چاره‌ای برای ترمیم نیازهای آبی کشور وجود ندارد
زمستان کم‌جان و نقره‌داغ خشکسالی
زمستان کم‌جان امسال در کمتر از یک هفته گذشته تمام همتش را به کار بست تا با تأخیر یک ماه و نیمه خودش را به شهرها و استان‌های مختلف برساند و شکل و شمایل برخی شهرها را بعد از مدت‌ها به روزهای سرد سال‌های گذشته شبیه کند. وضعیتی که به نظر می‌رسد حداقل تا یک هفته پیش‌رو ادامه داشته باشد.
اخبار سبز کشاورزی؛ روز شنبه، 14 بهمن رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا در گفت‌وگو با ایسنا از ورود سامانه بارشی جدید از روز سه‌شنبه و افت محسوس دما خبر داد؛ «روز سه‌شنبه با ورود سامانه جدید بارشی در غرب، شمال غرب، سواحل دریای خزر، برخی مناطق واقع در دامنه‌های جنوبی البرز و شمال شرق کشور بارش برف باران و وزش باد رخ می‌دهد و همچنین روز چهارشنبه سامانه بارشی در شمال شرق فعالیت خواهد داشت و به تدریج از مرزهای شرقی خارج خواهد شد. همچنین در سایر مناطق کشور آسمان صاف خواهد بود».
او دیروز هم در جزئیات بیشتری گفت که روزهای دوشنبه و سه‌شنبه (۱۶ و ۱۷ بهمن‌ماه) با گذر متناوب امواج تراز میانی جو از غرب کشور علاوه بر مناطق ذکرشده در شمال ایلام، لرستان، ارتفاعات شمال خوزستان، همدان، زنجان و شمال استان‌های قزوین، البرز و تهران ابرناکی و بارش باران و برف و وزش باد شدید رخ می‌دهد. طی این دو روز در شمال غرب، غرب و استان‌های واقع در دامنه‌های جنوبی البرز مرکزی، وزش باد شدید و در برخی نقاط گردوخاک و در استان‌های ساحلی خزر و اردبیل وزش باد گرم جنوبی و افزایش دما دور از انتظار نیست.
او از سردترین و گرم‌گرین شهرها در دو روز آینده هم خبر داد؛ طی دوشنبه و سه‌شنبه بیرجند با کمینه دمای ۸- و ۴- درجه سانتی‌گراد سردترین و بندرعباس با بیشینه دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد گرم‌ترین مراکز استان کشور گزارش شده است. دیروز یک کارشناس هواشناسی در خبر سراسری هم از احتمال وقوع بهمن در دامنه البرز خبر داد و گفت که روند افزایش دما در کرانه دریای خزر قابل توجه است و احتمال وقوع بهمن در دامنه البرز وجود دارد.
او به همین دلیل از مردم خواست که در شمال غرب کشور کوهنوردی نکنند؛ «باید منتظر نفوذ بیشتر موج بارش‌زا باشیم. فردا این سامانه در تهران هم ظاهر خواهد شد».
کاهش بارش در 17 استان
در یک هفته گذشته آسمان خست را کنار گذاشت و خوب بارید. اما روشن است که بارش‌های اخیر جبران وضعیت کم‌آبی ریشه‌دار را نمی‌کند.
مهدی دانشگر، معاون مجامع، توسعه مدیریت و پشتیبانی شرکت مدیریت منابع آب ایران در همین زمینه گفته است: «تداوم خشکسالی و پدیده الگوی نامنظم بارش، وضعیت منابع آب کشور را در شرایط بسیار سخت قرار داده است. کشور ما در نیمه‌خشک جهان واقع شده و این موضوع شرایط آب کشور را پیچیده کرده است. سال پیش می‌گفتیم وارد سومین سال خشکسالی شدیم که در ۴۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده، اما امسال باید بگوییم وارد چهارمین سال خشکسالی بی‌سابقه در ۵۳ سال گذشته شده‌ایم».
شروع سال آبی در ایران از ابتدای پاییز است. یک سال آبی در ایران از اول مهرماه شروع می‌شود و تا ۳۱ شهریور سال بعد ادامه می‌یابد.
براساس تازه‌ترین آمار منتشرشده از سوی شرکت مدیریت منابع آب، بررسی میزان بارش‌های کشور از ابتدای سال آبی جاری تا ششم بهمن‌ماه نشان می‌دهد ۱۷ استان کشور با کاهش بارش روبه‌رو شده‌اند؛ «از مجموع کل استان‌های کشور فقط چهار استان آذربایجان غربی، مازندران، گلستان و اردبیل نسبت به دوره بلندمدت ۵۳ساله از اندکی رشد بارش برخوردار شده‌اند. استان فارس با ۷۹ درصد کاهش بارش نسبت به سال گذشته در صدر استان‌های با کاهش بارش قرار گرفته است. بارش‌ها از ابتدای سال آبی جاری تا ششم بهمن این استان ۳۷.۳ میلی‌متر بوده که در مقایسه با ۱۸۱.۵ سال گذشته ۷۹ درصد کاهش و در مقایسه با ۱۵۸.۸ میلی‌متر دوره بلندمدت نیز ۷۷ درصد کاهش دارد.
استان بوشهر هم از ابتدای سال آبی جاری تا ششم بهمن ۶۲.۹ میلی‌متر بارش داشته که در هم‌سنجی با ۲۷۳ میلی‌متر بارش سال گذشته با ۷۷ درصد کاهش همراه شده است. استان کرمان هم از ابتدای سال آبی جاری تا ششم بهمن ۱۸.۳ میلی‌متر بارش دارد که در مقایسه با ۵۹.۲ میلی‌متر سال گذشته ۶۹ درصد کاهش بارش دارد. استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان، قم، خراسان جنوبی، رضوی و مرکزی از جمله استان‌هایی هستند که نسبت به دوره بلندمدت از کاهش شدید بارش برخوردارند».
این گزارش اطلاعاتی درباره استان‌های یزد، لرستان و اصفهان و... هم ارائه می‌دهد؛ «استان یزد از ابتدای سال آبی جاری ۱۵.۸ میلی‌متر بارش داشته است. این درحالی است که در بازه زمانی مشابه سال گذشته میزان بارش‌های این استان ۲۷.۷ میلی‌متر بوده که ۴۳ درصد کاهش یافته است. استان بعدی کم‌بارش، لرستان است که ۱۰۵.۲ میلی‌متر بارش در مدت مذکور دریافت کرده است، درحالی‌که سال گذشته و در همین بازه زمانی میزان بارش‌های آن ۱۷۷.۸ میلی‌متر بوده و کاهش ۴۱درصدی را نشان می‌دهد.
استان‌های اصفهان با کاهش ۳۸درصدی بارش‌ها، سیستان و بلوچستان با افت ۳۴درصدی، مرکزی با کاهش ۳۳درصدی، کهگیلویه و بویراحمد با افت ۳۲درصدی، زنجان با کاهش ۳۱درصدی، هرمزگان با افت ۲۶درصدی، خراسان رضوی با کاهش ۲۶درصدی و کرمان با افت ۲۰درصدی، دیگر استان‌های درگیر کاهش بارش هستند».
این در حالی است که سوم بهمن‌ماه وزیر نیرو با اشاره به پیش‌بینی سناریوهای مختلف در تنظیم برنامه‌های سالانه مصرف آب و برق گفته بود که میزان بارش‌ها در ۲۸ استان از شرایط عادی و نرمال کمتر است و بر این اساس تمهیدات لازم پیش‌بینی شده است.
کاهش 50درصدی بارش‌ها
بارش‌های باران و برف هفته اخیر به‌ویژه در شمال غرب کشور نه‌تنها نتوانست کمبود بارش پاییزه را جبران کند؛ بلکه سهم زمستان نیز محقق نشده است. این گفته سخنگوی صنعت آب در هفته گذشته است.
به گفته او سال آبی ۱۴۰۳- ۱۴۰۲ در حالی ۱۲۷ روز خود را سپری می‌کند که پیش‌بینی‌های بارشی محقق نشده و سال جاری به‌عنوان چهارمین سال خشک متوالی، با کاهش جدی بارش روبه‌روست؛ «فصل پاییز امسال با کاهش بارندگی حدود ۳۰درصدی به پایان رسید، تاکنون، بارش‌های زمستانه نیز با کاهش حدود ۵۰درصدی روبه‌رو بوده است. پوشش برفی کشور، با وجود رشد اندک نسبت به سال گذشته، همچنان با کاهش ۱۰درصدی نسبت به متوسط بلندمدت مواجه است».
او کاهش بارندگی‌های پاییز و زمستان را دلیل کاهش بیش از ۱۰درصدی ورودی مخازن سدهای کشور اعلام کرد: «با تنظیم و اجرای برنامه دقیق منابع و مصارف حوضه‌های آبریز و مدیریت مستمر مخازن سدها، حجم مخازن کشور در شرایط تقریباً برابر با سال گذشته حفظ شده است».
آن‌طور که او گفته درصد پرشدگی سدها در استان‌های مختلف هم متفاوت است. اکنون سدهای زنجیره کارون دارای ۶۲ درصد پرشدگی، سدهای دریاچه ارومیه دارای ۲۹ درصد، سد زاینده‌رود ۲۲ درصد و سدهای پنج‌گانه تهران دارای ۱۴ درصد پرشدگی هستند.
گزارش مرکز اطلاعات و داده‌های آب کشور هم نامطلوب‌بودن وضعیت ورودی آب به سدها را تأیید می‌کند: «از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر) میزان آب ورودی به سدها به رقم شش میلیارد و ۶۸۰ میلیون مترمکعب رسیده است. این میزان آب ورودی در هم‌سنجی با مدت مشابه در سال گذشته که هفت میلیارد و ۴۲۰ میلیون مترمکعب بوده ۱۰ درصد کاهش نشان می‌دهد. با وجود کاهش ۱۰درصدی ورودی آب به سدها میزان خروج آب برای مصارف مختلف ۲۴ درصد نسبت به سال گذشته رشد یافته است».
بر اساس این گزارش از ابتدای سال آبی جاری هشت میلیارد و ۶۰ میلیون مترمکعب آب از سدها برای مصارف مختلف خارج شده است. این میزان خروج آب در حالی است که سال گذشته در همین بازه زمانی شش میلیارد و ۵۱۰ میلیون مترمکعب آب برای مصارف گوناگون استفاده شده است.
گفته می‌شود که حجم آب موجود در سدهای کشور هم از ابتدای سال آبی جاری تا هفت بهمن‌ماه به عدد ۲۰ میلیارد و ۳۱۰ میلیون مترمکعب افزایش یافته است. این میزان در هم‌سنجی با مدت مشابه در سال گذشته که ۲۰ میلیارد و ۲۰ میلیون مترمکعب آب در سدها موجود بوده رشد یک‌درصدی را نشان می‌دهد، البته همچنان ۵۹ درصد حجم سدهای کشور خالی مانده است.
راهکارهای عبور از کم‌آبی
در وضعیتی که بارش‌های زمستانی در سال‌های اخیر مشکلات و نگرانی‌های جدی در زمینه تأمین آب ایجاد کرده است، علاوه بر تأکید مسئولان بر مدیریت بهینه مصرف آب خانگی، راهکارهایی هم برای مصارف صنایع ارائه می‌شود.
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با توجه به وضعیت آبی برای عبور از خشکسالی به ایسنا گفته است: «از جمله اقدامات بلندمدت می‌توان به سرمایه‌گذاری دولت در بخش آب مثل انتقال آب اشاره کرد ولی موضوع مهم، مدیریت درست منابع آبی است، یعنی حداقل از بارگذاری صنایع جدید و توسعه کشاورزی در مناطق مرکزی یا کشت محصولات پرآب‌بر در دشت‌های دچار تنش آبی جدا خودداری شود».
او تأکید می‌کند که صنایع پرآب‌بر شامل صنایعی مانند مجتمع‌های تولید برق، پتروشیمی و صنایع مربوط به نفت و گاز و... می‌شود. فلات مرکزی ایران تحمل کم‌آبی بیش از این را ندارد، رفته‌رفته دشت‌ها در‌حال فرونشست هستند؛ بنابراین منطق حکم می‌کند توسعه صنعتی در مناطقی انجام شود که این پتانسیل را دارند مثل سواحل جنوبی که با شیرین‌سازی آب دریا می‌توان صنعت را راه‌اندازی کرد. تصفیه پساب‌ها برای استفاده صنعتی و بازچرخانی آب در مجتمع‌های صنعتی از دیگر اقداماتی است که باید به آن در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت توجه کرد.
وضعیت عجیب تهران
هفته گذشته مازیار غلامی، مدیرکل اداره هواشناسی استان به ایسنا گفت که در سه ماه آینده وضعیت دمایی تهران حدود یک تا دو درجه بیش از نرمال و متوسط بارش استان نیز در حد نرمال پیش‌بینی می‌شود و مدیریت منابع آبی اهمیت زیادی دارد؛ «تجزیه و تحلیل آمارهای دریافتی از ایستگاه‌های هواشناسی استان مربوط به دی ماه ۱۴۰۲ بیانگر آن است که در این ماه ۱۵.۱ میلی‌متر باران (به‌صورت پهنه‌ای) در استان تهران باریده که نشان‌دهنده کاهش ۴۳درصدی بارش‌ها نسبت به دوره آماری بلندمدت است. متوسط بارش استان تهران از ابتدای سال زراعی (مهر ۱۴۰۲) تا پایان دی ۴۷.۶ میلی‌متر بوده که نسبت به سال قبل افزایش ۳۱درصدی و نسبت به بلندمدت ۵۲ درصد کاهش داشته است».
به گفته غلامی استان تهران جزء استان‌هایی در سطح کشور است که تقریبا در میانه استان‌ها از نظر میزان کاهش بارش قرار دارد همچنین از نظر توزیع مکانی نیز در تمام شهرستان‌های استان طی دی‌ماه، کاهش بارش نسبت به بلندمدت اتفاق افتاده اما نسبت به سال قبل در بیشتر ایستگاه‌های هواشناسی استان تهران افزایش بارش ثبت شده است، البته افزایش بارش نسبت به سال قبل، اصلا به معنی حل مسئله کم‌بارشی سال‌های اخیر نیست.
با تمام این اوصاف او تأکید کرده است که حتی در بهترین شرایط و خوشبینانه‌ترین حالت و در‌صورتی‌که بارش‌ها در حد نرمال باشد، کاهش بارش انباشته‌شده در سال‌های اخیر جبران نمی‌شود و باید فکری به حال مدیریت منابع آبی کرد./شرق
