ریزگردهای خوزستان، تاوان سدسازی یا سوء‌مدیریت

تداوم بحران خیزش گرد و غبار در خوزستان

مزرعه سبز : بحران خیزش ریزگردهای خوزستان همچنان به قوت خود باقی است، بحرانی که قدمت آن به ۱۵ سال می رسد و امان مردم دیار نخل و کارون را بریده است. ایجاد گرد و خاک‌های کنونی در استان خوزستان و کشور ریشه‌های متعددی دارد؛ از سد سازی‌های بی رویه در ترکیه تا مدیریت ناصحیح منابع آبی در ایران.

این روز‌ها دیگر ریزگرد محدود به خوزستان نیست و به محض ورود به مناطق مرکزی در رشته کوه‌های زاگرس و درختان بلوط محصور نمی‌شود.

گرد و خاک‌های برخاسته از نواحی بیابانی شمال آفریقا و مناطق شمالی و غربی، غرب آسیا که عمدتا در سوریه و اردن هستند، تبدیل به معضلی برای بیشتر شهروندان این مناطق شده که تحت تاثیر پدیده ریزگرد قرار می‌گیرند.

سوریه، عراق، اردن، مصر و ایران به دلیل قرار داشتن در کمربند خشکی دارای بیشترین نواحی بیابانی هستند؛ کم کاری در حوزه مدیریت این مناطق و همچنین سکوت در برابر زیاده خواهی برخی کشور‌ها برای استفاده از منابع آبی نیز از دیگر مشکلات است.

اتهامات بیش از همه به سمت یک کشور است که با ساخت سد‌های عظیم بر سرچشمه رود‌های دجله و فرات، بین ۵۰ تا ۷۰ درصد آب این ۲ رودخانه را پشت بتن‌های سخت محصور کرده تا سرزمین‌های خشک در پایین دست، نمناک نشوند.

اشاره به سد سازی‌های ترکیه و اجرای طرح «گاپ» است که با جلوگیری از ورود آب به کشور‌های درگیر جنگ و فقر، چون سوریه و عراق، حالا آن‌ها را با مشکلات جدی‌تر در حوزه معیشت و آب و هوای پاک مواجه می‌کند.

صحرا و سدسازی، ۲ عامل مهم در افزایش ریزگرد

اما از سوی دیگر گرد و غبار برخاسته از بیابان‌های مناطق غربی آسیا خود ترکیه را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد و از همین رو مدتی پیش تفاهم نامه‌ای مشترک میان آنکارا و بغداد به منظور بیابان زدایی در عراق به امضا رسید.

در مناطق جنوبی عراق تالابی بین المللی وجود دارد که عمده آب آن از رودخانه دجله تامین می‌شود که ترکیه با سد سازی، بیشتر آب آن را پشت دریاچه سد‌ها ذخیره و آن مقدار ناچیز نیز پس از گذر از صد‌ها شهر و روستا در ۲ کشور سوریه و عراق، دیگر رمقی برای سیراب کردن هورالعظیم ندارد.

از این مسئله بیش از همگان شهروندان خوزستانی آسیب‌های جدی خواهند دید.

صبح روز دوشنبه ۵ اردیبهشت ماه نیز ورود توده گرد و غبار به کلانشهر اهواز و شهر‌های خوزستان همه را غافلگیر کرد.

کارشناس مسئول آزمایشگاه اداره کل محیط زیست خوزستان در این خصوص می‌گوید: گرد و غبار به ۲ دلیل از این مناطق بلند می‌شود؛ ابتدا موقعیت طبیعی و محلی آن نواحی، که صحرا و بیابان هستند و برخاستن خاک از آن‌ها ناگریز؛ سپس معاهده‌های تخصیص آب مورد توجه قرار دارد که سدسازی‌ در بالا دست روخانه‌ها موجب محدودیت منابع آبی و در نتیجه افزایش بیابان‌ها شده است.

علیرضا آذریان می گوید: افزون بر کانون های خارجی گردوغبار، کانون های داخلی نیز فعال هستند و وزش باد می تواند باعث برخاستن گرد و خاک از نواحی بیابانی هندیجان و شرق اهواز شود.

آقای آذریان در خصوص آشوب هوای امروز اهواز نیز گفت: همزمانی ورود جبهه بارشی و ابرهای باران زا با برخاستن گرد و غبار موجب تشدید این پدیده شده اما گمان می شود که غلظت گرد و غبار افزایش چشمگیری داشته.

مسائل زیست محیطی جهانی در کشور ما کم اهمیت جلوه داده می‌شود

اگرچه وقوع گرد و خاک‌های شدید از بیابان‌های کشور‌های همسایه است، اما بیابان‌ها خوزستان نیز تا حدودی در افزایش غلظت آن موثر هستند.

مدیر کل منابع طبیعی استان خوزستان به ما در این خصوص گفت: چند سالی است که کشور به صورت فراگیر درگیر ریزگرد شده و اگرچه شروع داستان از خوزستان بود، اما مشکل بسیار فراتر است و گرمایش کره زمین افزایش بیابان‌ها را در پی داشته است.

محمد تقی سجادی گفت: مسائل جهانی زیست محیطی در کشور ما گاهی کم اهمیت جلوه داده می‌شود، اما گرمایش کره زمین به صورت موضعی و مستقیم روی زندگی ما اثر دارد.

او می‌گوید: کشور ما نیز در مکانی واقع شده که عمده بیابان‌های کره زمین در آن قرار دارند و بارش‌های آن نیز اندک است، اما گرمایش جهانی موجب بر هم خوردن نظم بارش‌ها شده.

آقای سجادی گفت که افزایش سبزینگی به هر شکل موجب افزایش اکسیژن در جهان می‌شود و تنها اقدامی که می‌تواند گرمایش جهانی را مهار کند، بالا بردن پوشش سبز است که هم اکسیژن تولید می‌کند و هم خوراک دام را تامین می‌نماید.

به گفته این مقام مسئول کاهش پوشش گیاهی، ساختار و بافت خاک را بر هم می‌زند، زیرا وجود ریشه گیاه در خاک موجب انسجام فیزیکی آن می‌شود تا در مقابل باد پایدار بماند، ولی در صورت از بین رفتن گیاه، خاک با هر بادی بر می‌خیزد.

اقدامات در خوزستان برای مهار بیابان‌ها چطور است؟

در مسائل زیست محیطی مرز سیاسی مفهوم ندارد، به این معنا که مشکلات طبیعی در یک کشور بر کشور دیگر نیز تاثیر گذار است و برای مهار ریزگرد‌ها یک مدیریت منسجم منطقه‌ای را می‌طلبد.

خوزستان بیش از ۳۴۵ هزار هکتار کانون‌های تولید کننده گرد و خاک دارد که در نقاط مختلف جنوب، مرکز، جنوب شرق و جنوب غرب پراکنده هستند.

در روندی معمول گیاهان مختلف در نقاط مختلف رشد می‌کنند، اما چرای بی رویه دام و سد سازی موجب شده تا بخش‌های وسیعی از استان تبدیل به بیابان شوند.

چرای بی رویه و بارش‌های نامنظم در کنار گرمایش جهانی عمده‌ترین دلیل افزایش بیابان‌ها هستند.

به هم پیوستگی این مسائل؛ کاهش بارندگی به دلیل گرم‌تر شدن زمین، چرای بی رویه دام، افزایش بیابان‌ها و نبود مرز‌های سیاسی در خصوص محیط زیست، باعث شده تا پیگیر شویم که اگر کشور‌های منطقه در قبال طبیعت متعهد و مسئولیت پذیر نیستند، ما چه کرده ایم؟

طبق برنامه‌ای که از سال ۹۵ در خوزستان شروع شد و بر اساس مطالعات انجام شده مقرر شد معادل ۳ هزار و ۲۰۰ هزار میلیارد تومان طی ۵ یا ۶ سال منتهی به دهه ۹۰ برای مهار بیابان‌ها انجام شود که به گفته مدیر کل منابع طبیعی استان خوزستان «تن‌ها ۴۰۰ میلیارد تومان آن اختصاص یافت و تنها ۳۵ درصد کار‌ها صورت پذیرفت.»

آقای سجادی گفته نهال کاری نیز در کمتر از ۲۵ هزار هکتار انجام شده که حدود ۴۲ درصد برنامه است و اکنون حتی اگر اعتبار نیز فراهم باشد، مشکل عمده آن به دلیل خشکسالی تامین آب است.

نیاز جدی به مدیریت منابع آبی برای مهار بیابان

نزدیک چند ماه است که در خوزستان بارش موثری وجود نداشته و تامین آب برای درختان را دچار چالش کرده.

منابع طبیعی خوزستان حالا با سازمان آب و برق نیز در جدال است تا بتواند آب درختان در مناطق بیابانی را تامین نماید، اما بر اساس داده‌های منابع طبیعی، همچنان نیز حقابه درختان تخصیص نیافته، موضوعی که توسعه بیابان‌ها را تشدید و مشکلات عمده تری را برای شهروندان ایجاد می‌کند.

به نظر می‌رسد کشور به شدت از بی مدیریتی و بی مسئولیتی در حوزه منابع آبی رنج می‌برد، رنجی که دردش برای مردم است و گویا اراده کافی نیز برای رفع آن دستکم تاکنون وجود نداشته.