نقش گیاهان بومی در حفظ اکوسیستم

اخبار سبز کشاورزی؛ گیاهان بومی در مدت هزاران سال بدون آن که انسان در معرفی آن نقشی داشته باشد، در خشکی‌ و یا در مجاورت دریا، روئیده و به حیات خود ادامه داده‌اند. این گیاهان با تولید شهد و گرده، زمینه پرورش و تکثیر زنبور بومی، پروانه، شب‌پره‌، خفاش‌ و سایر جانوران را به وجود آورده و در تامین غذای حیات‌وحش نقش داشته‌اند.

راز بقای این گیاهان، ریشه دواندن در خاک و انطباق با شرایط با آب و هوایی، مقاومت به خشکسالی و نیاز اندک به آب برای ادامه زندگی است.

به دلیل تطابق با شرایط اقلیمی، غنی یا فقیر بودن خاک در زندگی آن‌ها چندان تاثیر ندارد و برای مقابله با آفات و بیماری‌ها نیز نیازی به سمپاشی شیمیایی ندارند. از بروز سیلاب در بسیاری از مناطق جلوگیری کرده و به ترسیب کربن در خاک کمک می کنند.

تاثیر گیاهان غیربومی و مهاجم

عده‌ای بر این عقیده‌اند که گیاهان غیربومی و یا آن‌هایی که بعدها می‌توانند به شکل مهاجم درآیند، چندان آسیبی ندارند، در صورتی که همین گیاهان می‌توانند موجب خرابی اکوسیستم شوند.

گیاهان مهاجم بیشتر به‌عنوان مهاجر وارد یک منطقه شده و در محل جدید مستقر می‌گردد، بنابر تحقیقات به عمل آمده از زمان مهاجرت اروپائیان به قاره آمریکا، در حدود 65درصد از گیاهان بومی آن مناطق برای همیشه از بین رفته‌اند.

گونه‌های غیربومی و مهاجم به سرعت به مانند رقیب گیاهان بومی عمل کرده و موجب بیرون رفتن آنها از عرصه‌های اکوسیستم می‌شوند. این گونه‌ها نه‌فقط گیاهان بومی، بلکه انواعی از جانوران و ساکنان آن مناطق و منابع غذایی آن‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.

برخی از گیاهان غیربومی موادی شیمیایی از خود ترشح کرده که رشد سایر گیاهان اطراف خود را دچار اختلال می‌کنند. این گیاهان با تقلیل جریان نفوذپذیری خاک و پایین‌آوردن چگونگی انتقال عناصر غذایی، می‌توانند موجب بروز سیل و فرسایش خاک گردند.

علف جارویی عامل آتش‌سوزی مناطق جنگلی

یکی از گیاهان مهاجم که اساسا بومی مناطق آسیایی و اروپایی است، علف هرز بروموس با نام علف جارویی یا علف بام است که به صورت گسترده و وسیع در ایران رشد می‌کند.

این گیاه در دامنه کوهسارها و مراتع دیده شده و به دلیل دوره کوتاه رشد به صورت انبوه درآمده و به سرعت دچار آتش‌سوزی می‌شود که یکی از دلایل آتش‌سوزی‌ها در مناطق جنگلی همین گیاه است.

در تجزیه و تحلیل 76 مطالعه متفاوت معلوم گردیده که گیاهان غیربومی باعث کاهش حشرات در سرتاسر جهان شده‌اند، چرا که موجب از بین رفتن زیستگاه‌ها و منابع غذایی حشرات گردیده‌اند. در یک دهه گذشته بعضی از گونه‌های گرده‌افشان در مناطقی که گیاهان غیربومی حالت مهاجم یافته‌اند، تا 90درصد دچار کاهش شده‌اند.

گیاهان غیربومی گاه مکانی برای حشرات ناقل بیماری بوده و این گونه به سلامت انسان و سایر جانوران آسیب وارد می‌کنند. درقرن نوزده که زرشک ژاپنی به‌عنوان یک گیاه زینتی وارد آمریکا شد، همراه خود کنه‌هایی را وارد آن سرزمین کرد که در صورت گزیدن انسان موجب بیماری باکتریایی LYME شده که در صورت تاخیر در معالجه می‌تواند باعث عفونت در مفاصل، قلب و سیستم عصبی گردد.

گیاهان بومی در معرض خطر

براساس مطالعات به‌عمل آمده، بسیاری از گیاهان بومی در سرتاسر دنیا در معرض خطر انقراض قرار دارند، چنانکه به‌عنوان مثال 30درصد از فلور گیاهان بومی آمریکا با این نگرانی مواجه هستند. گیاهان بومی، علاوه‌بر آن که مورد هجوم گیاهان مهاجم قرار گرفته‌اند، موارد دیگری نیز حیات آن‌ها را مورد تهدید قرار داده است که اهم این نگرانی‌ها عبارتنداز:

تغییرات اقلیمی:

بالا رفتن درجه حرارت در سرتاسر کره زمین و باعث ایجاد استرس حرارتی برای گیاهان بومی شده است. بالا رفتن میزان کربن در اتمسفر زمین باعث رشد گیاهان مهاجم و خارج کردن گونه‌های بومی از آن مناطق شده است. طولانی‌تر شدن زمان فصول گرم سال باعث جوانه‌زدن زودهنگام گیاهان و برهم خوردن دوره‌های حیاتی جانوران وابسته به این گیاهان گردیده که گرده‌افشان‌ها یکی از این نمونه‌ها هستند.

تخریب سکونتگاه‌ها:

سالیانه میلیون‌ها هکتار از اراضی مراتع و جنگل‌ها دچار آتش‌سوزی شده و میلیاردها گیاه بومی هر منطقه، سوخته و نابود می‌شود. طبیعی است امکان قرار گرفتن برخی از گیاهان جدید و مهاجم به جای گیاهان نابود شده وجود دارد.

کاوش زیستی:

جستجو برای یافتن محصولاتی که از گیاهان، جانوران، ویا میکروارگانیسم‌ها به دست می‌آیند می‌تواند موجب توسعه و پیشرفت گردد. به‌عنوان مثال گیاهانی که برای تولید داروهایی از قبیل مورفین یا آسپرین به کار برده می‌شوند. بسیاری از گیاهان دارویی در طول هزاران سال و بنابر تجارت بسیار، شناخته شده و از آن‌ها بهره‌برداری شده است.

احیای گیاهان بومی:

به علت سازگاری گیاهان بومی به اقلیم‌های خاص و پرورش یافته در آن‌ها،سعی بر بازسازی و تولید مجدد این گیاهان در صورت آسیب‌دیدن بنا بر دلایل گوناگون است. از آن جایی که بسیاری از گیاهان بومی به علت تخریب زیستگاه‌ها در خطر انقراض قرار دارند، گونه‌های مهاجم و تغییرات اقلیمی ممکن است با ایجاد حریم و مرز موجب حفظ این ذخایر و رشد آن‌ها گردند. به‌عنوان مثال در برخی از از حوزه‌ها، گونه‌های زیادی از گل‌های وحشی وجود دارد که مانع از حرکت گیاهان مهاجم و یا غیربومی می شوند.

اجرای راهکاری به صورت اولویت دادن و تکثیر و توسعه حوزه رشد گیاهان بومی می‌تواند انتخاب درستی در این زمینه باشد. کمک به افراد علاقه‌مند به منظور تکثیر گیاهان بومی و کاشت آن‌ها در مناطق شهری و یا اطراف شهرها می‌‎تواند در احیای این گیاهان موثر باشد.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۹۱-مهر ۱۴۰۳