در بشقاب غذا چقدر سم وجود دارد؟

اخبار سبز کشاورزی؛ سموم دفع آفت و قارچ‌کش حتی به میزان اندک تا سفره و معده انسان می‌روند، ظروف پخت‌وپز و غذاخوری با مواد شیمیایی شوینده شسته می‌شوند و آن هم میزانی از مواد شیمیایی را به خورد انسان می‌دهد، شامپوهای حمام دارای مواد تمیزکننده شیمیایی هستند که چشم، گوش، بینی و دهان را نوازش می‌نمایند.

لباس نیز با مواد پاک‌کننده شیمیایی شسته می‌شوند و خلاصه محیط زندگی ما با انواع مواد شیمیایی سمی احاطه شده است.

سموم شیمیایی، با تمام مضراتی که در مورد آن‌‌ گفته می‌شود، امری الزامی برای حفظ محصولات کشاورزی در مقابل آفت، بیماری و علف هرز هستند و در حال‌حاضر اندیشه تولید یک محصول، بدون استفاده از سموم، چندان پذیرفتنی نیست. از سوی دیگر، تقاضای فزاینده به مواد غذایی و رشد روزانه جمعیت جهانی، مبحث امنیت غذایی و کاهش انبوه‌ گرسنگان را مطرح نموده که پیوندی انکارناپذیر با استفاده از سموم شیمیایی دارد. اما این تیغ دولبه، مشکلاتی نیز به وجود آورده که باید به آن توجه نمود.

یکی از مهم‌ترین و البته شایع‌ترین مشکلات مرتبط با کاربری سموم کشاورزی وجود بقایای این مواد در محیط‌زیست، آب‌های زیرزمینی و موادغذایی به‌دست آمده از محصولات کشاورزی است.

بنابر هزاران تحقیق انجام‌شده در این زمینه، معلوم گردیده که این مواد، عامل و به‌وجود آورنده بسیاری از بیماری‌، نارسایی‌ و مرگ و میر برای کاربران این مواد هستند. برخی از این اثرات منفی بر سلامتی انسان و سایر جانوران، می‌توانند کوتاه‌مدت و یا طولانی‌مدت باشند.

حتی ادویه‌ هم از دام مواد شیمیایی رهایی نمی‌یابد!

چندی پیش برخی از ادویه‌هایی که از هندوستان به سایر کشورهای جهان صادر گردید، به دلیل وجود ماده آفت‌کش اکسیداتیلن(که می‌تواند عاملی سرطان‌زا باشد)، باز پس فرستاده شدند.

بنابراین دقت در چگونگی استفاده از سموم براساس دستورالعمل‌های توصیه شده توسط کارخانه‌های سازنده، موضوعی بسیار جدی و حیاتی است.

افزون‌بر 1000 نوع آفت‌کش‌ وجود دارد که در سرتاسر جهان برای اطمینان از حفظ و مراقبت از محصولات کشاورزی به‌کار برده می‌شوند و ضمن نابود کردن آفت و بیماری باعث افزایش محصول در سبزی، غلات، میوه و سایر محصولات می‌گردند.

هر چند بحث و جدل‌ در این عرصه وجود دارد، اما مطالعه و تحقیق نشان داد که بکارگیری آفت‌کش‌ می‌تواند موجب مشکلات تنفسی، عصبی و افزایش خطر ابتلا به انواع سرطان گردد. اساسا آفت‌کش دارای تاثیر کوتاه و بلندمدت است. اثر کوتاه‌مدت به شکل تحت‌تاثیر واقع‌شدن بینی، گلو و حلق، خارش‌پوست و تاول‌زدن پوست است. همچنین تهوع، سرگیجه و اسهال نیز می‌تواند در اثرات کوتاه‌مدت، مشاهده شوند. اما در اثرگذاری طولانی‌مدت سموم، مواردی ازقبیل سرطان‌، تشکیل غدد و تومور، تخریب سیستم‌های مغزی و اعصاب، نقص در جنین، عقیم‌شدن و مشکلات زادآوری، تخریب کبد، کلیه، شش‌ و سایر بافت‌های بدن، دیده می‌شود.

هر سم آفت‌کش دارای اجزا و موادی است که ترکیباتی سمی برای استفاده برای از بین بردن آفت را به همراه دارند. امکان دارد بقایای آن‌ بر میوه، سبزی‌ و سایر محصولات باقی بمانند. درجه سمیت آن‌ وابسته به کنش‌های مواد و سایر عوامل محیطی است. به‌عنوان مثال، آفت‌کش‌ نسبت به علف‌کش اثرگذاری سمی بیشتری برای انسان دارد. ضمن آن که یک ماده در دوزها و مقادیر مختلف، اثرگذاری‌های متفاوتی دارد.

جدا از این موارد، سمیت یک ماده شیمیایی به نوع استفاده و مصرف آن ازقبیل خوردن، استنشاق یا تماس مستقیم با پوست، بستگی دارد که تماس مستقیم آسیب‌رسانی بیشتری ایجاد می‌کند.

بررسی‌ها نشان داد، کشاورزانی که انواعی از سموم را بر محصولات به کار می‌برند، در مقایسه با سایر افراد به میزان بیشتری در معرض چاقی و یا سرطان‌ قرار دارند.

باید توجه داشت که کودکان به‌شکل متفاوتی تحت‌تاثیر سموم قرار می‌گیرند. به‌عنوان مثال، کودکان متولد شده از مادرانی که به میزان بالایی متاثر از سموم شیمیایی بوده‌اند تا دوسالگی دارای مشکلات ذهنی همچون اختلال در حافظه،  بینایی و تنظیم‌های رفتاری هستند.

در یک تحقیق، معلوم گردیده که کودکان متولد شده از مادرانی که در مجاورت آن دسته از اراضی کشاورزی که با سموم مختلفی سمپاشی می‌شوند، زندگی می‌کنند تا میزان زیادی به عارضه «اوتیسم» مبتلا و یا دچار اختلال‌های رفتاری هستند.

ارتباط سموم با سرطان

بیشترین بحث و جدل در مورد ادویه‌های بازگشت داده شده به هندوستان به دلیل وجود ماده شیمیایی سرطان‌زای اکسیداتیلن است. در چندین دهه، پس از استفاده از سموم شیمیایی کشاورزی، مطالعه‌های بسیاری برای ارتباط بین سموم و سرطان‌زایی آن به‌عمل آمده هر چند این تحقیق‌ها در ابتدا برای جانوران اجرا شد.

از آن جایی که آفت‌کش نه‌فقط در مواد غذایی، بلکه در هر جای دیگری از محیط‌زیست مانند هوایی که تنفس می‌کنیم؛ نیز وجود دارند؛ پس نمی‌توان از تاثیر آن‌ بر انسان چشم‌پوشی کرد.

به‌عنوان مثال، ایالت پنجاب هندوستان با عنوان «کمربند سرطان» نامگذاری شد. بخشی از این ایالت، به دلیل استفاده‌های بی‌ضابطه از کودها و سموم شیمیایی به‌نام «پایتخت سرطان» نامیده می‌شود.

در نمونه‌برداری‌ها از مناطقی در این ایالت، بقایایی از آفت‌کش‌های تایید نشده در خون ساکنان و غذای آنان مشاهده گردید.

آفت‌کش‌هایی که دارای امکان سرطان‌زایی بودند شامل: ارگانوکلرین‌ها، ارگانو فسفات‌ها، کاربامات‌ها و برخی از علف‌کش‌ها بودند، هر چند باید به‌طور اصولی توجه داشت که تمام سموم کشاورزی در چنین مبحثی قرار نمی‌گیرند، چرا که ساختار شیمیایی و مقادیر به‌کار برده شده، می‌تواند نقشی حیاتی را ایفا نماید.

موادغذایی آلوده

میزان بقایای آفت‌کش‌ها در بعضی از مواد غذایی نسبت به سایرین، بیشتر است.

این مواد در پوست مواد خوراکی میوه، سبزی و صیفی(سیب‌، توت‌فرنگی‌، انگور، سبزی‌برگی، گوجه‌فرنگی و سیب‌زمینی) بیشتر از دیگر محصولات است.

برای رفع این مشکل باید لایه خارجی این محصولات به خوبی شسته شود. همچنین روش‌های دیگری مانند پختن یا سرخ‌کردن مواد می‌تواند به کاهش مصرف بقایای سموم کمک نماید.

محصولات غذایی ارگانیک

موادغذایی ارگانیک در مقایسه با روش‌های معمولی تولید محصولات غذایی، به‌دلیل اجتناب از مصرف آفت‌کش‌، علف‌کش‌ و کود شیمیایی و با اتکاء به روش‌های طبیعی همچون استفاده از کود کمپوست و دامی، رعایت تناوب زراعی و کنترل بیولوژیکی آفات، دارای تفاوت‌های زیادی هستند. باید به این نکته توجه داشت که منظور از تولید محصول ارگانیک، استفاده‌نکردن کامل از آفت‌کش‌ نیست. زیرا بسیاری از کشاورزان همچنان از انواعی از آفت‌کش و علف‌کش طبیعی استفاده می‌کنند؛ که امکان دارد اثراتی از آن‌ در محصول باقی بماند. به هر حال، صدور گواهی ارگانیک مبتنی‌بر رعایت کاربری نوع آفت‌کش و مقادیر آن‌ است که به اندازه سموم شیمیایی نیست.

راهکار کاهش بقایا

با در نظر گرفتن لزوم استفاده از سموم شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی، به‌اجبار باید راهکارهایی در کاهش بقایای سموم کشاورزی به‌کار برد. شستن کامل سبزی‌ و میوه قبل از خوردن و قرار دادن  طولانی‌مدت در آب سرد و تمیز کردن با یک برس نرم، می‌تواند به دفع بقایای سموم کمک کند. از آن‌جایی که بسیاری از سموم روی قسمت خارجی محصول قرار می‌گیرد تراشیدن پوست آن‌ می‌تواند در کاهش بقایا موثر باشد.

استفاده از مخلوطی از آب و جوش‌شیرین یا سرکه به تمیز کردن سطوح خارجی میوه‌ و سبزی کمک می‌نماید. جوشاندن برخی از موادغذایی نیز به کاهش بقایای سموم کمک می‌کند.

درنهایت تولید محصول در مکان‌های شخصی و به میزان امکان برای استفاده نکردن از سموم، به بهره‌برداری و تولید ارگانیک می‌انجامد.