پرندگان ایرانی در معرض انقراض کدامند؟

اخبار سبز کشاورزی؛ همیشه شنیدن صدای پرندگان آرامش خاصی به انسان می بخشد به ویژه اینکه در صبحی زیبا چشمانتان همراه با آواز پرندگانی باز شود که سرشار از زندگی و امید هستند، خوب به این صدا گوش کنید همان امید به زندگی در رگ های شما هم به جریان می افتد، اما افسوس که امروزه در این دنیای صنعتی و ساختمان های سیمانی و سرد دیگر داشتن چنین منظره ای چندان امکان پذیر نیست.

آمارها نشان می دهد که بیش از ۹ هزار گونه پرنده در دنیا وجود دارد که حدود ۱۰ تا ۱۳ درصد آنها در خطر انقراض قرار دارند، این در حالیست که پرندگان به علت ویژگی‌های زیستی و اکولوژیکی خاصی که دارند مانند قرار داشتن در راس یا نزدیک به راس زنجیره غذایی، تحرک و جابجایی‌های زیاد و گسترده‌ و نیز حساسیت بیشتر نسبت به تغییرات محیط، بیش از سایر موجودات با تهدید مواجه بوده و در خطر انقراض قرار می‌گیرند بر این اساس بقا و اهمیت پرندگان مسئله مهمی است.

در ایران ۵۳۶ گونه پرنده زیست می کند که تخمین زده می شود سالانه حدود ۵.۵ تا ۶ میلیون پرنده مهاجر وارد ایران می شود، در واقع ایران به علت داشتن اقلیم متنوع از تنوع گونه ای پرنده زیادی برخوردار است به طوری که تعداد پرندگان موجود در ایران با پرندگان کل قاره اروپا برابری می کند و این نشان دهنده غنی بودن ایران از لحاظ تنوع زیستی است.

در واقع پرندگان به علت شرایط و ویژگی های خاص زیستی که دارند، در دهه‌های اخیر به عنوان شاخص سلامت و بهداشت محیط زیست شناخته شده‌اند زیرا بیش از هر موجود دیگری بازتاب شرایط زیستگاه‌ها را می توان در رفتار فردی و جمعی پرندگان و مشخصات زیستی آنها جستجو کرد.

ایران به علت شرایط خاص جغرافیایی که دارد کریدرو مهاجرت پرندگان جهان است، به گفته اسماعیل کهرم پرنده شناس، سالانه نزدیک به پنج میلیون پرنده مهاجر به ایران کوچ می کنند، پرندگان مهاجر ایران بیشتر میهمان پاییز و زمستان ایرانند. مقصد بیشتر آنها هم تالاب ها و آبگیرهای سرزمین های شمالی است. قوها، غازها، اردک ها، آبچلیک ها و کاکایی ها در صدر پرندگانی هستند که برای زمستان گذرانی به ایران کوچ می کنند.

بسیاری پرندگان را سفیران طبیعت می دانند. آنها آدم ها را در دو سوی جهان به هم متصل می کنند. مرزها را می شکنند و تالاب به تالاب چرخه طبیعت را به بشر یادآوری می کنند. آنها را سفیران سلامت روح و روان انسان می دانند.

به گفته کهرم، پرندگان نماد جنبش و حرکتند، پرستوی دریایی بهشتی ۲۷ هزار کیلومتر مهاجرت می کند. بنابراین هیچ پدیده ای غیر از مهاجرت، حرکت و جنبش را به یاد نمی آورد، ‌قدر این پرندگان آسمانی را بدانیم و در حفاظت از آنها تلاش کنیم.

در این میان در قرن اخیر عوامل مختلفی تخریب محیط طبیعی و زیستگاه‌های عمده مانند خشک شدن تالاب ها یا تبدیل مراتع به کشتزار، معرفی گونه‌های غیربومی، انواع آلودگی ها، توسعه و مزاحمت حضور انسان، تجارت و سودجویی و شکار و بهره‌برداری بی رویه حیات پرندگان را به خطر انداخته است که این عوامل به ویژه در چند دهه اخیر موجب سرعت بسیار زیاد و غیرطبیعی در انقراض پرنده‌ها شده است به طوری که از ٩٦٤٨ گونه پرنده در دنیا بیش از یکهزار گونه یعنی بیش از ۱۰ درصد کل پرندگان جهان به نوعی مورد تهدید هستند که حدود ١٢٠ گونه این مجموعه در خطر جدی انقراض قرار دارند.

پرندگان همواره در طول تاریخ بشریت در معرض خطر بودند چون هم لقمه ای آسان و هم سرشار از مواد مغذی هستند، مثلا اسکیموها پرندگانی را که در صخره‌ها تخم‌گذاری و تولید مثل می‌کنند، می گیرند و گوشتشان را در زیر یخ قرار می دهند تا بتواند در زمستان از آنها استفاده کنند یا قبایلی بودند که البته هنوز هم هستند (در جزایر خلیج فارس) تخم پرندگانی که به صورت دسته جمعی تولید مثل می کنند را جمع آوری می کردند، البته این روش شکار هیچ وقت به حدی گسترده نبود که حیات این حیوانات را تهدید کند اما متاسفانه در چند دهه اخیر و با توسعه زندگی شهرنشینی و پیدا شدن ابزاری مانند تفنگ و انواع تورها و دام ها، پرندگان قتل و عام می شوند.

در این میان پرندگان زیادی منقرض شدند، بر اساس ارزیابی‌های موسسه بین‌المللی حیات پرندگان، هشت گونه ارزشمند شامل ماکائوی کوچک آبی، عسل‌خوار گونه سیاه، ماکائوی آبی کدر رنگ، جغدر کوچک نامبوکو، لپوینگ جاوا، لوریکیتکارولینای جدید، شکارچی درختی مخفی و گلینر آلاگوس در دنیا منقرض شده اند.

البته درباره وضعیت پرندگان در ایران اینکه در چه شرایطی هستند و چه گونه هایی در خطر انقراض واقعی هستند احتیاج به تحقیق و بررسی بیشتری است اما بر اساس تقسیم بندی اتحادیه جهانی حفاظت، سه گونه از پرندگان ایران مانند درنای سیبری، دال پشت سفید و گیلان شاه خال دار وضعیت بحرانی دارند، همچنین یک گونه به نام اردک سرسفید در معرض انقراض و ۱۲ گونه از جمله غاز پیشونی سفید، عروس غاز، اردک مرمری، عقاب ماهی خوار پالاس، عقاب تالابی، عقاب شاهی، دلیجه کوچک، خروس کولی دشتی، یلوه حنایی، میش مرغ، فاخته خاوری و باکلان گلو سیاه آسیب پذیر تلقی شده اند.

همه پرندگان شکاری مانند عقاب ها، کرکس ها، قوش ها، بحری، بالابان، شاهین، باز، قرقی، طرلان، سارگپه، هما و جغدها و همچنین پرندگانی مانند پلیکان، درنا، پرستو، بلبل، سار صورتی، سسک، سینه سرخ، کبک دری، اردک مرمی و عروس غاز حمایت شده هستند و سازمان حفاظت محیط زیست برای برخی آنها برنامه حفاظتی دارد، البته تهیه برنامه حفاظتی برای همه این پرندگان جزو برنامه های این سازمان است.