‌های جامعه مدنی در این کشورها با همکاری جوامع محلی در سیاستگذاری‌ها، سرمایه‌گذاری کنند. دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و گروه‌های حامی حقوق دختران و… باید با یکدیگر در جهت مقابله با آسیب‌پذیری همکاری کنند. ائتلاف‌هایی که شکل می‌گیرند باید قوانین و سیاست‌های مؤثری وضع و تدوین کنند که بر رفع نابرابری جنسیتی متمرکز باشد. دولت‌ها و اهداکنندگان باید سرمایه‌گذاری خود را افزایش دهند تا امکان انجام تحقیقات ایمن، اخلاقی و سیستماتیک، جمع‌آوری داده‌ها و ارزیابی رویکردهای نوآورانه برای تضمین حقوق دختران و رسیدگی به پدیده کودک‌همسری فراهم شود./ پیام ما
