فرونشست، رهاورد برداشت بی‌رویه شن و ماسه

طبیعت گلستان زخمی از برداشت‌های بی رویه شن و ماسه

برداشت بی رویه شن و ماسه از معادن، اراضی کشاورزی و بستر رودخانه‌ها همانند خنجری پیکر طبیعت گلستان را می‌خراشد.

اخبار سبز کشاورزی : گسترش شهرنشینی و نیاز به مصالح ساختمانی برای ساخت و ساز موجب شده انسان برای تامین نیازهایش به دامن طبیعت برود و مواد مورد نیازش را از اراضی کشاورزی و دل کوه‌ها تامین کند و حتی پا را فراتر گذاشته و به شن و ماسه درون رودخانه‌ها هم رحم نکند.

موضوع برداشت شن و ماسه از اراضی کشاورزی و بستر رودخانه‌ها و پیامد‌های آن در طولانی مدت، سال هاست به دغدغه‌ای برای دوستداران محیط زیست تبدیل شده است چراکه می‌تواند عاملی برای تشدید فرونشست زمین و سیلاب شود.

برداشت از معادن شن و ماسه و بستر رودخانه‌ها اگر در حد مجاز و تحت نظارت باشد شاید مشکلات کمتری را به وجود آورد، اما بحران از آن جایی آغاز می‌شود که طمع برداشت بیشتر بر پیکره طبیعت زخم وارد می‌کند.

پیگیری ۴۶ پرونده تخلف برداشت شن و ماسه در گلستان

به گفته حسام سرپرست واحد حقوقی اداره کل صمت گلستان در حال حاضر ۴۶ فقره پرونده مربوط به تخلفات برداشت شن و ماسه از رودخانه ها، معادن و اراضی کشاورزی در دادگاه‌های استان در حال پیگیری است.

او افزود: از این تعداد ۱۷ پرونده مربوط به سال ۹۹، ۱۸ پرونده مربوط به۱۴۰۰ و ۱۱ پرونده مربوط به امسال است.

حسام می گوید: بیشترین تخلف‌ها در منطقه توسکستان گرگان، آزادشهر و کلاله به ثبت رسیده است.

به گفته مسئولان اداره کل صمت گلستان بیشتر این تخلف‌ها مربوط به افرادی است که مجوز برداشت شن و ماسه را دریافت کرده اند، اما هنگام برداشت بیش از مقدار تعیین شده اقدام به برداشت شن و ماسه می‌کنند.

حسنی نسب، سرپرست امور معادن صمت استان گلستان می گوید: سال گذشته ۴۰ مجوز برای برداشت شن و ماسه در استان صادر شد و حدود یک میلیون و ۳۹۵ هزار و ۳۶۰ مترمکعب شن و ماسه از رودخانه ها، اراضی کشاورزی و معادن استان برداشت شده است.

او افزود: امسال ۷ مجوز جدید صادر و ۲۳ مجوز هم تمدید شده و حجم برداشت شن و ماسه از استان به ۲۱۱ هزار و ۶۱۵ مترمکعب می رسد.

حسنی نسب می‌گوید: در حال حاضر ۱۰ معدن و ۸۴ سنگ شکن، شن و ماسه مورد نیاز استان را تامین می‌کنند.

در استان گلستان ۳ هزار و ۲۰۰ کیلومتر رودخانه جاری است و نزدیک به نیمی از این رودخانه‌ها قابلیت رسوب گذاری شن وماسه دارند.البته شن و ماسه‌ای که از بستر رودخانه برداشت می‌شود باید صرفه اقتصادی داشته باشند.

به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان، اقتصادی بودن شن و ماسه با عواملی نظیر اندازه، جنس شن و ماسه و فاصله حمل و نقل سنجیده می‌شود.

حسینی می‌گوید: رسوبات رودخانه‌های غرب استان گلستان اقتصادی نیست چراکه عمدتا از جنس سیلک است، اما در سمت شرق گلستان جنس شن و ماسه‌ها از آهک بوده و صرفه اقتصادی برای حمل و نقل دارد.

او افزود: متولی شن و ماسه‌های معادن، زمین‌های کشاورزی و بستر رودخانه‌های استان اداره کل صمت استان گلستان است و این اداره کل بعد از تایید آب منطقه‌ای اقدام به صدور مجوز برداشت می‌کند.

مدیرکل آب منطقه‌ای گلستان می‌گوید: تأسیساتی مانند پل اگر به درستی بر روی رودخانه‌ها احداث شود رسوبات در بستر رودخانه‌ها باقی نمی‌ماند و به پایین دست منتقل می‌شود و بعد تبدیل به ریزدانه شده و از حالت اقتصادی خارج می‌شود.

حسینی گفت: این درست است که شن و ماسه رودخانه مربوط به آب منطقه‌ای نیست، اما تخریب بستر رودخانه به آب منطقه‌ای مربوط است و برای پیشگیری از این اتفاق به صورت دوره‌ای بازرسان وضعیت رودخانه‌های استان را بررسی می‌کنند.

برداشت بی رویه شن و ماسه چه بلایی بر سر رودخانه‌ها می‌آورد؟

به گفته کارشناسان آب منطقه‌ای برداشت بی رویه شن و ماسه به مرور زمان فرسایش دیواره رودخانه‌ها را به همراه دارد.

این موضوع باعث بروز خسارت در زمین‌ها و سازه‌های مستقر در اطراف آن می‌شود و حریم کاذبی برای رودخانه‌ها به وجود می‌آورد، به این ترتیب رفته رفته از پتانسیل زمین‌های قابل استفاده اطراف رودخانه‌ها کاسته می‌شود.

شجاع شفیعی مدیر دفتر رودخانه‌ها وسواحل شرکت آب منطقه‌ای گلستان با انتقاد از فعالیت دستگاه‌های سنگ شکن در مجاورت رودخانه‌ها گفت: متاسفانه کارگاه‌های سنگ شکن شهرداری‌ها برای رسیدن به درآمد، بستر رودخانه‌ها را از شن وماسه خالی می‌کنند و ما در آب منطقه‌ای باید چندین برابر انرژی و توان بگذاریم تا با دریافت اعتبار از دولت و مهندسی رودخانه خسارت‌هایی که به مرور زمان به بستر و دیواره رودخانه وارد شده است را ترمیم کنیم.

شفیعی معتقد است مستقر شدن کارگاه‌های سنگ شکن در نزدیکی رودخانه‌ها شاید از دید مهندسی رودخانه اشتباه و ممکن است از نظر مدیریت شهری صحیح باشد و برای شهر‌ها منفعت‌هایی را به همراه داشته باشد، اما تحلیل خوبی در زمان اجازه استقرار این کارگاه‌ها در کنار رودخانه‌ها نشده است.

او گفت: موضوع قابل تامل این است که هرنقطه‌ای که این کارگاه‌های سنگ شکن مستقر شده اند رودخانه‌ها وضعیت بحرانی به خود گرفته اند.

شفیعی یکی از وظایف رودخانه را تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی عنوان کرد و گفت: تخریب بستر رودخانه موجب می‌شود این بستر به عنوان زهکش عمل کند و آب‌های زیرزمینی را به سمت خودش جذب کند.

فرونشست زمین، ثمره بیش از اندازه برداشت شن و ماسه

کارشناسان می‌گویند:علاوه بر برداشت بی رویه شن و ماسه از اراضی کشاورزی و رودخانه‌ها عواملی نظیر خشک شدن آبخوان ها، برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی و خشکی زمین بر اثر کمبود بارش‌ها به عنوان عوامل فرونشست زمین در استان مطرح می‌شوند.

در گزارش سازمان نقشه برداری که در تاریخ ۷ تیر ۱۴۰۰ در سایت رسمی این سازمان منتشر شده است، استان گلستان در منطقه‌ای به وسعت ۴۵۰۰ کیلومترمربع در اطراف شهر‌های گرگان، کردکوی، بندر ترکمن، سرخنکلاته، آق قلا، گنبدکاووس و دلند دچار فرونشست شده و بیشینه سرعت فرونشست مربوط به بندر ترکمن با نرخ سالانه ۲۲.۶ سانتی‌متر است.

فرونشست زمین در گلستان خطری است که زنگ آن را سازمان نقشه برداری به صدا در آورده است و نتایج و یافته‌های مطالعات و بررسی‌های این سازمان به خوبی روشن کرده است که فرونشست زمین در ردیف مخاطرات مهم و جدی استان گلستان قرار دارد.

به گفته مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای استان گلستان، پس از اعلام گزارش سازمان نقشه برداری مبنی بر نشست زمین در گلستان دانشگاه علوم کشاورزی استان در حال تحقیق درباره دلایل این فرونشست و ارتباط آن با آب‌های زیرزمینی و برداشت شن و ماسه است.

برداشت شن و ماسه از اراضی کشاورزی به جز فرونشست مضرات دیگری هم دارد.

اهالی برخی از روستا‌ها می‌گویند: در اراضی که از آن‌ها برداشت شن وماسه انجام شده است و این اراضی به حال خود رها شده اند این سهل انگاری گاهی سبب سقوط انسان، دام و ماشین‌آلات کشاورزی به درون آن‌ها می‌شود.

از طرفی دیگر در این اراضی که عمق حفاری زیاد است آب‌های قابل استفاده برای کشاورزی به جای آبیای اراضی همجوار، در این گودال‌ها جمع شده و با تبخیر، از دست می‌رود.

داستان برداشت بی رویه شن و ماسه موضوعی تکراری، اما حیاتی است، چراکه روند ادامه دار این موضوع زخمی عمیق بر پیکره طبیعت گلستان وارد و آیندگان را از بهره برداری از این نعمت محروم می‌کند./ باشگاه خبرنگاران جوان