ادامه قانون‌گریزی باغ‌وحش‌ها
آن چیزی که ما در سال‌های گذشته شاهدش بودیم، تداوم قانون‌گریزی باغ‌وحش‌ها و فقدان برخورد لازم از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست است.
اخبار سبز کشاورزی؛ این مسئله در طول سالیان متمادی ادامه داشته و در پاره‌ای موارد وضعیت بدتر هم شده است. برای مثال در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۰ در باغ‌وحش شهرداری اراک یک کارگر توسط شیرها کشته شد. همین اتفاق در فروردین سال ۱۴۰۲ در باغ‌وحش صفه اصفهان رخ داد و خرس‌ها کارگر آنجا را کشتند.
سؤال اینجاست که تخلف در چه سطحی باید انجام شود که سازمان حفاظت محیط‌زیست برخورد لازم را انجام دهد؟ متأسفانه هرکجا مالک باغ‌وحش یا باغ پرندگان شهرداری یا سایر نهادهای حکومتی هستند، عملاً برخوردی انجام نگرفته است و فقط تماشاچی بوده‌اند.
بحث دیگر درباره آمارسازی و تلاش برای مثبت نشان دادن فضاست. در‌حالی‌که واقعیت غیر از این بوده است. در بهمن سال ۱۴۰۲ «ریشا» شیر نر باغ‌وحش مشهد حالش وخیم شد، طوری‌که علی سلاجقه، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست، در پایان جلسه هیئت دولت در رابطه با این شیر صحبت کرد و گفت تیمارگری در حال انجام است و اگر سهل‌انگاری صورت گرفته باشد، حتماً از نظر قانونی برخورد خواهد شد. اما این کار عملاً شعاری بیش نبود. سهل‌انگاری انجام‌گرفته توسط خود سازمان حفاظت محیط‌زیست بود.
در هیچ‌کدام از باغ‌وحش‌ها به‌صورت مستمر در طول سال چکاپ انجام نمی‌گیرد و اصولاً حیوانات آنجا به‌حال خود رها هستند و اگر حالشان خراب شود، خبرش می‌آید. نمونه دیگر، پلنگ ایرانی به اسم «ماوی» بود که در اختیار باغ‌وحش ارم تهران قرار داشت و به یکباره فقط اعلام کردند که بیماری عفونی داشته و خیلی سریع هم گفتند مرد. نه در رابطه با حیوانات بومی و نه در رابطه با حیوانات غیربومی هیچ سختگیری وجود ندارد و این سهل‌انگاری که گفته شد، عملاً از جانب خودشان است؛ چراکه نهاد ناظر حاکمیتی خودشان هستند.
من در سال ۱۴۰۲ درباره شرایط نامناسب باغ‌وحش بابلسر مطلبی نوشتم، اما به‌جای آنکه شرایط بد آنجا را قبول کنند، رئیس اداره حفاظت محیط بابلسر اعلام کرد که این باغ‌وحش مجوز محیط‌زیستی دارد و به‌طور مستمر هم مورد پایش کارشناسان محیط‌زیست قرار می‌گیرد.
ایراد کار همینجاست. می‌گویند باغ وحش مجوز محیط زیستی دارد، باغ وحشی که در منطقه مسکونی قرار گرفته چطور مجوز محیط‌زیستی دارد؟ در شرایطی که طبق دستورالعمل‌های خود سازمان، باغ‌وحش باید با مناطق مسکونی فاصله داشته باشد.
متأسفانه باغ‌وحش‌ها از کمترین امکانات هم برخوردار نیستند و حتی خبری از آمار زاد و ولد هم نیست. برای مثال در باغ‌وحش هویزه مشهد، یک شیر زاد و ولد می‌کند و می‌گویند چون حیوانات وضع حمل می‌کنند، پس وضع آنجا خوب است و این نوع برخورد اصلاً کارشناسی نیست.
از سوی دیگر، شاهد سانسور مداوم اخبار و اطلاعات و نامحرم دانستن مردم در طی سه سال گذشته بوده‌ایم. با وجود ادعاهای مختلف، همچنان در طی این سال‌ها هیچ لیست کاملی از باغ‌وحش‌ها و باغ پرندگان در کشور وجود ندارد. نمی‌دانیم در کدام شهرها باغ‌وحش یا باغ پرندگان وجود دارد. ما همچنان هیچ لیستی از درخواست مجوزهای صدور باغ‌وحش‌ها و باغ پرندگان نداریم و هیچ لیست و آماری از گونه‌ها و تعداد حیات‌وحشی که در باغ‌وحش‌ها هستند، وجود ندارد.
این درحالی‌است که سازمان حفاظت محیط‌زیست هم خود را ملزم به انتشار این اطلاعات ندانسته و همچون گذشته تلفات باغ‌وحش‌ها اعلام نمی‌شود. برای مثال، در باغ‌وحش وکیل‌آباد مشهد به‌دلیل بالا بودن مطالبه‌گری فعالان و مردم هر اتفاقی سریع رسانه‌ای می‌شد، اما در باغ‌وحشی مثل باغ‌وحش قهرمانی در شیراز چنین چیزی وجود ندارد.
با یک جستجوی ساده در گوگل می‌توان دید که به‌جز آمار تلف شدن یک خرس سیاه آسیایی هیچ آمار دیگری از تلفات حیات‌وحش آنجا نیست و این سکوت معنادار اداره محیط‌زیست استان فارس و سازمان مرکزی درباره چنین مجموعه‌ای جای سؤال دارد.
این درحالی‌است که قرار بود ارزیابی و رتبه‌بندی باغ‌وحش‌ها تدوین شود، اما هیچ‌وقت این دستورالعمل در اختیار فعالان این حوزه قرار نگرفت و اطلاعاتی که به ما رسید، نشان از ایرادات زیادی داشت؛ اما حتی خروجی این دستورالعمل که رتبه‌بندی باغ‌وحش‌ها بود هم هرگز اعلام نشد و فقط به گفتن آمار کلی بسنده کردند.
این درحالی‌است که حسن اکبری، معاون سابق محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست در مصاحبه‌های متعدد از رتبه‌بندی باغ‌وحش‌ها گفته، اما سؤال اینجاست که نتیجه این رتبه‌بندی چه بوده؟ چه بهبودی حاصل شده است؟ کدام باغ‌وحش متخلف تعطیل شده؟ و چرا این رتبه‌بندی‌ها در اختیار فعالان و مردم قرار نمی‌گیرد؟
ما در شرایط فعلی فقط امیدواریم با حضور دولت جدید و تیم مناسبی که در سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گرفته، معاونت طبیعی نسبت به مسئله باغ‌وحش‌ها واکنش داشته باشد و نگرانی‌های موجود را از بین ببرد. متأسفانه از ظرفیت بزرگ فعالان و سازمان مردم‌نهاد استفاده نمی‌شود و همچنان درها به روی مردم بسته است که امیدوارم شاهد تغییر در دولت جدید باشیم./پیام ما
