ترال و مرگ آبزیان

صید ترال در ایران همواره با مخالف کارشناسان محیط زیست مواجه بوده‌ است. اما این شیوه از صید چه آسیبی دارد که با آن مخالفت می‌شود؟ مهم‌ترین گونه‌هایی که از صید ترال متأثر می‌شوند چه هستند؟ آیا راهی هست که بتوان آسیب‌های صید ترال را کاهش داد؟ تأثیر ترال بر صید بومی چیست؟

اخبار سبز کشاورزی ؛ در این نوشتار حقایق درباره روش صید ترال به‌دور از احساسات بازتاب داده خواهند شد. ترال (Trawl) شیوه‌ای از صید صنعتی است که در آن توری پیاله‌ای و ساک‌مانند (با اندازه‌های گوناگون) با سیم بکسل در دریا کشیده می‌شود.

انواعی از ترال وجود دارد همانند ترال میگو، ترال کف‌روب و ترال میان‌آبی که هریک برای مقصودی به‌کار گرفته می‌شوند. ایران حدود 30 کشتی ترال دارد؛ شامال دو کلاس شناورهای بزرگ گروه فردوس (با 7 ناوگان) و گروه طبس و کیش که کشتی‌های کوچک‌تری هستند (حدود 20 فروند) و در فصل مشخصی گونه‌های خاصی از آبزیان را صید می‌کنند.

در سال‌های پیش از ممنوعیت کار این شناورها، کشتی‌های ترال در نیمه دوم سال در دریای عمان به صید فانوس‌ماهی‌ها مشغول بودند و در فصل تابستان به صید گونه یال‌اسبی می‌پرداختند. فعالیت این ناوگان شرایط مشخصی دارد که سازمان شیلات کشور آن را تنظیم می‌کند.

در ابتدا مؤسسه تحقیقات شیلات، برای هر نوع صید هدف، ذخایر را ارزیابی می‌کند تا معلوم شود که یک گونه تا چه میزان قابلیت برداشت را دارد. از سوی دیگر، براساس قانون، شناورهای ترال باید فقط در دریای عمان، در فاصله ۱۲ مایلی از ساحل و در یک محدوده مشخص (یک ترانسکت که قبلاً از محدوده میدانی تا نزدیکی چابهار در استان سیستان و بلوچستان به‌صورت رفت و برگشتی بود) که سازمان شیلات به آن‌ها ابلاغ می‌کند، تورکشی کنند.

طبیعتاً عمق با دور شدن از ساحل افزایش می‌یابد. صید هدف ناوگان ترالر ایران از حدود ۱۰ سال پیش تاکنون گونه‌های یال‌اسبی، ماهی مرکب و اسکوئید بوده و به‌همین جهت برای حصول این هدف در اعماق ۸۰ تا حدود ۲۰۰ متری توراندازی می‌کردند. به‌غیر از صید هدف این شناورها، ماهیان حَصون، کوتر (باراکودا)، سلطان ابراهیم و میش از جمله گونه‌های با ارزش این کشتی‌ها محسوب می‌شوند.

پس از ممنوعیت فعالیت این نوع صید توسط مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۹ و حاشیه‌هایی که شناورهای چینی ایجاد کردند، حالا با فشار مالکان این شناورها برای فعالیت مجدد، به‌نظر می‌رسد افزون‌بر تلاش برای شروع به‌کار در دریای عمان، مصرانه به‌دنبال صید در خلیج فارس نیز هستند و اطراف مُتاف در استان بوشهر و فاصله بین دو جزیره سیری تا ابوموسی را برای این منظور در نظر دارند.

باید گفت که خلیج‌فارس اصلاً و ابداً توان پذیرش صید ترال را ندارد چراکه علاوه بر عمق کم (میانگین عمق خلیج فارس بین ۳۵ تا ۴۰ متر و عمیق‌ترین نقطه آن گودالی به عمق ۱۶۸ متر در نزدیکی تنب بزرگ است)، بستر خلیج فارس در اعماق گوناگون زیستگاه مرجان‌های نرم و سخت است که از جمله زیستگاه‌های حساس و شکننده محسوب می‌شوند و تجمع آن‌ها مکانی برای تولید و زادآوری انواع آبزیان است.

خلیج فارس به‌خودی‌خود زیر فشارهای متنوعی از قبیل ترافیک کشتیرانی، آلودگی، تنش‌های محیطی نظیر نوسانات شدید دمایی و شوری بالا است و در این شرایط ظرفیت پذیرش فشار صید صنعتی را ندارد، چنانکه در حال حاضر هم تمامی صیدگاه‌های ساحلی آن تهی از صید شده است.

ایران دارای بزرگترین ناوگان صیادی در شمال اقیانوس هند است با بیش از ۱۴ هزار شناور دارای مجوز و حدود همین تعداد شناور قاچاق که شامل لنج‌ها و قایق‌های صیادی هستند. نه‌تنها صید به‌شیوه ترال، که صید قایق‌ها با تورهای مونوفیلامنت چشمه‌ریز (مشهور به تورهای نامرئی اسرائیلی) که غیرقانونی هستند بزرگترین آسیب را به تنوع‌زیستی و آبزیان وارد می‌کند. بیشترین تلفات لاک‌پشت‌های دریایی ناشی از همین قایق‌هاست که متأسفانه سازمان شیلات به‌دلیل کمبود نیروی پرسنلی یگان حفاظت خود قادر نیست به حد لازم از تخلفات آن‌ها پیشگیری کند.

از زمانی که ذخایر ماهی یال‌اسبی مجوز صید گرفتند، سال‌به‌سال جثه ماهی‌های صید شده که در ابتدا بالای ۸۰ سانتی متر بودند به حدود ۳۰ سانت تقلیل یافت و این یعنی جمعیت ماهی‌های نابالغ بهره‌برداری می‌شدند. فرصت دادن برای احیای ذخایر این ماهی به‌شدت لازم‌الاجراست. از سوی دیگر ماهی‌ یال‌اسبی، اسکوئید و ماهی مرکب از جمله گونه‌های حرام‌گوشت در مذهب شیعه هستند که به کشورهایی نظیر چین صادر می‌شوند.

به‌دلیل ذخایر خوب ماهی یال‌اسبی در آن‌ سال‌ها تصمیم براین شد که با دریافت حق صید شناورهای چینی خود به آب‌های ایران وارد شوند و این گونه‌ها را صید کنند اما متأسفانه این کشتی‌ها قوانین فاصله از ساحل و نوع صید هدف را رعایت نمی‌کردند و از این رو صیادان بومی آن‌ها را جاروب‌کننده دریا لقب دادند که حق و حقوق‌شان را پایمال می‌کنند. صید ترال یکی از مخرب‌ترین روش‌های صید است که باید در آب‌های دور به‌کار گرفته شود و بنابراین اعطای مجوز برای فعالیت مجدد آن‌ در خلیج فارسِ به‌شدت‌آسیب‌پذیر، خیانتی بزرگ به کشور، ملت ایران و به‌ویژه جامعه صیادی است.

صید به روش ترال از جمله روش‌های تهدیدکننده و خطرناک برای لاک‌پشت‌های دریایی، کوسه‌ماهیان، سپرماهیان و بعضاً پستانداران دریایی محسوب می‌شود؛ بسته به عمق، مدت‌زمان تورکشی، مکان و نیز نوع ترال (ماهی یا میگو، وینچی یا جرثقیلی) درصد گرفتاری این گونه‌های حمایت‌شده متفاوت است. تدبیر و مدیریت صحیح منابع تنها با حرف‌های قشنگ عملی نیست بلکه با استفاده از فکر و خرد جمعی و الزام به رعایت قوانینی که بر پایه علم وضع شده‌اند میسر خواهد بود.