نکاتی در خصوص ادغام 2 سازمان مهم و حیاتی

مزرعه سبز : اهمیت و نقش حیاتی منابع طبیعی و محیط زیست بر کسی پوشیده نیست. البته در دولت های قبلی که عمدتا به دنبال توسعه فیزیکی و زیرساختی و اکثرا با رویکرد بخشی نگرانه و شتابزده بودند، توجه کمتری به این دو بخش مهم و حیاتی مبذول می شد. متاسفانه بعضی مدیران ارشد استانی، برای اداره کل محیط زیست استان ها، تعبیر «محيط ایست» و برای اداره کل منابع طبیعی، تعبير «موانع طبیعی» را به کار می بردند (به زعم ایشان، این دو بخش حاکمیتی و نظارتی مهم، نقش ترمز و مانع را بر سر راه توسعه و پیشرفت کشور دارند).

اخيرا، آقای دکتر سلاجقه، معاون محترم رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که حدود ۱۳ ماه، تجربه مدیریت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور را هم در کارنامه خویش دارند، طی یک نامه فوری (که ظاهرا فرصت تایپ نامه را هم نداشتند) درخواست نمودند که کل (۱۰۰) سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور (با آن همه وظایف قانونی مهم و کلیدی و داشتن ۴ معاون و ۲۰ دفتر یا اداره کل تخصصی که در چارت تشکیلاتی ذیل، عناوین آن‌ها آمده است) در معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادغام شوند!

نامه مذکور به وزارت جهاد کشاورزی منعکس و آقای وزیر محترم هم به معاون خویش (رئیس محترم سازمان جنگل‌ها) دستور داد که ظرف مدت ۴۸ ساعت، اعلام نظر نمایند! (نمی‌دانم دلیل این فوریت و ضرب‌الاجل چیست؟)

مطمئنا این پیشنهاد عجیب (که نمی‌دانم آیا مبنای علمی و دلایل کارشناسی لازم را دارد یا خیر؟!) سبب تضعیف بخش منابع طبیعی و آبخیزداری کشور می‌شود که به برخی از دلایل آن اشاره می‌شود.

١- الان که بخش های مهم منابع طبیعی و محیط زیست دارای دو تریبون (دو صدا) و دو کرسی در مجامع تصمیم سازی، تصمیم گیری و سیاستگذاری هستند، حال و اوضاع محیط زیست کشور بسیار بحرانی است و شدت تخریب سرزمین و تغییر کاربری های عرصه های طبیعی در حال گسترش است، ادغام این دو مجموعه سبب کم توجهی بیشتر به بخش های محیط زیست و منابع طبیعی می‌شود.

۲- در حال حاضر، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی است و وزیر محترم می بایست به مجلس شورای اسلامی پاسخگو باشد ولی بخش محیط زیست زیر نظر رئیس جمهور است و بطور مستقیم تحت نظارت مجلس نبوده و پاسخگو به مجلس نیستند.

٣- سازمان حفاظت محیط زیست یک دستگاه حاکمیتی و نظارتی است و به دو دلیل مهم، نمی بایست وارد موضوعات اجرایی شود

الف - اشتغال به امور اجرایی و جاری، مانعی است برای ایفای درست نقش مهم حاکمیتی و نظارتی سازمان

ب- وقتی خود سازمان حفاظت محیط زیست وارد موضوعات اجرایی شود، چه دستگاهی می خواهد بر نحوه عملکرد و اثربخشی اقدامات آن سازمان نظارت کند؟

۴- سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در زمینه های تخصصی مختلف نظیر تهیه و اجرای طرح های جنگلداری، پارک های جنگلی، ذخیرگاه های جنگلی، مرتعداری، مقابله با بیابانزایی، آبخیزداری، حفاظت آب و خاک، کنترل سیل، حفاظت و حمایت از عرصه های طبیعی، حدنگاری و ممیزی اراضی ملی، استعدادیابی و بهره برداری اصولی از عرصه های طبیعی، مطالعات و ارزیابی طرحها، آموزش و ترویج و مشارکت مردمی، امور حقوقی، یگان حفاظت از جنگل‌ها و مراتع و … مسئولیت دارد که نیازمند انجام کارهای مطالعاتی و اجرایی است که ادغام در سازمان حفاظت محیط زیست سبب بروز اختلال در انجام این امور خواهد شد و تهدیدی است برای تخریب سرزمین بیشتر.

۵- کارکنان دلسوز بخش منابع طبیعی بدنبال ارتقای جایگاه تشکیلاتی سازمان و تبدیل شدن آن به یک وزارتخانه (نظیر وزارت منابع طبیعی دهه ۱۳۴۰) هستند و این پیشنهاد ادغام در معاونت محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، سبب دلسردی و بی انگیزگی ایشان می‌شود و بسیار عواقب خطرناکی دارد.

۶- در حال حاضر، سازمان جنگل‌ها از کمبود نیروی انسانی متخصص، مجرب و با انگیزه رنج می برد. تجارب قبلی، حاکی از آن است که این قبیل ادغام ها سبب بی انگیزگی و دلسردی کارکنان شده و کارایی و اثربخشی اقدامات آنها را کاهش خواهد داد. چه بسی، خیلی از کارشناسان خبره و مجرب سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، بدلایل مختلف، راضی به این ادغام نبوده و تمایلی به ادامه فعالیت در سازمان جدید نداشته باشند و تلاش کنند که به سایر بخشهای وزارت جهاد کشاورزی منتقل شوند که سبب تضعیف بیشتر بخش منابع طبیعی و آبخیزداری می‌شود.

۷- یکی از دلایل تخریب منابع طبیعی و محیط زیست، نیاز نیازمندان است. سازمان جنگل‌ها میتواند از ظرفیت های معاونتها و سازمان های تحت مدیریت وزارت جهاد کشاورزی (نظیر معاونت زراعت، باغبانی، آب و خاک، امور عشایری، شیلات، امور دام، تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، حفظ نباتات، تعاون روستایی، دامپزشکی و …) جهت تامین علوفه دام و همچنین بهبود معیشت و یا تامین معیشت مکمل یا جایگزین برای بهره برداران از منابع طبیعی و کاهش فشار بر منابع طبیعی بهره مند شود. مطمئنا ادغام این دو سازمان سبب قطع ارتباط و یا سخت تر شدن آن و کمرنگ شدن همکاری بین آنها می‌شود و در کل، به ضرر منابع طبیعی کشور است.

۸- بعضی از فعالان محیط زیست مدعی اند که وزارت جهاد کشاورزی که متولی امر مهم امنیت غذایی است و مصرف کنندگان بخش منابع طبیعی نمی‌توانند حافظ منابع طبیعی هم باشند و لازم است که سازمان جنگل‌ها از بدنه وزارت جهاد کشاورزی جدا شود؛ ولی با توجه به تعاملات و ارتباط نزدیک بین وظایف سازمان جنگل‌ها و وظایف سایر معاونت‌های وزارتخانه بهتر است که سازمان جنگل‌ها ترجیحاً به یک وزارتخانه مستقل تبدیل شود و یا اینکه در مجموعه وزارت جهاد کشاورزی بماند؛ ولی مطالبه‌گری کند برای جلب همکاری و مشارکت سایر بخش‌ها در جهت سهولت حفظ، اصلاح، احیاء، توسعه و بهره‌برداری اصولی از منابع طبیعی کشور.

۹- بخش منابع طبیعی کشور به دلیل ضعف مدیران قبلی، به همه بخش‌های داخل وزارتخانه و یا خارج از وزارتخانه بدهکار بوده است و می بایست از کیسه منابع طبیعی کشور برای رفع نیازهای سایر بخشها هزینه کند؟

ای کاش، مدیران و کارشناسان بخش منابع طبیعی همت و کوشش بیشتری داشته باشند و از طریق تغییر رویکردها، اطلاع رسانی، آگاهی بخشی، حساس سازی، مطالبه گری، یار جمع کردن و همراه نمودن نهادهای مدنی و تشکلهای منابع طبیعی و محیط زیست و بخش خصوصی و … اوضاع وخیم فعلی را سر و سامان دهند.

۱۰- ضمنا سوالات مهم و کلیدی زیادی وجود دارد که آیا سازمان حفاظت محیط زیست توان مدیریتی و کارشناسی لازم برای مدیریت همزمان بر سه بخش مهم و حیاتی محیط زیست، منابع طبیعی و آبخیزداری کشور را دارد؟

- آیا سازمان حفاظت محیط زیست در انجام وظایف خطیر خویش، عملکرد قوی و درخشانی داشته است که حال مدعی شده که قادر است مشکلات و چالشهای بخش منابع طبیعی و آبخیزداری را هم حل کند؟

- آیا سازمان حفاظت محیط زیست در حفاظت از حدود ۱۲٪ از عرصه های منابع طبیعی (که با هدف حفظ ذخایر ژنیتیکی و تنوع زیستی در اختیار ایشان است) عملکرد خوب و نمره قبولی گرفته است که حال خیز برداشته برای مدیریت ۱۰۰٪ عرصه های طبیعی؟!

- آیا در حال حاضر، هیچ مشکل و معضل محیط زیستی در کشور نداریم؟!

- آیا سازمان در بخش مدیریت محیط زیست انسانی و دریایی موفق بوده است؟ و هیچگونه مشکلی از نظر آلودگی هوا، آلودگی منابع آب و خاک و رعایت ضوابط و استانداردهای محیط زیستی و … نداریم؟

- آیا سازمان در زمینه ارزیابی زیست محیطی (EIA) طرحهای عمرانی، عملکرد مثبت و درخشانی داشته و طرحها و پروژه های عمرانی بزرگ، هیچ آسیبی به محیط زیست کشور وارد نکرده اند؟

- آیا سازمان حفاظت محیط زیست اشراف کامل به قوانین منابع طبیعی، دغدغه های زمین خواری (ستاد مقابله با زمین خواری) و رانت خواری در حوزه اراضی ملی دارد؟

- و… .

در خاتمه امیدوارم که با حسن تدبیر مسئولین امر، از اتخاذ هر گونه تصمیم شتابزده، احساسی و نمایشی اجتناب شود و همه دست اندرکاران ذیربط (از بدنه حاکمیت، مجمع تشخیص مصلحت نظام، دولت، مجلس، قوه قضائیه، نیروهای انتظامی، ضابطین دادگستری و همچنین نهادهای مدنی و بخش خصوصی) کمک کنند جهت تقویت هر دو سازمان مهم و کلیدی سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور

ایده آل این است که یک وزارتخانه قوی و مستقل (وزارت منابع طبیعی و محیط زیست ایجاد شود جهت تصدی امور این بخش های مهم و حیاتی که امانت آیندگان در نزد ما است و ما می بایست عدالت بین نسلی را رعایت نموده و وضعیت زندگی خودمان و نسل های آینده را بیش از این، به خطر نیندازیم!

سید ابوالفضل میرقاسمی ـ کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری