صید و صیادی در ایران
ماهنامه دام و کشت و صنعت – شماره ۲۷۹ – مهر ۱۴۰۲
صید و صیادی در آب‌های شمال و جنوب کشور، سابقه‌ای طولانی دارد؛ اما پرورش آبزیان(انواع ماهی و میگو) بیش از یک دهه در ایران قدمت ندارد؛ در حالی که زمینه‌های بسیار مستعدی برای سرمایه‌گذاری و شکوفایی این بخش در کشور موجود است.
اخبار سبز کشاورزی ؛ در خصوص صنایع فرآوری تولیدات دریایی (انجماد، بسته‌بندی، تبدیل و تولید انواع غذاهای دریایی و…) نیز می‌توان گفت، تقریبا کار مهمی در اقتصاد کشور صورت نگرفته، در حالی که فعالیت‌های این بخش از صنعت شیلات، ارزش‌افزوده بسیار بالا، زمینه گسترده برای صدور فرآورده‌ها به بازارهای جهانی و ایجاد اشتغال مولد و پایدار در کشور را دارد.
تاریخچه شیلات در ایران
در زمان محمدشاه قاجار، دولت نیاز مبرمی به پول داشت، در نتیجه امتیاز بهره‌برداری از ذخایر دریای خزر در مقابل شش هزار و پانصد تومان در سال را به شخصی به نام «عبدل» از اتباع روسیه واگذار کرد. سپس در سال ۱۲۵۵ خورشیدی، شخصی به نام «لیانازوف» در قبال پرداخت سالانه ۵۰ هزار تومان تا ۲۷ سال بهره‌برداری از ماهیان حرام(که ماهی خاویار هم شامل می‌شد) از دریای خزر را به‌عهده گرفت و پس از وی این قرارداد به پسرش منتقل شد. پس از وی مدتی نیز شخصی به نام «وانتسف» از حوزه جنوبی دریای خزر بهره‌برداری کرد.
از سال ۱۳۳۱ تا ۱۳۴۶ شرکت‌سهامی شیلات ایران زیرنظر وزارت کشاورزی و منابع‌طبیعی کار بهره‌برداری از دریای خزر را عهده‌دار شد. قبلاً این شرکت تحت پوشش وزارت دارایی بود. با انحلال این وزارتخانه، شرکت سهامی شیلات ایران زیر نظر وزارت کشاورزی قرار گرفت، اما در سال ۱۳۶۶ با پیام ر‌هبر انقلاب این شرکت به وزارت جهادسازندگی الحاق شد و تا امروز نیز زیر نظر وزارت جهادکشاورزی انجام وظیفه می‌کند.
محصولات صادراتی دریایی ایران
صادرات آبزیان دریایی ایران در دو بخش اجرا می‌شود:
-
آبزیان دریای خزر که به‌طور عمده شامل‌خاویار و گوشت ماهیان خاویاری است.
-
آبزیان آب‌های جنوبی ایران که به‌طور عمده میگو است. از دریای عمان و منطقه چابهار نیز لابستر و برخی ماهیان دریایی چون حلوا سفید صید و صادر می‌شود. گوشت ماهی حلوا سفید در کشورهای عربی تقاضای زیادی دارد.
تولید 150 نوع غذا و فرآورده دریایی در کشورهای پیشرفته
در کشورهای پیشرفته در امر شیلات بیش از ۱۵۰ نوع غذا و فرآورده دریایی تولید می‌شود.
در حال حاضر در ایران به دلیل نوپا بودن صنعت شیلات و راه نیافتن نیروهای تخصصی به‌‌سمت صنایع فرآوری محصولات شیلاتی، از تولید بسیاری از فرآورده‌های شیلاتی محروم هستیم. اکنون در ایران فقط ماهی سرخ کرده و کنسرو شده جزو فرآورده‌های دریایی شناخته شده و مورد مصرف قرار می‌گیرد؛ اما در کشورهای صاحب صنعت شیلات، انواع کالباس، سوسیس، ژامبون، سالامی و سورومی از ماهی، انواع کتلت و گوشت‌های چرخ شده ماهی و… تولید و عرضه می‌شود.
اهمیت سرمایه‌گذاری
اگر صنعتگران ایرانی به بخش فرآوری محصولات دریایی وارد شوند به‌راحتی می‌توان سالانه رقمی بالایی از صادرات فرآورده‌های شیلات به‌دست آورد. چون فاصله بین ایستگاه‌های صید تا ایستگاه‌های فرآوری در ایران طولانی و روش‌های نگهداری و عمل‌آوری مناسب وجود ندارد، بسیاری از محصولات دریایی ایران وقتی به ساحل می‌رسند، از لحاظ استاندارد جهانی فاسد شده محسوب می‌شوند و نمی‌توان از آنها برای فرآوری استفاده کرد. این گونه محصولات به‌اجبار به آرد ماهی و یا روغن ماهی تبدیل می‌شوند.
به نظر می‌رسد باید با سرمایه‌گذاری روی این زیربخش و به‌کارگیری متخصصان آموزش دیده، از این معضل جلوگیری کرد تا به یک ارزآوری و سودآوری عظیم دست یافت. باید دقت داشت که انجماد جزو صنایع فرآوری محسوب می‌شود و می‌تواند صادرات محصولات غذایی دریایی را گسترده‌تر سازد، این در حالی است که ایران از این صنعت محروم است. اگر سیستم‌های سنتی عمل‌آوری فرآورده‌های غذایی دریایی را که اکنون در ایران مرسوم است با فناوری‌‌های روز هماهنگ کنیم، زمینه سودآوری و ارزآوری زیادی برای صادرکنندگان محصولات دریایی فراهم خواهد شد.
ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۷۹ - مهر ۱۴۰۲
