تراریخته‌ها روزنه امید پایداری حیات
تمام محصولات گیاهی مورد مصرف، نسبت به اولین گیاه اجدادی هر محصول، تراریخته‌اند، با این تفاوت که تراریخته‌های طبیعی گاه طی صدها سال پای به عرصه حیات گذاشته است.
بدون هرگونه شک و شبهه تمام محصولات گیاهی مورد مصرف، نسبت به اولین گیاه اجدادی هر محصول، تراریخته‌اند، با این تفاوت که تراریخته‌های طبیعی گاه طی صدها سال پای به عرصه حیات گذاشته است. اما در حال حاضر، دانش بشری به تراریخته شدن گیاهان سرعت بیشتری داده است.
دهه‌ها از زمانی که مهندسی ژنتیک و کشاورزی به یکدیگر پیوند خوردند، گذشته است. همگی ما بر این عقیده‌ایم که دوستدار پایدار جوامع بشری هستیم، اما از ایده‌هایی که به این پایداری کمک نماید بیزاریم.
در حال حاضر نبود امنیت‌غذایی و سوءتغذیه از جدی‌ترین مشکلات جهان هستند و در حدود 800 میلیون از 5/7 میلیارد نفر جمعیت کره زمین از کمبود غذا رنج می‌برند و میلیون‌ها انسان دیگر نیز به علت دسترسی نداشتن به مواد غذایی جان خود را از دست می‌دهند.
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در این رابطه و قبل از ورود به صنایع کشاورزی و غذا، به کار گرفتن ابزارهایی برای پایداری این سیستم است.
محصولات کشاورزی ما برای مقابله با هر شرایطی از قبیل تغییرات آب‌وهوایی، دسترسی اندک به آب شیرین، نمکزار شدن اراضی و مورد حمله قرار گرفتن توسط آفات و عوامل بیماریزا، نیاز به تغییرات ژنتیکی دارند، موضوعی که طی میلیون‌ها سال و در مراحلی طبیعی رخ داده است.
ما در عمل به اندازه کافی برای ساکنان سیاره زمین غذا تولید می‌کنیم، اما چرا 800 میلیون انسان از گرسنگی رنج می‌برند؟ سالیانه در حدود 9/2 میلیارد پوند(در حدود 5/1 میلیارد کیلوگرم) از مواد غذایی به هدر می‌رود، چرا که بازارپسندی مناسبی ندارند. حال اگر میوه‌ها و سبزی‌های تراریخته‌ای که دارای چنین صفاتی نباشند، تولید شوند از تبدیل شدن مقادیر قابل اعتنایی از این محصولات به ضایعات جلوگیری می‌شود، ضمن آن‌که مقادیر زیادی آب صرفه‌جویی و تولید گازهای گلخانه‌ای نیز کاهش می‌یابد.
نقش محصولات تراریخته در صنعت کشاورزی، سال‌های درازی است که مورد بحث و جدل است اما هنوز نتوانسته‌ایم کار چندانی در این زمینه انجام دهیم، چرا که کماکان افراد بسیاری از چگونگی عملکرد تراریخته‌ها آگاهی کافی ندارند و از مزایا و یا زیان‌های آن‌ها بی‌اطلاعند.
از هنگامی که انسان شروع به کشاورزی کرد تمام محصولات تولید شده وی در واقع تراریخته‌های طبیعی بوده‌اند و از آن هنگام ما آن‌ها را مصرف کرده‌ایم. به بیان دیگر، یک مهندسی ژنتیک گسترده و شدید از هزاران سال قبل در زندگی ما حضور داشته است.
تراریخته‌ها در مقابل غیرتراریخته‌ها
تنها تفاوت بین یک محصول تراریخته با غیرتراریخته، وجود یک ژن است که در آن جایگزین گردیده. در هر دو این روش‌ها، همیشه در DNA تغییراتی به وجود می‌آید. محصولات تراریخته دارای تغییرات بسیار کوچک و ژن‌های ویژه‌ای هستند، اما محصولات غیرتراریخته صدها ژن نامشخص دارند. در روش‌های پرورش سنتی، دو دسته از ژن‌های مطلوب و غیرمطلوب با یکدیگر آمیخته می‌شوند.
این ژن‌ها در چندین مورد به‌صورت تصادفی در ژنوم سلول‌ها مرتب شده و ویژگی‌های آن‌ها بررسی می‌شود. در این روش بعضی از ژن‌ها در ژنوم نتایج به دست آمده از بین می‌روند که این پروسه تغییرات ژنتیکی ممکن است در مواردی تا 15 سال طول بکشد تا منتهی به تولید یک گیاه مطلوب گردد.
در گونه‌های تراریخته، ملکول‌های گونه‌های مختلف به یکدیگر متصل و سپس در ارگانیسم میزبان قرار می‌گیرند. حال امکان دارد که یک ژن یا ژن‌هایی به گیاه یا گیاهانی تعلق نداشته باشند. در این تکنولوژی امکان دارد که یک گیاه برای مقاومت به خشکی، بالا بردن توان در برابر شرایط بد آب‌وهوایی و یا مقاومت در برابر آفات یا بیماری‌ها دچار تغییرات ژنتیکی گردد. روش جدید ژنتیکی می‌تواند موجب ارتقاء توان گیاه در مقابل مواد شیمیایی، بالا بردن مقدار محصول، تأمین مواد غذایی و یا سایر موارد مشابه باشد.
چیزی که ما در درک آن شکست خورده‌ایم آن است که همراه با رشد جمعیت، کیفیت دنیای اطراف ما نیز تغییر می‌کند، همانگونه که زمان زندگی ما با پدرانمان بسیار متفاوت شده است. آنچه لازم است ما بدانیم این است که ما از همان دانشی استفاده می‌کنیم که نسل‌های قبل از ما نیز بهره می‌بردند. با این تفاوت که امکان دارد ما به نحو بهتری از آن بهره‌برداری کنیم.
شور شدن اراضی، درجه حرارت شدید، دسترسی اندک به آب، میزان حاصلخیزی زمین و هر چیز دیگری که بر رشد یک گیاه تأثیر می‌گذارد، همگی در حال تغییرند و ما باید همگام با این موارد، دانش و امکانات خود را به روز نماییم.
حال پرسش آن است که آیا ما به‌عنوان مثال، چند سال فرصت داریم تا گونه‌هایی از گیاهانی نظیر گندم، توت‌فرنگی، انگور یا هندوانه و خیار را که به سفیدک‌ها مقاوم نیستند به مرور زمان تولید کنیم؟
چغندرقندهای مقاوم به علف‌کش‌ها در کشورهای استرالیا، اروپا، ژاپن، کره‌جنوبی و نیوزلند کاشته می‌شوند که همگی تراریخته بوده و محصول آن‌ها مشابه چغندرهای غیرتراریخته است.
به‌‌کار بردن تراریخته‌ها از تلف شدن زمان برای تولید یک محصول مطلوب جلوگیری می‌کند و بدان معنا است که ضرورت ندارد تا کشاورزان ده‌ها سال در انتظار ظهور یک محصول مقاوم به آفات و یا بیماری‌ها بمانند. نمونه‌های بسیار دیگری نیز وجود دارند که ما هم اکنون به‌صورت محصولات وارداتی مصرف می‌کنیم.
کشاورزان چه می‌گویند؟
کارشناسان واقعی تولید مواد غذایی کشاورزان هستند، افرادی که محصولات گیاهی و دام‌ها را برای تأمین قوت غذایی انسان‌ها پرورش می‌دهند. اما چند سالی است که مباحثی درباره کشاورزی و محیط‌زیست به جریان افتاده که اکثراً از سوی فعالان محیط‌زیست و شکاکان به مهندسی ژنتیک، بیان می‌شوند.
همزمان با این وقایع، فعالانی از قبیل «صلح سبز» و اتحادیه مصرف‌کنندگان مواد ارگانیک، فشارهایی را به کشاورزان وارد کرده‌اند تا با ابزارهای یک قرن پیش اقدام به تولید مواد غذایی نمایند و این در حالی است که میلیون‌ها انسان به غذای کافی نیاز دارند.
در گفت‌وگو با بسیاری از کشاورزان جهان، آن‌ها عقیده دارند که مصرف‌کنندگان، فعالان زیست‌محیطی و سیاستمداران باید توجه داشته باشند که این تکنولوژی برای زنده نگاه داشتن کشاورزی پایدار و تغذیه انسان‌ها، امری حیاتی است.
یک کشاورز مکزیکی که نسل پنجم از یک خانواده کشاورز است، برای تأمین علوفه 480 گاو شیری، 380 گوساله و 60 گاو نر خود اقدام به کشت ذرت، جو، گندم تریتیکاله، انواع لوبیا و سودان گراس می‌کند که کاهش قیمت شیر و بالا رفتن هزینه‌های نگهداری دام‌ها در سال‌های اخیر، شغل او را تحت تأثیر قرار داده است، اما موادی نظیر محصولات GMO می‌تواند مقداری از هزینه‌های تحمیلی بر او را کاهش دهد. این کشاورز مجاز به کشت محصولات تراریخته نیست و هیچ گونه نشانه‌ای برای تغییر اوضاع به این زودی‌ها برای او دیده نمی‌شود.
او می‌گوید: اگر ما به این محصولات دسترسی داشته باشیم، می‌توانیم از مزایای آن‌ها بهره‌مند و دام‌هایمان را با ذرت و سویای به دست آمده از این محصولات تغذیه کنیم. این کشاورز افزود: ما می‌توانیم محصولات تراریخته را وارد کرده و دام‌هایمان را با آن‌ها تغذیه کنیم، اما مجاز به کشت آن‌ها نیستیم که این امر با واقعیت تناقض دارد.
حکومت مکزیک (و ایران) اغلب در مورد خودکفایی مطالبی را ارائه می‌دهد، اما با این روش چنین اتفاقی نخواهد افتاد.
یک کشاورز هندی می‌گوید:
در رابطه با تغییرات آب‌وهوایی ما به نوعی از تکنولوژی نیاز داریم که بتواند محصولات کشاورزی را در مدت کوتاهی به ثمر برساند و به موازات افزایش جمعیت بتواند غذای بیشتری تولید نموده تا نیازهای جهانی را رفع نماید. حال ما به کشاورزانی نیاز داریم که از این نوآوری استقبال و آن‌ها را به کار گیرند.
کشاورزی نیجریه‌ای می‌گوید:
من با نگرانی در انتظارم تا اولین محصول(گاودانه) BT خود را بکارم و می‌دانم که این محصول در مقابل آفات مقاوم است. من از این بابت خوشحال هستم. این مردم رابطه مستقیمی با آنچه در مزارعشان اتفاق می‌افتد ندارند و نیز نمی‌دانند که کشاورزان به چه چیزی نیاز دارند. ما باید ابزار کافی برای مقابله با تغییرات آب‌وهوایی داشته باشیم.
تکنیک‌هایی نظیر کشت بدون شخم(No-Till)، محصولات مقاوم به خشکی و نوسانات آب‌وهوایی و واریته مناسب مورد نیاز است.
تمام مسئولان حکومتی، کشاورزان، مصرف‌کنندگان، وسایل ارتباطی‌جمعی، دانشمندان و صنایع باید دست به دست یکدیگر بدهند تا اثرات گرم شدن زمین را برای کشاورزی کم کنند.
یک کشاورز برزیلی می‌گوید:
ما در یک آب‌وهوای حاره‌ای کشاورزی می‌کنیم و تکنولوژی GMO برای مبارزه با آفات، برای ما اهمیت دارد. من فکر می‌کنم آن‌هایی که از این حرف‌ها می‌زنند، غیرمسئول و نادان هستند. متأسفانه آن‌ها مردم را تحت‌تأثیر قرار داده و این گونه تبلیغ می‌کنند که کشاورزان چیزهای بدی تولید می‌کنند. ما باید از آخرین تحقیقات آگاه بوده و آن‌ها را با سایرین به اشتراک بگذاریم.
ما باید ابزار حفاظت از خاک را به همراه انواعی از محصولات جدید به‌منظور به حداقل رساندن اثرات تغییرات آب‌وهوایی داشته باشیم. همچنین، گونه‌های جدید و مقاوم به بیماری‌ها و آفات را تهیه نماییم.
مهدی رجول دزفولی
