چگونگی کنترل زنبوران مهاجم

اخبار سبز کشاورزی؛ دانستن این که چگونه می‌توان به شکل موثری با زنبوران مهاجم مقابله کرد، موضوعی مهم و اساسی است. در این مطلب دیدگاه‌های ارزشمندی درباره شناخت و عکس‌العمل به رفتار تهاجمی زنبوران که برای زنبوردارها، باغداران و کشاورزان و یا افرادی معمولی که در معرض هجوم زنبوران قرار می‌گیرند، ارائه می‌شود.

با به‌کارگیری توصیه‌های زیر می‌توانید با یک هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با این حشره‌های شگفت‌انگیز و همکاری با آن‌ها، دوستی درازمدتی با این دوستان شیرین داشته باشید.

شناخت رفتار زنبوران

زنبوران حشره‌های فریبنده و دلربایی هستند که نقشی حیاتی و تعیین‌کننده در گرده‌افشانی گیاهان و تولیدمحصول برای میلیاردها انسان و جانور دیگر به صورت تولید انواع میوه و محصولات کشاورزی، سبزی‌ها و گل‌ها دارند. برای انجام واکنش‌های ایمن و داشتن رفتارهای صحیح و درست با زنبوران، دانستن رفتارهای آن‌ها بسیار اهمیت دارد.

زنبوران عسل مجموعه‌ای از رفتارهای متفاوت دارند که تاثیر آن‌ها به‌علت تغییرهای فصلی و نقش آن‌ها در درون کلنی دارد.

رفتار تهاجمی زنبوران در کلنی‌ها جنبه‌ای حیاتی داشته و وابسته به وضعیت دفاعی آن‌ها در مقابل عوامل بیرونی و اقدامات تغذیه‌ای است. در شرایط دفاع از کلنی، زنبوران به‌شدت رفتار تهاجمی از خود نشان می‌دهند.

زنبوران عسل دارای توانایی‌های قابل‌توجهی در حفاظت از کندوی خود در مقابل تهدیدهای خارجی هستند و بروز حالت تهاجمی در آن‌ها یک مکانیسم خاص از سوی آن‌ها است.

در هر کلنی زنبورعسل تعدادی نگهبان وجود دارد که با ایستادن در جلوی گذرگاه ورودی مراقبت کاملی از ورود سایر جانوران به عمل می‌آورند. این نگهبانان با هوشیاری کامل آماده‌اند تا هر متجاوزی را به عقب برانند. آن‌ها یاد گرفته‌اند تا هر متجاوزی را که شامل سایر حشرات، حیوانات و حتی سایر زنبوران می‌شود؛ از دیگر کلنی‌ها را شناسایی و به دفع آن‌ها بپردازند.

آن‌ها با تولید فرمون‌های خاص و نشان دادن برخی از رفتارها به شناسایی تهدیدهای بالقوه می‌پردازند. چنان‌ که به یک کلنی زنبورعسل زیاد نزدیک باشید باید رفتار چنین زنبورانی را در نظر بگیرید.

نیش‌زدن؛ زنبوران عسل در ابتدا دوست ندارند کسی را نیش بزنند و از تقابل با عوامل بیرونی اجتناب می‌کنند، اما در صورت تشخیص در به خطر افتادن کلنی، از نیش خود استفاده می‌کنند. در هنگام نیش‌زدن، آن‌ها یک سوزن خمیده و دارای سم را وارد پوست مهاجم می‌کنند.

این سوزن به شکم زنبور متصل بوده که با پرواز آن کنده شده و باعث مرگ زنبور می‌شود. در هنگام نیش‌زدن، زنبور فرمونی از خود متصاعد می‌کند و به سایر زنبوران علامت می‌دهد که به عرصه دفاع از کلنی بپیوندند که این امر موجب یک تهاجم دسته‌جمعی به آن موجود می‌شود. علاوه‌بر رفتارهای دفاعی و تهاجمی، زنبوران عسل وظایف دیگری چون جمع‌آوری گرده، ساخت عسل و مراقبت از ساکنان کلنی نیز دارند و رفتار تهاجمی آن‌ها تضمینی برای بقای کلنی و مراقبت از منابع موجود در کندو است.

جستجو برای غذا؛ در حالی که رفتار تهاجمی اغلب در ارتباط با دفاع از کندو است، رفتار تهاجمی جستجو برای غذا نیز قابل مشاهده است. به‌طور کلی زنبوران عسل در رقابت دائم برای جمع‌آوری شهد و گرده با سایر گرده‌افشان‌ها هستند و حالت تهاجمی آن‌ها به حفظ این منابع کمک می‌کند. امکان دارد که زنبوران عسل یک قلمرو خاص را در اطراف محل‌هایی که دارای گل و شهد فراوان هستند، ایجاد کنند.

این حالت تهاجمی موجب دور کردن سایر حشرات و اطمینان از دسترسی اعضای کلنی به منابع غذایی کافی می‌شود. توانایی یک زنبورعسل در دفاع از قلمرو خود زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که سکونت‌گاه بومی آن‌ها دچار آسیب گردد. آن‌دسته از زنبورانی که موفق به حذف رقبا می‌شوند؛ می‌توانند مطمئن باشند که زمستان را در بقای کامل سپری خواهند کرد.

برخلاف گرایش‌های تهاجمی فردی، زنبوران جستجوگر برای غذا، در شناسایی منابع غذایی همکاری بسیار موثری با یکدیگر دارند. زمانی که یک زنبور جستجوگر غذا یک مکان غنی از موادغذایی پیدا می‌کند، با علائم شیمیایی و همچنین حرکات رقص خاص، محل مذکور را به سایر هم‌نوعان خود نشان می‌دهد. این رفتار موجب می‌شود تا تمام کلنی از این منبع استفاده حداکثری برده و غذای کافی برای کندو تهیه کنند.

تشخیص رفتار تهاجمی زنبوران

دانستن رفتارهای تهاجمی زنبوران به ما فرصت کافی می‌دهد که از آن محل دور شده و مورد اصابت نیش آن‌ها قرار نگیریم. یکی از نشانه‌های حالت تهاجمی زنبوران از روی نوع صدایی است که ایجاد می‌کنند. زنبورانی که در حال انجام امور معمولی و روزانه خود هستند یک صدای یکنواخت و آرام دارند؛ که نشان تهاجمی ندارد.

صدای زنبوران آرام، شکلی یکنواخت برای آدمیان دارد؛ اما زنبورانی که در حال رفع تهدیدها هستند صدایی بلندتر با وز وز بالا تولید می‌کنند. این صدا نوعی اخطار به عامل خارجی است تا از آن دور شود.

علائم ظاهری تهاجم

توجه به چگونگی پرواز زنبوران می‌تواند موجب تشخیص حالت آن‌ها گردد. پرواز زنبوران به شکل بی‌قرار و زیگزاگی، نشان‌دهنده حالت تهدید و تهاجمی در آنان است. فعالیت شدید نگهبان‌ها در جلوی مجرای ورودی کندو و تهاجمی بودن وضعیت آن نشان می‌دهد که باید از آن محل دور شد.

حرکات بال‌ها و شکم؛ حرکات ظاهری بال‌ها و شکم زنبوران می‌تواند بیانگر نوعی اضطراب و آشفتگی در آن‌ها باشد. یک زنبور با شکم بالا آمده، اغلب نشانه‌ای از آماده بودن آن برای نیش‌زدن است. این نشانه آشکاری از احساس تهدید زنبوراست.

امکان دارد که زنبوران در حال بال‌زدن‌های شدید دیده شوند که نشان از پراکنده کردن سریع فِرِمون به اطراف و پیام‌دادن به سایر زنبوران است. این وضعیت می‌تواند یک عکس‌العمل دفاعی و اخطار به سایر زنبوران درباره یک خطر احتمالی باشد.

حالت دفاعی؛ زمانی که زنبوران شکم خود را به سمت بالا می‌گیرند، بیان‌گر حالتی دفاعی و آماده شدن برای نیش‌زدن هستند و تهدیدی را در اطراف خود احساس کرده‌اند که با مشاهده چنین وضعیتی باید کاملا مراقب بود. بهترین کار، برگشت آهسته به سمت عقب و اجتناب از هرگونه حرکت ناگهانی است، چرا که موجب تحریک زنبوران می‌شود.

بعضی از زنبوران(به‌ویژه زنبوران نگهبان) امکان دارد که برای تشخیص رفتارهای تهدیدآمیز بالقوه، اقداماتی مانند تحریک‌نمودن عامل تهدید انجام دهند؛ تا تعیین کنند که مورد مذکور، تهدید است یا نه.

اگر یک زنبور به روش تکراری به سمت شما حالت شیرجه‌رفتن داشته باشد، یک نشانه اخطار و احساس خطر از سوی زنبور است و امکان دارد که به بررسی امکان نیش‌زدن بپردازد. در چنین وضعیتی باید آرام ایستاد و به آهستگی از شرایط تهدید دور شد. توصیه می‌شود که موجب تحریک بیشتر زنبوران نشوید.

جلوگیری از حمله زنبوران

زنبوران بخشی از اکوسیستم طبیعی زندگی ما هستند، اما می‌توانند حالات دفاعی و یا تهاجمی در صورت احساس تهدید، به خود بگیرند. در صورت تمایل به گردش در طبیعت و به‌ویژه در مکان‌های نزدیک به محل‌های زنبورداری‌ها، توصیه می‌شود که برخی از راهکارها را برای اجتناب از تهدید تهاجمی زنبوران انجام دهید.

• شناسایی محل استقرار و سکونت‌گاه زنبوران و منابع غذایی آن‌ها از در معرض خطر قرار گرفتن توسط آن‌ها جلوگیری می‌کند.

• برخی از زنبوران که در خاک‌های نرم، لانه‌سازی می‌کنند می‌توانند خطری بالقوه باشند، بنابراین باید مراقب محل زندگی آن‌ها بود. به‌علت آن که زنبوران دائما در اطراف گل‌ها پرواز می‌کنند، در صورت دیدن یا شنیدن صدای زنبورانی که در پی جمع‌آوری غذا هستند، از آن محل دور شوید.

شناخت زنبوران

شناسایی نوع زنبورانی که با آن‌ها سر و کار داریم؛ حائز اهمیت است. چرا که برخی از آن‌ها ظرفیت تهاجمی شدن بیشتر را نسبت به سایر زنبوران دارند. تعدادی از گونه‌های زنبور، روش‌های خاص خود را برای مواجهه با تهدیدها دارند. آن‌ها دارای سیستم‌ها و کارکردهای ویژه‌ای در کندو هستند که با دیگر زنبوران متفاوت است. چنانچه دارای امکان شناخت ویژگی‌های زنبوران اطراف خود نیستیم، بهترین کار دوری کردن از محل زندگی و کندوهای چنین زنبورانی است.

تفاوت‌های رفتاری زنبوران

هرگونه‌ای از زنبوران، روش زندگی خاص خود را دارد و در واکنش به انسان‌ها حالت‌های خاصی از خود نشان می‌دهند. به‌علت همین تنوع در گونه‌ها، شناسایی زنبوران به‌نوبه خود، نوعی چالش به شمار می‌رود، هر چند ویژگی‌های فیزیکی و سکونت‌گاه‌های آنان می‌تواند نشانه‌هایی کلیدی برای شناخت ارائه دهد.

معرفی چندگونه از زنبوران

زنبوران عسل؛ انواع گوناگونی از این زنبوران که وحشی و یا اهلی هستند در زنبورداری‌ها نگهداری می‌شوند، سالیانه هزاران تن عسل تولید می‌کنند که مصارف متعددی دارد.

زنبوران کُرکدارBumble bees؛ گروه دیگری از زنبوران هستند که در کلنی‌های کوچک نقش مهمی در گرده‌افشانی گیاهان دارند.

زنبوران تنها؛ که برخلاف زنبوران اشاره‌شده، به روش انفرادی زندگی کرده و زنبور ماده برای خود یک لانه می‌سازد و زادآوری می‌کند.

وسایل ارتباطی زنبوران

زنبوران به سه شکل با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند که شامل فرمون‌، رقص و حرکت لرزشی است.

• فرمون ماده شیمیایی است که نقش مهمی در پایداری و حفظ سلامت کندو دارند. هر کلنی عطر و بوی خاص خود را دارد که معمولاً توسط ملکه تولید و پراکنده می‌شود.

• یکی از جنبه‌های مسحورکننده زنبوران عسل، رقص‌های آنان است که توسط این حرکت‌ها، نشانی مکان دقیق و منبع غذایی را به دیگران اعلام می‌کنند.

• حرکات لرزشی بیشتر توسط زنبوران کرکدار اجرا می‌شود. به‌طور معمول زنبوران کرکدارِ نر، بال‌های خود را برای جلب‌توجه زنبوران ماده به حرکت درمی‌آورند؛ که برای تولیدمثل به‌کار برده می‌شود.

ماهنامه دام و کشت و صنعت – شماره ۲۸۳ – بهمن ۱۴۰۲