زنبوران پس از نیش زدن

اخبار سبز کشاورزی؛ اگر چه زنبورها نقش انکارناپذیری در تداوم زندگی انسان‌ دارند و با گرده‌افشانی گیاهان، حداقل در تولید افزون‌بر 30درصد از غذای ساکنان کره زمین دخالت داشته و یا انواعی از عسل‌های شیرین و سرشار از خواص گوناگون را تهیه می‌کنند؛ اما نیش دردناک آنان چندان خوشایند نیست و شاید از این که یک زنبورعسل پس از نیش‌زدن می‌میرد،؛ تا اندازه‌ای ما را ناراحت نماید.

از حدود 21 هزار گونه زنبور، فقط هشت گونه از آنان پس از نیش‌زدن می‌میرند و در واقع 99/96درصد از آنان پس از نیش‌زدن همچنان زنده می‌مانند.

بعضی از گونه‌های زنبور، توانایی نیش‌زدن ندارند و گروهی دیگر می‌توانند به هر تعداد دفعه که بخواهند نیش بزنند.

زنبور‌عسل‌ دوست‌داشتنی؛ زنبورانی که خاطره نیش‌خوردن از آنان را داریم؛ زنبورعسل‌ اروپایی(Apis-mellifera) است که بومی اروپا و آفریقا بوده و در حال حاضر در سرتاسر جهان مشاهده می‌شوند. این زنبور یکی از هشت گونه زنبور از نوع Apis هستند و نسبت به کل جمعیت زنبوران فقط 0/04درصد را تشکیل می‌دهند. اما نکته مهم آن است که زنبور‌عسل پس از نیش‌زدن می‌میرند.

اما چرا؟ در حقیقت آنان به خاطر حفظ ملکه و مجموعه کلنی، جان خود را فدا می‌کنند، اما دلیل اصلی این مرگ، خاردار بودن نیش آن‌ها است که پس از نیش‌زدن در آن نقطه گیر کرده و امکان بیرون آوردن آن از محل نیش زدن وجود ندارد.

اصولا پس از نیش‌زدن قسمت دارای نیش از بدن آن کنده شده و روی پوست باقی می‌ماند. پس از پرواز زنبور، نیش به همراه کیسه زهر در محل باقی مانده و اندکی بعد زنبور می‌میرد.

زهر زنبورعسل به‌دلیل ویژگی‌های آن کشنده است؛ و در صورت حساس بودن فرد مورد اصابت نیش، خطر مرگ او را تهدید می‌کند. در سال 2018 در کشور استرالیا، از هر 19 مرگ ناشی از زهر جانوران، 12 مورد مرتبط با نیش زنبور عسل بود.

ساختار نیش زنبور؛ یک نیش در میان انواع زنبور و یا مورچگان در واقع لوله‌ای است که برای تخمگذاری به کار برده می‌شود، اما برای دفاع و یا حمله زنبور نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گروه از حشرات نیش‌دار، بیش از 190 میلیون سال است که از این وسیله دفاعی برای راندن دشمنان استفاده می‌کنند.

نیش زنبورعسل اروپایی از دردناک‌ترین نوع نیش زنبوران است، اگر چه بسیاری از سایر زنبوران، نیش‌شان تا این اندازه دردناک نیست.

از دیدگاه منفی، اغلب گونه‌های زنبور، دوست دارند تا جایی که می‌توانند به شما نیش بزنند، اما فقدان این حالت در زنبورعسل به دلیل کنده شدن نیش، امکان‌پذیر نیست. آنچه قابل‌توجه است، آن که صدها گونه از زنبوران قادر به نیش‌زدن نیستند.

زنبوران بدون نیش؛ نزدیک به 537 گونه از 21 هزار گونه زنبور در گروه زنبوران بدون نیش قرار دارند. در استرالیا به‌عنوان یکی از کشورهای تولیدکننده عسل، فقط یازده گونه از این زنبوران وجود دارد که در ضمن می‌توان آنان را در کندو قرار داد تا عسل تولیدکنند.

اما این زنبوران بدون نیش نیز قادرند که از لانه‌های خود دفاع کنند، اگر چه این دفاع همراه با نیش‌زدن نیست.

چرا زنبورعسل نیش می‌زنند؟؛ برای این پرسش دو پاسخ وجود دارد: پاسخ اول آن که جمعیت آنان در سرتاسر کره زمین فراوان و گسترده است. دوم آن که این دسته از زنبورعسل برای تهیه غذا و جمع‌آوری گرده و شهد، روزانه تا 10 کیلومتر به اطراف پرواز می‌کنند، این توانایی پرواز در حالتی است که زنبوران وحشی تا شعاع کمتر از 200 متر نسبت به کلنی خود پرواز می‌کنند.

نکته دیگر آن که زنبورعسل اروپایی بسیار اجتماعی‌اند و ترجیح می‌دهند که برای حفظ خانواده خود بمیرند، در حالی که بسیاری از گونه‌های زنبور، انفرادی زندگی می‌کنند.

رابطه پیچیده؛ ما با زنبور رابطه پیچیده و جالبی داریم. اگرچه آنان می‌توانند مرگ‌آفرین باشند و برای دفاع از لانه خود در حالت تهاجمی قرار بگیرند؛ اما وجود آنان برای گرده‌افشانی محصولات کشاورزی ما بسیار حیاتی؛ و عسل از غذاهای مورد علاقه ساکنان کره زمین است.

متاسفانه در ایران نه‌تنها از توانایی زنبورعسل در افزایش محصول استفاده نمی‌شود بلکه با سمپاشی غیراصولی، موجبات آلودگی و مرگ و میر آنها فراهم می‌گردد.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۸۸-تیر ۱۴۰۳