چگونه زنبورداری کنیم

اخبار سبز کشاورزی؛ یکی از این کارها که البته باید با عامل عشق، علاقه و پذیرفتن سختی‌های آن همراه باشد، زنبورداری است. چه بسا افرادی که بدون هرگونه پیش‌زمینه و تجربه و منحصراً به علت علاقه به حیوانات و به‌ویژه زنبوران عسل، کار خود را با یک کندو شروع کرد و پس از اندک زمانی مبدل به یک زنبوردار خبره شده‌اند.

زنبورداری به‌دلیل سر و کار داشتن با جانوری فعال و زنده که یکی از منحصر به‌فردترین موادغذایی جهان را می‌سازد، باید با آگاهی کامل و از همه مهم‌تر علاقه به این کار به اجرا درآید. باید توجه داشت که زنبورداری عملی بسیار بیش از داشتن یک یا چند کندوی زنبورعسل است، چرا که یک زنبوردار می‌تواند علاوه‌بر عسل تازه، موم، گرده‌گل، زنبور و دیگر محصولات تولید شده را به فروش برساند.

گام‌های آغازین

از همان ابتدا باید مشخص کرد که این یک کار تمام‌وقت؛ و یا یک سرگرمی پاره‌وقت است؛ که با تعیین این هدف، باید چند گام ساده را برداشت:

1- یادگیری: طبیعی است که برای شروع به هر کاری باید در آغاز اطلاعات کافی در آن مورد به دست آورد. در صورت نداشتن تجارب قبلی باید از الزامات زنبورداری آگاه شد و تحقیقات کافی جمع‌آوری کرد. گفتگو با افراد با تجربه، خواندن مطالب مرتبط و یافتن اطلاعات از فضای مجازی می‌تواند بسیار موثر باشد.

2- مشابه با هر شغل کوچک، نیاز به یک طرح با سنجش تمام جوانب دارد که داشتن سرمایه کافی و حمایت‌های مالی از آن جمله‌اند. بدیهی است که باید تمام اطلاعات اولیه در دفترچه‌ای یادداشت شده تا برای اقدامات بعدی مورد استفاده قرار گیرند. همچنین، یادداشت تذکرات افراد با تجربه اهمیت بسیار دارد.

3- گام نهادن در مسیر ایجاد یک شغل کوچک باید بر اساس نیازسنجی منطقه جغرافیایی به آن صورت پذیرد، چرا که باید بتوان محصول تولید شده را به فروش رساند. در صورت وجود تامین‌کنندگان پیشین در چنین بازارهایی، یافتن مشتری اندکی مشکل بوده و لزوماً باید متوجه بازارهای دورتر بود. اطمینان از وجود تقاضا برای عسل تولید شده به موفقیت این کار کمک خواهد کرد.

در نظر گرفتن آب و هوای منطقه، امکان جابه‌جایی در فصول گرم و سرد و توجه به دستورالعمل‌های زنبورداری، اهمیت بسیار دارند.

4- تهیه لوازم: در صورت تصمیم به راه‌اندازی یک زنبورداری کوچک، باید مجموعه‌ای از ابزار و لوازم را خریداری کرد که در زمان مقرر از آن‌ها استفاده شود.

این وسایل عبارتند از:

• کندو همراه به تعدادی‌ شان؛

 • ورق‌های موم؛

 • مقداری شکر؛

 • منبع آب؛

 • انواع کاردک و دستگاه دودزا؛

• تعدادی ظرف برای تغذیه زنبوران؛

• لباس‌های محافظ.

5- ارتباط با سایر زنبورداران: یکی از منابع یادگیری اصول زنبورداری، ارتباط با سایر زنبورداران باتجربه است. آن‌ها نه فقط دارای دانش کافی برای پاسخ دادن به سوالات شما هستند، بلکه اطلاعات بی‌همتایی در مورد شرایط جغرافیایی هر منطقه دارند. برای این کار لازم است تا عضو گروه زنبورداران منطقه‌ای شوید.

6- نامگذاری: همانند هر محصول تولیدی، باید برای خود یک نام تجاری یا علائم کافی انتخاب کرد تا به نوعی مورد تایید دیگران قرار گرفت. داشتن یک لوگوی مناسب به این کار کمک می‌کند.

7- خرید زنبورعسل: پس از تعیین‌تکلیف و گرفتن تصمیم جدی، باید به مقدار کافی زنبور به همراه ملکه خریداری و یک کلنی از زنبور تاسیس کرد. زنبوران سالم، باید بدون بیماری و آفت باشند. مجموعه خریداری شده باید مشتمل بر ملکه، تعداد کافی زنبوران کارگر و حجره‌های دارای لارو برای تثبیت جمعیت کندو باشد.

برای این کار می‌توان از کندوهای آماده خریداری کرد. به هر حال باید با یک جمعیت حداقلی شروع و به‌تدریج آن‌ها را ازدیاد نمود.

8- مراقبت از زنبوران: پس از تهیه کندوهای دارای زنبور، رسیدگی به زنبوران شروع می‌شود که رمز بقای آن‌ها است. کاملاً باید مراقب انواع آفات و بیماری‌هایی بود که می‌توانند به زنبوران آسیب وارد کنند و روش‌های مبارزه با آن‌ها را آموخت.

باید به‌طور هفتگی کندوها را مورد بازرسی قرار داد و از چگونگی فعالیت زنبوران، ابتلا به آفات و بیماری‌های احتمالی، زادآوری، ذخیره عسل و ...، اطلاعات لازم را به‌دست آورد.

به‌طور متوسط در طول یک سال باید بین 15 تا 30 ساعت برای هر کندو زمان صرف کرد.

9- برداشت عسل: با استقرار کلنی، زنبوران شروع به تولید عسل می‌کنند. در هنگامی که زنبوران مقدار زیادی عسل برای غذای خود تولید می‌کنند می‌توان مقداری از آن را توسط ابزار یا وسایلی که برای این کار ساخته شده است، برداشت نمود و در صورت بازاریابی، آن را به فروش رساند.

10- تکثیر وتوسعه: زنبوران عسل در صورت وجود شرایط مناسب و سلامت کلنی، جمعیت زیادی را به وجود می‌آورند که می‌تواند به افزایش تعداد کندوها و توسعه کار منتهی شود، اگر چه محدودیت‌هایی نیز در پی دارد.

محصولاتی با ارزش‌افزوده

مواد به‌دست آمده از یک زنبورداری منحصر به عسل تازه نیست بلکه محصولات متنوع دیگری نیز در هر کلنی زنبورعسل تولید می‌شود. چه بسا که این محصولات ارزش‌افزوده بیشتری نسبت به عسل داشته باشند، چرا که خواص آن‌ها گاه بیشتر و کاربری آن‌ها متفاوت است. به همین دلیل یک زنبوردار، اگر چه تازه‌کار هم باشد، می‌تواند به کمک زنبورداران با تجربه محصولاتی غیر از عسل نیز به دست آورد.

این محصولات عبارتند از:

عسل خام: یک مایع طلایی، غلیظ، شیرین و بسیار خوش‌طعم که توسط زنبوران یک کلنی تولید می‌شود. اساسا زنبوران کارگر این ماده را از شهد و گرده‌گل‌های منطقه زندگی خود برای تغذیه ملکه و سایر اعضای کلنی تولید می‌کنند. این ماده توسط زنبورداران استخراج و به مصرف انسان می‌رسد. عطر، طعم و رنگ این عسل خام، بسته به فصل سال، گل‌های منطقه و نوع شهد و گرده جمع‌آوری شده، متفاوت است.

فروش زنبور: یک زنبوردار موفق می‌تواند با فروش زنبوران مازاد خود به سایر زنبورداران و یا افراد متقاضی، از این راه کسب درآمد نماید. در واقع زنبوران سالم در یک کندو با شهد کافی، یک منبع درآمد پایدار و مناسب است که در غیر این صورت می‌تواند موجب ازدیاد تعداد کلنی‌ها و افزایش ثروت و درآمد زنبوردار گردد.

موم: موم از جمله مواد طبیعی است که توسط زنبوران ساخته شده و وارد کندوها می‌شود.

با جمع‌آوری این موم می‌توان این ماده انعطاف‌پذیر را به عنوان یک لایه ضد اصطکاک، ضدآب ماده براق‌کننده چوب و چرم و مواد آرایشی مورد استفاده قرار داد. زنبوردار می‌تواند با جمع‌آوری و فروش موم برای خود کسب درآمد نماید. یکی از موارد بسیار مرسوم در استفاده از موم، ساختن شمع است. بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند که به جای استفاده از شمع‌های ساخته شده توسط مواد شیمیایی، از شمع مومی استفاده کنند که از نظر زیست‌محیطی نیز ارجحیت دارند.

شمع‌های مومی در زمان سوختن ایجاد دود نکرده و با بوی مطبوعی می‌سوزند، به همین دلیل مشتریان خاص خود را دارند.

گرده‌گل: گرده‌های جمع‌آوری شده و باقیمانده در کندو دارای ترکیباتی از انواع گرده‌گل‌ها،

شهد یا آنزیم‌های هضم‌شده توسط زنبوران هستند. بسیاری از مصرف‌کنندگان این گرانول‌های خشک را در انواعی از پودرها، افزودن به موادغذایی و یا خوردن به صورت قرص، مصرف می‌کنند.

علت این کار، غنی بودن این گرده‌ها از انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی، ریزمغذی‌ها، آنزیم‌ها، اسیدهای آمینه و آنتی‌اکسیدانت‌ها است.

خدمات گرده‌افشانی: کشاورزان برای گرده‌افشانی گیاهان و محصولات خود، به زنبوران نیاز دارند، اما در بسیاری از مناطق کشاورزی، جمعیت زنبوران و گرده‌افشان‌ها به میزانی نیست که بتواند تمام گیاهان را گرده‌افشانی نماید، بنابراین با دعوت از زنبورداران و اجاره کردن زنبوران یک زنبوردار، این کار توسط زنبوران اجاره‌ای انجام می‌گیرد. کندوها در مجاور مزارع و باغ‌ها قرار داده شده و زنبوران موجب گرده‌افشانی گیاهان می‌شوند

ژل‌رویال: زنبوران عسل، این ژل را برای تغذیه ملکه و لاروهای در حال رشد مورد استفاده قرار می‌دهند.

این ژل غنی‌ترین ماده غذایی در کره زمین است و در حفظ سلامتی مزایای فراوانی دارد.

خواصی همچون داشتن مواد آنتی‌اکسیدانت، ضدالتهاب، کاهش‌دهنده کلسترول خون، پایین آوردن فشارخون، ترمیم زخم‌ها و صدمات پوستی و بسیاری موارد دیگر ازجمله مزایای ژل‌رویال هستند.

مراقبت‌های پوستی: انواعی از تولیدات مراقبت‌های پوستی، از محصولات به‌دست آمده از زنبوران عسل ساخته می‌شوند و ماده اولیه آن‌ها عسل یا ژل‌رویال است. از آن جمله می‌توان از انواع لوسیون، ماسک‌های آرایشی، ماسک‌های ضدپیری و چروکیدگی پوست، رژ لب‌ها و بسیاری موارد دیگر نام برد.

دفعات برداشت عسل

زمان برداشت عسل از آغاز فصل گرما تا اوایل پاییز است. برخلاف سایر محصولات کشاورزی که بیشتر آنها فقط یک نوبت برداشت می‌شوند، از کندو عسل بر اساس شرایط منطقه، آب و هوا و فراوانی شهد و گرده‌گل، می‌توان دو تا سه نوبت برداشت نمود. نکته‌ای که باید یادآوری کرد، برداشت نکردن عسل در سال اول استقرار کندوها است؛ چرا که هنوز کلنی در حال رشد بوده و سعی در توسعه خود دارد.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۸۶-اردیبهشت ۱۴۰۳